ने. सं. ११४४ कौलाथ्व पारू - नःलास्वनेगु

हिउपाःया लबः भारतयात, द्यापं च्वनीपिं नेवाःत

नेपाःया हिउपाः पत्तिकं भारतं लवः काल धकाः धायेगु याः । द्याःपिं व पीडित जृपिं सु ले सा? धकाः स्वत धाःसा नेवाःत खनेदइ ।
भारतं लवः कायेत हे हिउपाः याकेबिउगु खःसा इमिसं लवः काइगु स्वाभाविक खः धइगु खँ नं आःतकया दुने यच्चुक सीदयेधुंकल । स्वनिगः द्ुनेया उबलय्या नेपाः दुनेया जुजुया सिंहासन लुँया जूगु व गोरखाया जुजु नरभूपाल शाहया सिंहासन चाया जूगु हुनिं लुँया सिंहासनय् च्वनेत हे उबलय्या नेपाःगाः त्याकेगु इच्छा तःगु खः ।

नरभूपाल शाहं थः काय् पृथ्वी नारायण शाहयात ख्वपया जुजु रणजीत मल्लया काय्नाप त्वाय् चिंका बिउगु व नुवाकोटय् नं असफल आक्रमण याःगु खः । उकिं नेपाःगाः त्याकेगु योजनाया योजनाकार ला नरभूपाल शाह हे खः, पृथ्वी नारायण शाह मखु । थः काय्यात ला प्रशिक्षित यानायंकूगु जक खः । गोरखाया जुजु खलःया थ्व आकांक्षा सिइकाः भारतय् राज यायेत वःपिं बेलायतीतसें ८१ पु तुपः व सल्लाहकार नं बिउगु खँ नं इलय्ब्यलय् चर्चाय् वःगु हे खः । दिल्ली व तिब्बतया दथुइ दयाच्वंगु व्यापारपाखें हे दिल्लीया बादशाहया धुकू बल्लानाच्वंगुलिं नेपाःया लँपु तिकाः उगु व्यापार बन्द याकाः दिल्लीया तख्त फातापुइकेगु ल्याखं बेलायतीतसें पृथ्वी नारायण शाहयात छ्यःगु खः धइगु गुगु तर्क दु, उकी सत्यता मदु धकाः धायेफइमखु । थ्व ल्याखं स्वयेबलय् आधुनिक इतिहासय् दक्कय् न्हापांया हिउपाःयापाखें भारतय् वयाच्वंपिं बेलायतीतसें लवः काल धाःसा नेवाःत थुकिया शिकार जुल ।

थ्वयांलिपा वःगु हिउपाः धइगु कोतपर्व जुयाः राणात वःगु खः । स्वयं कोतपर्व हे बेलायतीतय्गु डिजायनय् जूगु धकाः धाइपिं नं दु । तर थ्व खँ सत्य खःसां मखुसां राणात धाक्व भारतय् बेलायतीतय्गु हे सेवक खः धइगु खँ ला सकसिनं सिउगु हे खँ जुल । जंग बहादुरं ला बेलायतया यात्रा नं यात अले थः मस्तय्त अंग्रेजी भाय् स्यनेत थापाथली दरबारय् स्कुल नं चायेकल ।

रणोद्दीप सिंह व जंगबहादुरया काय्पिं स्यानाः सत्ताय् वःम्ह वीर शम्शेरं ला शानया रूपय् घण्टाघर जक तःगु मखु, पाइपं लः हयाः कलहिति तयाः जनतायात लः नं त्वंकल, वीर अस्पताल नं चायेकल । थ्व बेलायतीतय्गु ग्वाहालिं हे खः । सायद थुगु इलय् निसें जनतायात सर्भिस डिलिभरीयात लय्तायेका तयेगु व थःपिनिगु शासन बल्लाकेगु विदेशी अवधारणां ज्या सुरु जूगु खनेदु । देव शम्शेरयात कू यानाः वःम्ह चन्द्र शम्शेरं ला बिजुली मत हे च्याकाबिल । थुकथं स्वयेबलय् राणा दुने नं सत्ता संघर्ष जूगु व इमिगु स्वार्थय् भारतय् शासन यानाच्वंपिसं तिबः बियाः थःगु स्वार्थ नं तिप्यंकेगु ज्या याःगु खनेदु । न्हापांगु विश्वयुद्धय् बेलायतयात सितिकं सैनिक सहयता बिउम्ह व नेवाःतय्त दमन याःम्ह मनू चन्द्र शम्शेर हे खः धकाः ताःहाकः थन कुलाच्वनेम्वाः ।

