ने. सं. ११४४ ञलाथ्व दशमी -

प्रताप मल्ल रानीपुखू स्वयेत वःबलय् …

जुजु प्रताप मल्लं न्यादँ बिकाः दयेकूगु रानीपुखू येँ देय् अर्थात स्वनिगःया शोभा खः । थुकिया दथुइ शिखर शैलीया देगः दयेकूगु खः । वि.सं. १७२७ कात्तिकय् रानीपुखू निर्माण जुइधुंकाः ग्वसाः ग्वःगु तीजगु सभाय् जुजु नं सरिक जूगु खः । व हे सभाया दृश्ययात वरिष्ठ कलाकार हरिप्रसाद शर्मां चित्र च्वयादीगु दु ।

जुजु प्रताप मल्ल बाजागाजासहितं वयाच्वंगु खः । जुजुया भारदारी लम्बकर्ण भट्ट, जामनः गुभाजु नं दु । लानि व राजकुमारी घलं पुखुलिइ लः प्वंकाः च्वंगु व जायेकाच्वंगु दु । भचा उखेर तान्त्रिक विधिकथं यज्ञ जुयाच्वंगु दुसा लिक्कसं धिमे लगायत पौराणिक बाजंसहित नगरवासीया लस्कर खनेदु ।

जःखः स्वनिगःया दृश्य स्वयम्भू, नागार्जुन, चन्द्रागिरि, तलेजु भवानीया देगः, लाय्कू व स्वनिगःया सहरया दृश्ययात आकर्षक धंगं न्ह्यब्वयातःगु दु । अतिकं सुन्दर खने दुगु उगु चित्रत स्वयेबलय् १८ गू शताब्दीपाखे दुहां वना थें हे जुइ । ८२ दँ दुम्ह कलाकार शर्मां धयादी, ‘थ्व कल्पना जक मखु, सत्यय् आधारित दु, जिपिं मचाबलय् व हे किसि फल्चाय् म्हितः वनेगु खः, आः व फल्चा मदु ।

शेर्पातय्सं च्यांग्रा मिउ वइगु खः, व नं दक्वं तना वनेधुंकल ।’ रानीपुखू भुखाचं तहसनहस जुइवं पुनःनिर्माणं खास हे गति काये फयाच्वंगु मदु । अज्याःगु दर्जनौं इतिहासयात वयकलं कलाय् उत्खन्न यानादीगु दु ।

गोरखाया जुजु पृथ्वीनारायण शाहया शासनकालय् जूगु गतिविधि, अरनिकोया चीन यात्रा, पृथ्वीनारायण शाहं िव.सं. १८२५ य् स्वनिगलय् याःगु आक्रमण, वि.सं. १९०३ य् हनुमानध्वाखा न्ह्यःने जूगु कोत हत्याकाण्ड, स्वयम्भूइ वज्र छानाच्वंम्ह प्रताप मल्ल, पुलांगु लुम्बिनी, भृकुटीया इहिपा लगायत ऐतिहासिक दृश्ययात दुरुस्त हे जुइक चित्र च्वयादीगु दु ।

जात्राय् सहभागि मनूतय् म्हया चहःपहः, इमिसं पुना वइगु वसः, इमिसं छ्यलीगु हलंज्वलं, आकार व रंगय् जिगु विशेष ध्यान वनीगु खः, जिगु चित्रय् जीवन पर्यन्त खनागु व थम्हं भोगे यानागु जनजीवन संस्कृति व इतिहासयात फत्तले यथार्थ चित्रण यानातःगु दु ।

थुपिं दृश्यत नेपाल कला परिषद् (बबरमहल)य् वनाः स्वये फइ । सम्राट अशोकं ई.सं. २४९ लय् लुम्बिनीया तीर्थ यात्रा यानादीगु खः । उगु इलय् अशोक स्तम्भ व फुसय् च्वंगु शीर्ष सल तःगु दृश्यावलोकन यानाच्वंम्ह अशोकसहितया समग्र लुम्बिनीया ऐतिहासिक तथ्य चित्रय् दुथ्याकातःगु दु ।

