बौया ख्वाः स्वयेगु

गुंलागा आमै अर्थात भाद्रकृष्ण औंसी नेवाः जातिया नापनापं मेमेगु जातिं नं थःत जन्म बिउम्ह अबुया दीर्घायु कामना यासें, अबुपाखें भिं जीवनया लागि सुवाः फयेगु दिं खः । उकुन्हु अबुया ख्वाः स्वयेगु दिं खः । अबुया ख्वाः स्वयेगु औंसियात नेवाः मखुपिंसं कुशेऔंसि धकाः नं धाः । छाय्धाःसा थ्वकुन्हु श्राद्ध यायेत माःगु पवित्रगु कुश गुरु पुरोहितपाखें पवित्रगु मन्त्रं साधना यानाः कुश लयाः दछि यंक पुजा यायेत माःगु उगु कुश छेँय्छेँय् दुत हयेगु दिं जूगुलिं कुशेऔंसि धकाः नं धाःगु खः । विशेष यानाः बौया ख्वाः स्वयेगु दिनय् गोकर्ण खुसिइ तःधंगु मेला जुइ । थ्व मेलाय् अबु मदुपिं जक वनीगु खः ।

गोकर्णय् अबुया ख्वाः खनीगु बाखं
हिमवत खण्डय् उल्लेख यानातःगु दु। छगू इलय् छम्ह व्यापार यानाः जीविका यानाच्वंम्ह मिसाया प्वाथय् दत । प्वाथय् दुम्ह मिसा स्वये सु मिजंया संसर्गं गर्भधारण जुल धयागु मसिउ । यक्व मिजंत नाप संसर्ग याइम्ह मिसा जूसां मातृत्वया भावना दयावयाः थःगु गर्भय् दुम्ह मचायात नं जन्म हे बिल । वयात दन्तुर धकाः नामाकरण यात । मचा तःधिकः जुसेलिं थः मांयात थः अबु सु धकाः न्यन । स्वय्म मिसां मसिउ । उकिं लिसः बी मफुत । अबु थाःगाः मदुम्ह दन्तुर तःधिकः जुसेलिं थः मांयात नं त्वःताः अबु माः वने धकाः मामां वन । थः अबु माले मफुगुलिं पुलह धयाम्ह ऋषियाथाय् वनाः थःगु वेदना प्वंकल । पुलह ऋषिं गोर्कणेश्वर महाद्यःयात पूजा यानाः भक्ति यात ।

थ्वकुन्हु सराद यायेत माःगु पवित्रगु कुश गुरु पुरोहितपाखें पवित्रगु मन्त्रं साधना यानाः कुश लयाः दँछि यंक पुजा यायेत माःगु उगु कुश छेँय्छेँय् दुत हयेगु दिं जूगुलिं कुशेऔसिं धकाः नं धःगु खः । विशेष यानाः बौया ख्वाः स्वायेगु दिनय् गोकर्ण खुसिइ तःधंगु मेला जुइ । थ्व मेलाय् अबु मदुपिं जक वनीगु खः ।

नापनापं थः अबुया नामय् गोकर्णया तीर्थय् नसा तयेगु नं यानावयाच्वन । छन्हु थथे थः अबुया नामय् नयेगु नसा गोकर्णया तीर्थय् तये त्यंबलय् तीर्थय् आपलं मनूया ख्वाःपा खन । ख्वाःपाः फुकसिनं जि हे छिमि अबु खः धकाः धयाच्वन । धायेंयाम्ह थः अबु सु खः धकाः दन्तुर अलमल जुयाच्वंगु ध्यानय् च्वनाः च्वंम्ह विश्रवा ऋषिं खन । व हे थःगु साधनां सृष्टिकर्ता ब्रम्हायात दन्तुरया अबु म्हसीके बिउ धकाः धासेंलि ब्रम्हा वयाः धात्थेंम्ह अबु थ्व धकाः म्हसीका बिल । ब्रम्हां क्यंम्हेसित हे थः अबु धकाः म्हसीकाः कुश, हाम्वः लः तयाः पिण्ड तयाबिल । थः अबु म्हसीकाः पिण्ड तःगु दिं धयागु भाद्रकृष्ण औंसिकुन्हु खः । अबु मदुपिंसं गोकर्णे श्वर महादेवयात पुजा यानाः पिण्ड तयाः गोकर्ण तीर्थया दोभानय् चुइका छ्वइगु खः । गोकर्णय् वनीगु धइगु मूल रुपं अनया तिर्थय् वनीगु खः । तिर्थ धइगु खुसि खः । उकिं व हे खुसिइ च्वनाः श्राद्ध याइगु खः । अथे खुसिइ च्वनाः श्राद्ध यात धाःसा तसकं बांलाः धाइगु नेवाः समाजय् मान्यता दु ।