१९९३ सालय् चायेकूगु नेपाल प्रजापरिषदं जुजु त्रिभुवन नाप हे जानाः राणाविरोधी संघर्ष यानाः प्यम्ह शहीद दयेकूगु जूसां भारतय् हे जन्म जूगु काँग्रेसं नेपालय् नोभेम्बर क्रान्ति धकाः वीरगंज हाने यात, अले जुजु त्रिभुवनं भारतीय दूतावासय् शरण कयाः खेल सुरु जुल । जुजु त्रिभुवन न्हू दिल्लीइ हे दुसां प्रजापरिषद्या छम्ह मनूयात मन्त्री दयेकाबीफुगु मखु, भारतीय योजनाय् हे सामेल जुयाः नेपालय् प्रजातन्त्रया घोषणा यात, राणा काँग्रेसया संयुक्त मन्त्रिमण्डल दयेकल । थ्व हिउपाःलिपा ला भारतया मनू हे त्रिभुवनया सल्लाहकार जुल धाःसा मन्त्रिमण्डल नापं भारतीय प्रतिनिधि तयाः न्ह्याकेगु खँ ला जगजाहेर हे जुयाच्वंगु दु ।
नेपालय् प्रजातन्त्र वयेधुंकाः चायेकूगु नेपाल रेडियोय् नेपालभाषाया बुखँ व ज्याझ्वः नं तःगु, २०५१ सालय् मनमोहन अधिकारी प्रधानमन्त्री जूबलय् नेवाः भाय्यात नेपाल भाषा धायेगु निर्णय याःगु व २०६५ सालय् क्वाःक्वाःगु माओवादी सरकारं नेपाल संवत्यात राष्ट्रिय संवत्या मान्यता बिउगु स्वता स्वयेबलय् नेपालय् हिउपाःया पक्षय् सनाः नेवाःतय्त क्वाःक्वाःगु इलय् थःगु पक्षय् छुं निर्णय याकेफुगु लिपा वनाः क्रान्तिकारी धाःपिं नं नेपालय् न्हापांनिसें हे सत्ताय् ल्हाःतइपिनिगु हे म्हिचाय् वंगु खँ थुइके थाकु मजू । उकिं दीर्घकालीन दृष्टिं स्वयेगु खःसा नेवाःतय्त घाटा हे जूगु दु ।

पञ्चायत नं भारतीय ग्वाहालिं हे वःगु खः धइगु खँ आः आपाःसिनं थुइका हयेधुंकल । पञ्चायतया एकभाषा, एक जाति नीतिया ला खँ ल्हानाच्वने हे म्वाः । थ्व ला थौंया पुस्तां भोगे यानावःगु हे खँ जुल । नेवाःत जग्गा जमिनं नं बेदखल जूगु व प्रशासन यन्त्रं नं हाकुतिना हःगु धइगु बहुदल वयेधुंकाः हे खः । उबलय् दरबारनाप मिले जृुूम्ह गिरिजां हे नेवाःतय्त प्रशासनं बेदखल याःगु खः धाःसा दरबारनाप हे सत्तीम्ह दरबारया हे जिचाभाजु शेरबहादुर देउवां म्हय्तसिं बच्छिबच्छिया व्यवस्था यानाः जग्गा जमिन पिने च्वंपिं मनूतय्गु् ल्हाःतय् थ्यंकेत तःधंगु डिजायनअन्तर्गत ज्या याःगु खः । सायद नेवाःतसें पञ्चायत क्वःथःगुया बदला दरबारं बहुदलवादी ख्वाःपाः पुनाः चुनावं हे त्याकाः प्रधानमन्त्री जूपिन्त ल्हाःतय् कयाः यानाबिल । माओवादी जनयुद्धया चाप व वयांलिउया अवस्था हानं सतक विस्तार अनेक विकासया नामं नेवाःतय्त विस्थापित यायेगु गुगु ज्या जुृयाच्वंगु दु, थ्व सवाल ला थौंकन्हय् मुद्दा जुयाः पीडित पक्ष व न्यायप्रेमी पुचलं न्ह्यःने यंकाच्वंगु हे खँ जुल ।

नेवाःतय्गु हालत न्हियान्हिथं कुहाँ वनाच्वंगु व आपाः विदेशय् पलायन नं जुइधुंकूगु अवस्थाय् जुजुवादी धाःपिसं धाःसा जुजुया शासनया इलय् हे नेवाःतय्गु शान दु, अवस्था बांलाः धकाः धयाः ह्ययेकेगु ज्या यानाच्वन । तत्कालीन अवस्था जक स्वयाः खः धाइपिसं बरु जुजु हे वःसा छुं जुइला धकाः नं आश याना जूगु खनेदु । तर ने.सं. ८८८ निसें गुगु नं प्रत्यक्ष सत्ता परिवर्तन व हिउपाःया नामं सत्ता परिवर्तन जुल उकिं भारतयात फाइदा जूगु दु धाःसा घाटा नःपिं धाइपिं नेवाःत हे जक जुयाच्वंगु दु ।

उकिं हिउपालं नेवाःतय्त खँय्तय्गु भासं धइगु मूतको न्यानो अर्थात् पेशाबया लुमु चायेकेबीगु बाहेक छुं जुइगु आशा मदु । वास्तवय् सघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हे नेवाः अनुकूल व्यवस्था खः । सवाल थ्व खः कि थ्व नं पुलांपिं तत्वतय्सं हे थःगु पक्षय् उपयोग यानाच्वन । संघीयता नां जकया जुयाच्वन धकाः संघीयता हे मदयेका छ्वयेगु अले धर्मनिरपेक्षता धकाः च्वतं नं सनातन धर्मयात संरक्षण यायेगु धकाः च्वयाः मतलब मदयेका तल धायेवं तुं हिन्दू राष्ट्रया नारा बीपिनिगु लिउने वनेगु धइगु वास्तवय् हानं नेवाःत लाखे त्वःताः लसिंया ल्हाःतय् अले लसिं त्वःताः लाखेया ल्हाःतय् वनेथें जक जुइ । धसं न्यात, कुसिं न्यात धकाः जक जुइगु जुइ ।