जुजु मानदेवया कार्यकक्ष, श्रङ्गचङ्ग गम्पो व राजकुमारी भृकुटीया साक्षात्कार जूगु ई, मल्लाकालीन किसि कासा, तलेजु भवानीया देगः व जुजु जयप्रकाश मल्ल, होलिपुन्हिया इलय् जुजु प्रताप मल्लं रानीपिंलिसे फागु म्हितूगुयात नं वय्कलं चित्रय् आकर्षक धंगं तेल रंगपाखें कलाया आकार बियादीगु दु ।

रहनसहन व संस्कृतया १७ गू चित्रं थनया जनजीवनयात पिब्वयाच्वंगु दु । नेवाः संस्कृति, ल्यासे, तान्त्रिक विधिं याइगु झारफुक पुजा, तिब्बतय् व्यापार यायेत वनीपिं व्यापारीतय् बाखं नं चित्रय् स्वये फइ । वय्कलं चित्रय् तेल रगं व लः रंगयात अप्वः प्रयोग यायेगु यानादी । थुगुसी धाःसा तेल रंगया प्रयोग अप्वः जुयाच्वंगु दु ।

वय्कःया चित्र स्वयेबलय् थः हे नवानाच्वंगु दु धइथे जुइफु । चित्रया अवलोकनय् तात्कालीन कालखण्डया स्मरण मानसपटलय् जुइ ।
कला समीक्षक मदन चित्रकारं वय्कःया कलाय् निखारता, बौद्धिका, कल्पना व सिर्जनशीलता लिसें यथार्थता दुगु धयादी ।

कलाप्रतिया अनुराग व साधना न्ह्याम्हेसिगु निंतिं अनुशरण याये योग्य जू धासें समीक्षक चित्रकारं इतिहासनिसें वर्तमानतकया कलाया विकासक्रम च्वयेबलय् कलाकार शर्माया नां त्वःफित धाःसा व पूवंगु जुइमु धयादिल । कलाकार शर्मां कला साधनाय् थः गबलें नं ज्याथः जूगु मतायेका धयादिल ।

वय्कः न्यादँ खुदँ दुबलय् निसें हे चित्रकारिताया कुतः यानादीगु खः । कालिदास श्रेष्ठ, चन्दमान मास्केपाखें व्यावहारिक ज्ञान प्राप्त यानादीम्ह वय्कःया न्हापांम्ह गुरु जीवरत्न शाक्य जुयादी । वय्कलं न्यादँ दुबलय् जुद्धकला पाठशालाय् कलाया अध्ययन यानादीगु खः । वय्कः येँया नेवाःतय् बस्तीइ ब्वलनादीम्ह जूगुलिं नेवाः भाय्या बांलाःगु हे ज्ञान दुसा कलाय् नं उकिया गाक्कं प्रभाव लाःगु दु ।

वय्कः मचांनिसें हे जात्रा धाःसा हुरुक्क जुयादीगु जक मखसे स्वयेततकं थ्यंकादीम्ह खः । अले व हे जात्रा दुने सुक्ष्म खँयात नं वय्कलं ध्यान बियाः स्वयादी । ‘जात्राय् सहभागि मनूतय् म्हया चहःपहः, इमिसं पुना वइगु वसः, इमिसं छ्यलीगु हलंज्वलं, आकार व रंगय् जिगु विशेष ध्यान वनीगु खः, जिगु चित्रय् जीवन पर्यन्त खनागु व थम्हं भोगे यानागु जनजीवन संस्कृति व इतिहासयात फत्तले यथार्थ चित्रण यानागु दु’, शर्मां धयादिल ।

जीवनया ३५–४० दँ तकया दुने दयेकूगु चित्रया अभिलेख वय्कःलिसे मदु । लिपांगु २५ दँया दुने दयेकूगु चित्र जक मुंकाः तयेत वय्कः सफल जुयादी । वय्कलं लिपांगु इलय् काय विष्णुप्रसादलिसेया सहकार्यय् नेपाःया इतिहास, संस्कृति व जनजीवनयात चित्रय् अभिलेखीकरण याये फुगु खः ।