नेवाः समाज व बौया ख्वाः स्वयेगु न्हि
स्वनिगःया आदिवासी नेवाः समाज दुनेया संस्कृतियात स्वल धाःसा विविधता दु। संस्कृति धइगु सामूहिक कथं हनीगु ज्या खः । अथे संस्कार स्वल धाःसा नं विविधता दु। संस्कार धयागु मनूयात योग्य यायेगु नितिं याइगु कर्मकाण्ड खः । संस्कृति व संस्कारया ल्याखं नं विविधता नेवाः समाजय् दयाच्वंगुया मूल कारण धइगु बौद्ध व हिन्दू धर्मनाप स्वानाच्वंगुलिं नापं थीथी दर्शनपाखें प्रभावित जुयाच्वंगुलिं हे खः ।अथे थीथी धर्म व दर्शननाप स्वानाच्वंगु जूसां आखिर नेवाःतय्सं थःगु हे पहलं संस्कृति हनावयाच्वंगु दु ।  मेपिनिगुपाखें प्रभाव लाःसां नं थःगु हे पहःयात निरन्तरता बियाः वयाच्वंगु नेवाःतय्गु थःगु हे कथंया विशेषता खः । थःगु न्हियान्हिथंया जीवनय् माःगु हलंज्वलंयात तकं पुजा यानाः छगू कथं द्यःया रूपय् हनावयाच्वंपिं तसकं सभ्य कथं नालातःपिं धइगु स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत खः ।

नेवाःतय्सं थःपिनिगु जीवनय् छ्यलाबुला याइगु ल्वाभःनिसें म्हं मफइगु इलय् लंका बिइम्ह धकाः थीथी द्यःयात पुजाआजा यानाः वयाच्वंगु दु। गथेकि न्हाय्पंस्याःद्यः, वास्याःद्यः जक मखु जीवनय् माःगु कथंया ख्यालि द्यःयात तकं पुजा यानावयाच्वंगु दु। उलि जक मखु जीवनय् मदयेकं मगाःगु खुसिनिसें ‘चा’यात तकं पुजाआजा यानाः वयाच्वंगु दु। थुकथं जीवनय् छ्यलाबुला जुइगु हलंज्वलंनिसें जीवनय् मदयेकं मगाःगु बु वइगु अन्नयात तकं पुजा याइगु नेवाःतय्गु मौलिक पहः खः ।

स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं तिथि हे क्वःछिनाः गथे न्हापांनिसें मांया ख्वाः स्वयेगु यानाः वयाच्वंगु दु अथे हे बौया ख्वाः स्वयेगु नं याना वयाच्वंगु दु। मनू हे द्यः जुइगु दर्शन ज्वनाच्वंगु नेवाः समाजय् विशेष कथं मां, अबु व गुरुयात तसकं हनीगु अले द्यः भाःपिइगु चलन दु। व हे मां, अबु व गुरुया प्रतिक हे नासःद्यः खः धाइ । उकिं नासःद्यः दुथाय् स्वंगू प्वाः दइ मखुसा व स्वंगू हे प्वाःया मंकाः रूप कथं छगू प्वाः जक नं तयातःगु दइ । नासःद्यः धइगु मां, अबु व गुरु खः धकाः नेवाः संस्कृतिविद्तय्सं धायेगु यानावयाच्वंगु जूसां लिपांगु इलय् वयाः नासःद्यः धाइम्ह महाद्यः धकाः तकं ब्याख्या यानाः नासःद्यःयात हिन्दूकरण यायेगु ज्या जुयाच्वंगु खनेदु। न्ह्यागु हे जूसां थःपिंसं हनेमाःपिंत तसकं हनाबना तइगु नेवाः समाज खः ।

मनू हे द्यः जुइगु दर्शन ज्वनाच्वंगु नेवाः समाजय् विशेष कथं मां, अबु व गुरुयात तसकं हनीगु अले द्यः भाःपिइगु चलन दु। व हे मां, अबु व गुरुया प्रतिक हे नासःद्यः खः धाइ ।

