ने. सं. ११४४ कौलाथ्व तृतीया -

भूमि, भाषिक अधिकार व आन्दोलनया सवाल

थुगुसी विश्वन्यंकं अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस ‘समाज व शिक्षाय् मातृभाषा समावेशीताया प्रवद्र्धन’ धइगु नारा थ्वयेकाः हन । अथे हे वइगु सन् २०२२ निसें २०३२ तक ‘विश्व आदिवासी भाषा’ दशक धकाः विश्वन्यंकं हनेगु तयारी जुयाच्वंगु दु। थ्व हे झ्वलय् भाषा आयोगया मातृभाषा शिक्षा शाखा प्रमुख डा. लोकबहादुर लोप्चनं सार्वजनिक रुपं हे स्थानीय सरकार, प्रदेश सरकार, केन्द्रीय सरकारय् जक मखु वडास्तरय् तकं भाषायात सरकारी कामकाजीया रुपय् मान्यता बीकेकथं सिफारिस यायेगु तयारी जुयाच्वंगु दु धकाः धयादीगुलिं भाषिक अधिकार आः वइगु जुल धकाः यक्वसिनं तायेकाच्वंगु खः । बागमती प्रदेशया हकय् नेवाः व तामाब भाषायात सरकारी कामकाजया भाषाया रुपय् मान्यता बीगु नापं वडास्तर व पालिकास्तरय् मेमेगु भाषायात तकं मान्यता बीकेकथं कुतः जुयाच्वंगु दु धकाः गुगु वय्कलं सार्वजनिक रुपं हे न्ववानादिल थ्व तसकं बांलाःगु ज्या खः धकाः मातृभाषा आन्दोलनकारीतय्सं कयाच्वंगु दु। डा. लोप्चनया धापूयात स्वल धाःसा नेपाःया संविधानकथं भाषाया अधिकार दुगु व सरकारं नं यःसां मयःसां भाषाया सवालय् बहुभाषिक मुलुकया रुपय् ब्यवहारय् लागू याना वनी धइगु तायेकाच्वंगु खः । तर बालाजुइ जूगु घटनानाप स्वानाः गुकथं प्रहरी चौकी दुने नेवाः भाय् ल्हात धकाः नेवाःतय्त ज्वन, थुकिं नेवाःतय्त तसकं नुगलय् स्याका बिउगु जक मखु आक्रोशित नं यानाबिउगु दु ।

थःपिनिगु भाषिक अधिकारया निंतिं तात्कालिन अवस्थाय् विद्यार्थीतय्सं याःगु आन्दोलनय् अन्ततः शासकतय्सं तसकं हस्तक्षेप यात गुकी प्यम्ह विद्यार्थी सहिद जूगु खः । सन् १९५२ फेबु्रअरी २१ तारिखया घटना खः । शासकतय्सं बंगाली समुदाययात उर्दूभाषी शासकतय्सं याःगु दमनया इलय् जूगु घटना खः । भाषिक आन्दोलन तच्वया वना सन् १९७१ तक थ्यंगु अवस्थाय् पाकिस्तान निकू कुचा जुल अले पूर्वी पाकिस्तानकथं दयाच्वंगु देय् बंगलादेशया नामं न्हूगु देय्या रुपय् जन्म जुल । उकिं बंगलादेशय् भाषिक अधिकारया निंतिं गुगु आन्दोलन जुल व हे दिंयात कयाः दँय्दसं फेबु्रअरी २१ कुन्हु नेवाःत नापं विश्वया थीथी भाषिक समुदायपाखें ‘मातृभाषा दिवस’ अर्थात मांभाय् दिवस हनाच्वंगु दु। थौंया इलय् स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं बंगलादेशय् जन्म जूगु भाषिक आन्दोलनया घटनायात लुमंकाच्वंगु दु। कारण प्रहरी कार्यालय दुने हे थःगु मांभाय् नेपालभाषां बन्दीतलिसे खँल्हात धकाः ज्वना कुनातःगुलिं । घटना बालाजुया खः । बालाजुइ अन्तरकालीन आदेश दुगु जग्गाया सवालय् जुयाच्वंगु विवाद नापं लिपांगु इलय् आन्दोलनय् कुहां वःपिं खुम्हेसित ज्वंगु व उगु घटनाय् ज्वंपिंत नाप लाःवंपिंसं नेवाः भासं खँ ल्हात धकाः नाप लाःवंपिंत ज्वनाः कुनातःगु घटना खः । प्रहरी कार्यालय दुने थःगु मांभासं थः मनूलिसे खँल्हाये मदुगु व खँ ल्हात धकाः ज्वनाः कुनातःगु धइगु थ्व तसकं गम्भीर विषय खः । स्थानीय महेश्वर मानन्धर, मीन शाही, रुक्षित श्रेष्ठ, भिमदेव श्रेष्ठ, सञ्जय तामाड व दिनेश श्रेष्ठयात बालाजु बाइपास लागां ज्वंगु खःसा वय्कःपिंत चौकीइ नाप लाःवंपिंमध्ये नेवाः भासं खँ ल्हात धकाः सुमन साय्मि व विरोचन श्रेष्ठयात ज्वनाः कुनातःगु घटनायात कयाः नेवाःतय् छेँखापतिकं चर्चाया विषय जुयाच्वंगु दु ।