थौंकन्हय् थन ‘समयक्रमय् नेपाः’ शीर्षकय् प्रदर्शन जुयाच्वंगु ४५ पाः चित्रय् नेपाःया इतिहास, जनजीवन, संस्कृतिया अवशेष खंके फइ ।
वय्कःया काय विष्णुप्रसादं धयादी, ‘नेपाःया इतिहास व संस्कृतिया चित्राकलात्मक अभिलेख दयेकेगु कुतः खः, थ्व श्रृंखलाय् पूवमंगु खख् थप यायां वनेगु जुइ, अबु कायया कल्पना व यथार्थया फ्युजन खः ।’

वर्तमान व भविष्यया पुस्तां विगतयात स्वयेगु, गर्व यायेगु व सयेके सीके यायेगु अवसरपाखें बञ्चित जुइगु अवस्था दु । चित्र इतिहास थुइकेत व सयेकेत प्रभावकारी व शक्तिशाली माध्यम खः । कलाया विधामध्ये प्रस्तरकला, धातुकला, काष्ठकलाय् येँ देशं तःधंगु हे हिउपाः हयेत सफल जूसां चित्रकला ख्यः धाःसा लिउने हे लानाच्वंगु दु ।

वि.सं. २०५२ सालय् जहान राधादेवी मदयेधुंकाः वयागु हे लुमन्तिइ छेँय् हे राधाकुटी आर्ट ग्यालरी स्थापना यायेधुंकाः कलाया अभिलेखीकरणय् कायलिसे सहकार्य शुरु यानागु वय्कलं धयादिल । व हे इलंनिसें कायं चले याइगु मोटरसाइकलया लिउने च्वनाः जनजीवनया आयाम अध्ययन यायेत हरेक शनिवाः क्यामरा ज्वनाः ऐतिहासिक व पुरातात्विक क्षेत्रय् वनेगु अभियान न्ह्याकादीगु खः ।

येँ, यल, ख्वप, थिमि, हरिसिद्धि, बुंग, ख्वना, वादे थेंज्याःगु नेवाः बस्तीया चुक, ननि, बहालय् वनाः फोटो काकां इपिंनाप खँल्हाबल्हा यानाः लिहां वयेगु व उकियात कम्प्युटरय् तयाः चित्रया परिकल्पना यानाः स्केच दयेकेगु ज्याया शुरुवात नं व हे इलंनिसें जूगु खः ।

थ्व स्वयां न्ह्यः वि.सं. २०३० य् न्हापांगु याकः चित्रकला ब्वज्या यानादीम्ह वयकलं अभियानलिपा २०५९ सालय् निक्वःखुसी ब्वज्या यायेत सफल जुयादिल । वयां लिपा छुँ दँ लिपा हाकनं हाकनं मेगु ब्वज्या जुल । वि.सं. २०६७ लय् स्वक्वःगु व २०७२ सालय् प्यक्वःखुसी ब्वज्या यायेत सफल जुयादिल । आः जुयाच्वंगु प्रदर्शनी न्याक्वःखुसी खः ।

लिच्छवी व मल्लकालयात नेपाली कलाया इतिहासय् हे स्वर्णकाल धायेगु याः । ख्वपया चाँगुनारायण व लिच्छवी जुजु मानदेव, अंशु वर्मा प कैलाशकुट भवन, नरेन्द्रदेव, राजकुमारी भृकुटी, अरनिको, सिद्धिनरसिंह मल्ल, भूपतिन्द्र मल्ल, प्रताप मल्ल व जयप्रकाश मल्ल सम्बन्धी इतिहासय् वय्कःया अभिरुचि दु ।

सौन्दर्यचेत, कल्पनाशीलता, सिर्जनाशीलतां युक्त जुजु प्रताप मल्लपाखें वय्कः अतिकं प्रभावित जुयादी । प्रताप मल्लयात ‘क्रियटिभ किंग अपनेपाल’ धइगु विशेषण नं बियादी । शर्मा परिवारं वय्कःया चित्रया इतिहासयात चित्रय् एकीकृत यानाः खस्, अंग्रेजी व नेवाः भासं क्याप्सन तयाः सफुतिइ अभिलेखीकरण यायेगु योजना दयेकूगु दु ।