नेवाः समाजय् मांयात गुगु कथं सम्मान याइगु चलन दु उगु हे कथं अबुयात नं सम्मान यानावयाच्वंगु दु। गुणीला अर्थात गुणया गुणं युक्तगु महिना कथं नेवाःतय्सं नाला वयाच्वंगु गुंलाया अन्तिम दिनय् बौया ख्वाः स्वयेगु नखः हनावयाच्वंगु दु । दछिया दुने दकलय् अप्वः नखःचखः हनीगु अले न्ह्याइपुकीगु नापं धर्मकर्म याइगु महिना कथं नालातःगु गुंलाया अन्तिम दिं गुंलागा आमैया दिनय् अबुया ख्वाः स्वयेगु यानावयाच्वंगु दु। दछिया दुने अबुया ख्वाः स्वयेगु दिंयात क्वःछिनाः थः अबुयात सम्मान यायेगु अले जीवनय् संघर्ष यानाः न्ह्याः वने फयेमा धकाः पञ्चतत्वया शरीरय् पञ्चतत्वयात सन्तुलित यानातयेगु कथं पञ्चतत्वया प्रतिक कथं ख्येँसगं बिइगु चलन दु अबुया ख्वाः स्वयेगु इलय् । संघर्षवादी सिद्धान्त ज्वनाच्वंगु ख्येँसगं बियाः अबुयात तसकं सम्मान यायेगु नापनापं भ्वय् तकं नकीगु चलन दु नेवाः समाजय् । स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं तिथि हे क्वःछिनाः न्हापांनिसें अबुया ख्वाः स्वयेगु यानावयाच्वंगु खःसा लिपांगु इलय् वयाः स्वनिगलय् च्वंपिं मेमेपिंसं नं अबुया ख्वाः स्वयेगु दिनय् थः अबुयात साःसाःगु नका वनेगु चलन यानाहःगु दु ।

थःगु जीवनय् न्ह्याक्व हे लिमलाःसां अबुया ख्वाः स्वयेगु दिनय् अवश्य नं सकलसिनं थः थः अबुयात छकः लुमंकी नेवाःतय्सं । तापाक्क वनाच्वंपिं म्ह्याय्मचा जूसां अले काय्मचा जूसां, ब्यागलं च्वनाच्वंपिं जूसां अबुया सः न्यनेगु अले अबुयात सगं बिइगु, भ्वय् नकेगु वा मेगु छुं नकेगु नितिं अबुयात लुमंकी । अले अबुया ख्वाः स्वइगु दिनय् थः अबुया जीवनय् वयेफुगु समस्यायात समाधानया नितिं संघर्ष यानाः वनेफयेमाः धकाः हे सगं बिइगु चलन दु नेवाः समाजय् । इहिपाः जुइ धुंकूपिं म्ह्याय् मस्त ला अबुया ख्वाः स्वयेगु नितिं थःछेँय् हे वइगु चलन दु ।

थः अबुया ख्वाः स्वयेगु दिंया रूपय् नालातःगु नखः खः अबुया ख्वाः स्वयेगु दिं । गुंलागा आमैया दिं धइगु अबुया ख्वाः स्वयेगु याइ । अबुया ख्वाः स्वयेगु दिनय् अबु दनिपिंसं विशेष यानाः इहिपा मजूनिपिं म्ह्याय्मस्त व काय्मस्तय्सं ख्येँसगं बिइगु नापं साःसाःगु भिंभिंगु नकेगु व वसः तकं थः अबुयात लःल्हायेगु याइ । अथेहे इहिपा जुइ धुंकूपिं म्ह्याय्मस्तय्सं ला भ्वय् ज्वरे यानाः थःछेँय् वयाः अबुयात ख्येँसगं बिइगु व भ्वय् नकेगु तकं याइ ।

ख्येँसगं बिइगुया अर्थ
ख्येँसगं बिइगु धइगु नेवाः समाजय् तसकं महत्वपूर्णगु संस्कृति खः । ख्येँसगं धइगु पञ्चतत्व ग्रहण याकेगु खः । मानव शरीर पञ्चतत्वं निर्माण जुयाच्वंगु धाइ । थ्व विश्व ब्रम्हाण्ड हे पञ्चतत्वं निर्माण जुयाच्वंगु खः धाइ ।