सुं ब्यक्ति विशेषयात ज्वन अले त्वःतल धइगु छगू सामान्य खँ जुइफु तर नेवाःतय्गु भूमि व भाषाया सवाल धाये धुनेवं थ्व गम्भीर विषय खः । नेवाःतय्गु भूमि हे मंत धाःसा कन्हय् वनाः नेवाःत गन दु धकाः माले माःगु स्थिति वइ ।

बालाजु बाइपासया भूमि व मांभाय्या सवालयात कयाः नेवाःतय्त ज्वनाः कुनातःगुलिं न्हियान्हिथं धइथें हे सतकय् प्रदर्शन यायेत नेवाःत बाध्य जुयाच्वंगु दु। गबलें बजाः बन्द, गबलें फिब्व ख्यलय् प्रदर्शन यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु। उलि जक मखु ज्वनातःपिं नेवाःतय्त नं त्वःतकेगु निंतिं मुद्दा जुयाच्वंगु दु अले थौं त्वःतीला, कन्हय् त्वःती धइगु सवाल नं नेवाःतय्गु सरोकारया विषय जुयाबिउगु दु । बालाजु बाइपास व प्रहरी चौकीइ नेवाः भाय् ल्हाःगु धासें ज्वंगु गुगु घटना खः थुगु काण्डयात कयाः मात्र ज्वनातःपिंत त्वःतकेगु नाप जक स्वानाच्वंगु खँ अवश्य नं मखु। सुं ब्यक्ति विशेषयात ज्वन अले त्वःतल धइगु छगू सामान्य खँ जुइफु तर नेवाःतय्गु भूमि व भाषाया सवाल धाये धुनेवं थ्व गम्भीर विषय खः । नेवाःतय्गु भूमि हे मंत धाःसा कन्हय् वनाः नेवाःत गन दु धकाः माले माःगु स्थिति वइ । नेवाः भाय् हे मंत धाःसा नेवाःतय्गु म्हसीका गन दइ ? थ्व ल्याखं बालाजु बाइपास व नेवाः भाय्या सवालयात कयाः नेवाःतय्सं आः छगू न्हूगु सोच दयेकाः वनेमाःगु अवस्था दु। आपालं नेवाःतय्त चौकी दुने नेवाः भाय् ल्हात धकाः ज्वंगु घटनां नुगलय् थिउगु दुसा कयौं नेवाःतय्त नेवाःतय्गु भूमिइ राज्यं हस्तक्षेप यात धकाः नं उतिकं नुगलय् थिउगु दु। थ्व निगुलिं सवाल स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतनाप स्वानाच्वंगु विषय खः । नेवाःतय्गु भाषायात समाप्त यायेगु व नेवाः भूमिं नेवाःतय्त विस्थापित यायेगु योजना राज्यसत्ताया दु धइगु थ्व नं छगू उदाहरणया रुपय् नेवाःतय्सं थुइकेमाःगु दु। नेपाःया संविधानं बियातःगु भाषाया अधिकार हे मगाः धायेगु यानाच्वंगु अवस्था खःसा नेपाःया संविधानं बियातःगु अधिकारयात तकं हाचां गायाः प्रहरी प्रशासनं गुकथं नेवाःतय्त कुन थ्व तसकं ग्यानपुगु खँ खः । आदिवासीतय्गु सवालय् अन्तर्राष्ट्रिय कानून लागू याना मच्वंगु थ्व इलय् नेवाःतय्सं थःपिनिगु भाषिक अधिकार व भूमिया अधिकार संविधानय् जक बियां मगाः अन्तर्राष्ट्रिय कानूनया आधारय् हे कायेगु निंतिं न्ह्याः वनेमाःगु आवश्यकता दु ।

थौं नेवाःत गुकथं भाषा व भूमिया सवालय् गम्भीर जुया वयाच्वंगु दु उकियात थुइकाः नेतृत्व पक्षं थ्व इलय् भाषा नापं भूमि अधिकारया निंतिं न्हूकथंया रणनीति दयेका न्ह्याः वनेमाःगु अवस्था दु। थुगु आन्दोलनयात नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं नापं मातृभाषाया आन्दोनकारीतय्सं तकं साथ बीगु अवस्था दु धइगु थुइकाः गम्भीर रुपं सहलह ब्याकेगु व माःकथंया तयारी यानाः दीर्घकालिन आन्दोलन यायेत गृहकार्य यायेमाःगु आवश्यकता दु ।