ने. सं. ११४४ ञलागा पारू -

तिलौराकोटय् प्राचीन इलय् मानव सभ्यता विकास जूगु प्रमाण

तिलौराकोटय् इसापूर्व च्यागूगु शताब्दीइ सुसंस्कृतिं सम्पन्न मानव वस्ती दुगु तथ्य लूगु दु । पुरातत्व विभाग, बेलायतया दुरहाम विश्वविद्यालय, लुम्बिनी विकास कोष व राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञतय् छगू पुचलं याःगु पुरातात्विक उत्खननपाखें लुया वःगु थीथी सामग्रीया वैज्ञानिक अध्ययन अनुसन्धानलिपा उगु न्हूगु तथ्य पिहां वःगु खः । ‘युनेस्को जापानिज फन्ड इन ट्रष्ट’या आर्थिक ग्वाहालिं करिब स्वदँ न्ह्यवंनिसें जुयाच्वंगु उत्खननं उगु थासय् प्राचीन इलंनिसें हे मानव सभ्यताया क्रमिक विकास जूगु प्रमाण प्राप्त जूगु दु ।

उगु थासं आः नया किल्ला, चाया थलबाल, अप्पाया कुचाकाचा, तज्याःगु चुरा लगायत सामग्री संकलन यायेगु ज्या जूगु दु । त्रिभुवन विश्वविद्यालय व लुम्बिनी विश्वविद्यालयया संस्कृति पुरातत्व विषयया विद्यार्थीततकं उत्खननय् क्रियाशील जुयाच्वंगु दु । थुगु ज्याया निंतिं राष्ट्रिय विज्ञ कोषप्रसाद आचार्य व दुरहाम विश्वविद्यालयया प्रा. रविन कनिंघमं सहनिर्देशकया भूमिका म्हिता वयाच्वंगु दु । राष्ट्रिय विज्ञ आचार्यया कथं तिलौराकोटय् इपू खुगूगु शताब्दीइ योजनावद्ध सहरीकरणया शुरुया जूगु सीदुगु दु ।

वय्कलं उगु लागाया प्यगुलिं किल्ला व पखालं घेरे यानातःगु, उत्तरपाखे स्तूप, दक्षिणय् औद्योगिकस्थल, पूर्वय् विहार व पश्चिमय् बसोबास दुगु जानकारी बियादिल । स्तूपया लिक्कं आपालं पःखाः, पुखूया सिनापं विहारया जगय् वहया ४९७ पञ्चमार्क मुद्रा नं लुया वःगु दु । सहरया दक्षिणपाखेंया धिक्काय् न प्रशोधन यानाः ल्यं दुगु अवशेष लुया वयेवं अन महत्वपूर्ण औद्योगिकस्थल दुगु जानकारी प्राप्त जूगु खः । उत्खननया क्रमय् करिब च्यागू टन धातु अंश प्राप्त जुइवं तःधंगु मात्राय् धातु नायेकेगु ज्या जूगु अनुमान याये फु ।

थ्व स्वयां न्ह्यवः थ्व हे पुचलं सन् २०११ निसें स्वदँ तक लुम्बिनी क्षेत्रय् नं अनुसन्धान यानाः प्राचीन लुम्बिनीग्रामया न्हूगु इतिहास पित हयेगु नापनापं लुम्बिनीया बारे आपालं तथ्य प्रकाशय् हःगु खः । ऐतिहासिक व पुरातात्विक तिलौराकोटयात प्राचीन कपिलवस्तु राज्यया राजधानीया रुपय् कायेगु याः । स्थानीय शिवगढ गां लिक्कं च्वंगु उगु थासय् शाक्यमुनि गौतम बुद्धया अबु शुद्धोधनया राजप्रासाद दुगु खः गन सिद्धार्थं थःगु मचासूनिसें २९ दँतक फ्याःगु खः । पारिवारिक व राजकीय सुखसयल त्वःताः बुद्ध दरवारया पूर्वपाखेया लुखां महाभिनिष्क्रमणय् पिहां वंगु विश्वास यानातःगु दु ।

गौतम बुद्धलिसे सम्बन्धित जूगु कारणं उगु थाय् विश्वप्रसिद्ध जूगु खः । स्थानीय वाणगंगा (प्राचीन भागीरथी) खुसि सिथय् च्वंगु तिलौराकोट परिसर दुनेया मुख्य भग्नावशेषया रुपय् पूर्वीद्वार, पश्चिमीद्वार, मध्य भागया संरचना परिसर व थगुने संरक्षण याःगु छुं छुं संरचना खनेदु तर भूभौतिक सर्वेक्षणपाखें जमिनया सतह दुने व्यवस्थित सहर दुगु प्रकाशय् वःगु विभागया प्रवक्ता रामबहादुर कुँवरं जानकारी बियादिल । वय्कलं उत्खननपाखें वइगु लिच्वःया आधारय् उकिया महत्वयात प्रचारप्रसार यायेगु व प्रवद्र्धन यायेगु जुइ धयादिल ।

न्यागूगु शताब्दीइ चिनिया यात्री फाहियान व न्हय्गूगु शताब्दीइ ह्वेन सानं थुगु क्षेत्रय् याःगु यात्राया लिधंसाय् तयार जूगु विवरण व प्रतिवेदनं नं अनया खोज व अनुसन्धानयात सहज दयेका बिउगु दु । थौंकन्हय् पश्चिम क्षेत्रया प्रदेश नं. ५ य् लाःगु कपिलवस्तु जिल्लाया क्षेत्रफल ६७१ वर्ग किलोमिटर दु । नेपालय् दुगु जिल्ला मध्ये दकलय् अप्वः पुरातात्विकस्थल नं थ्व हे जिल्लाय् प्राप्त जूगु दु । लुम्बिनी विश्वविद्यालयया रजिष्ट्रार तिलकराम आचार्यं थन दुगु पुरातात्विक सम्पदाया सही तरिकां संरक्षण व व्यवस्थापन याये फत धाःसा नेपाःया हे तःधंगु पर्यटकीयस्थलया रुपय् विकास याये फइगु धयादिल ।