नेवाः समाजय् विशेष कथंया मौलिक संस्कृति दुगु अले थःगु हे कथंया सिद्धान्त दुगु संस्कृति धइगु ख्येँसगंया संस्कृति खः । पञ्चतत्व धइगु लः, फय्, पृथ्वी, आकाश व तेज तत्व खः । थ्व न्यागू तत्वं निर्माण जुयाच्वंगु शरीर जूगुलिं थुकीमध्ये छगू जक तत्व म्हो जुल धाःसां म्हं मफइ अर्थात विरामी जुइ धाइ । थ्व हे न्यागू तत्वयात सन्तुलित यानातयेगु निंतिं उकिया प्रतिक कथं पञ्चतत्व ग्रहण याकीगु धइगु हे ख्येँसगं बिइगु खः ।  ख्येँसगंया झ्वलय् लः अर्थात जल तत्वया प्रतिक कथं लखय् च्वनीम्ह न्या, फय् अर्थात वायु तत्वया प्रतिक कथं माय् वः, पृथ्वी तत्वया प्रतिक कथं छ्वय्ला, आकाश तत्वया प्रतिक कथं मनातःगु ख्येँ अले तेज तत्वया प्रतिक कथं क्वाःजः बिइगु अय्लाः लःल्हाइगु खः । उकिं अबुया ख्वाः स्वयेगु दिनय् मूल ज्या कथं ख्येँसगं बिइगु याइ नेवाःतय्सं ।

जीवनय् न्ह्याथेजाःगु पंगःत वःसां चीकाः वने फयेमा धकाः संघर्षवादी सिद्धान्त ज्वनाः अबुया ख्वाः स्वयेगु ज्या नेवाःतय्सं यानाः वयाच्वंगु दु। न्ह्यागु हे धर्म नाला वयाच्वंपिं चाहे हिन्दू जुइमा वा बौद्ध जुइमा, सकल नेवाःतय्सं अःपुक हे ख्येँसगंयात स्वीका® यानाः वयाच्वंगु दु। उकिं नेवाः समाजय् विशेष कथंया मौलिक संस्कृति दुगु अले थःगु हे कथंया सिद्धान्त दुगु संस्कृति धइगु ख्येँसगंया संस्कृति खः ।

अबु मदये धुंकूपिंसं निसलाः बिइगु
थः अबु मदये धुंकूपिंसं दछिया छन्हु जक जूसां नं थः अबुयात लुमंकेगु यानावयाच्वंगु दु। अबुया गुणयात लुमंकेगु दिं धइगु अबुया ख्वाः स्वयेगु दिं खः । थः अबुया गुणयात लुमंकाः मदये धुंकूम्ह अबुयात धार्मिक रूपं श्रद्धा प्वंकेगु कथं निसलाः बिइगु यानावयाच्वंगु दु। निसलाः बिइगु छगू संस्कृतिया रूपय् नेवाः समाजय् नालातःगु दु। थःथःगु छेँय् गुरुजु वा द्यःबर्मू सःताः नापं गुरुजुपिंथाय् वा द्यःबर्मूपिंथाय् वना निसलाः बिइगु याइ । गुलि गुलिसिनं ला श्राद्ध तकं याइगु चलन दु। अले गुलिं गुलिं मनूत धाःसा गोकर्णय् वनाः निसला बिइगु नापनापं स्नान यायेगु तकं यानावयाच्वंगु खनेदु ।

थौंया अत्याधुनिक इलय् नं अबुया महत्व धाःसा अवश्य नं म्हो जुइमखु। थःत ब्वलंकेगु नितिं माःगु कथं आर्थिक आर्जन याना, फुसां मफुसां नका त्वंकाः तःम्ह अले कर्म बिउम्ह धाइम्ह अबु हे खः । थुगु खँय् सुयां नं निगू मत दइ हे मखु। अबुया गुणयात लुमंकेगु अले अबुयात छगू कथं सम्मान यायेगु दिं धइगु हे अबुया ख्वाः स्वयेगु दिं खः ।

श्रीकृष्ण महर्जन

च्वमिया मेमेगु

• झीसं छाय् आदिवासी दिवस हनेमाः
• सांस्कृतिक अधिकार धइगु हे राजनीतिक अधिकार
• नेवाःतय्गु तत्काल, मध्य व दीर्घकालीन लँपु
• तलिबानलिसे तप्यंक स्वापू तयेमाः