स्वनिगलय भुखाय्या जोखिम ल्यं दनि !

गोरखा भुखाय्लिपा जमिनय् क्वय् संचय जुयाच्वंगु शक्ति स्खलन मजूनिगुलिं थ्व हे क्षेत्रय् वा ताःई न्ह्यवंनिसें शक्तिशाली भुखाय् मफःगु पश्चिम नेपालय् भुखाय् ब्वये फइगु सम्भावना दुगु भूगर्भविदतय्सं धाःगु दु । स्वदेशी व विदेशी विज्ञतयसं थ्व बारे राष्ट्रिय÷अन्तर्राष्ट्रिय ‘जर्नल’य् थःपिनिगु अध्ययनया सारया लिधंसाय् च्वसु प्रकाशन यासें नेपाःमितय्त सचेत जुयाः पूर्व तयारी लगे जुयाच्वनेत सुझाव बिउगु दु ।

गोरखा भुखाय् लिपा नेपालय् मेगु सम्भावित भुखाय्या जोखिम छु गुलि दु धइगु बारे इमिसं मन्थन यानाच्वंगु दु । नेपाःलिसें जापान, संयुक्त राज्य अमेरिका व चिनिया भूगर्भविदतय् पुचलं अध्ययनं गोरखा भुखाय् लिपा संगु बाःगु भावर व चुरेया सिमानापाखें १०० किलोमिटर उत्तर सीमाय् लाःगु येँया दक्षिणी क्षेत्रय् (चन्द्रागिरिइ) वया थानाच्वंगु क्यंगु दु ।

वि.सं. २०७२या भुखाय् लिपा नेपाःया सुधीर रजौरे, मुकुन्द भट्टराई, राष्ट्रिय भूकम्प मापन केन्द्रया प्रमुख लोकविजय अधिकारीं विद्यावारिधि अध्ययन यानाच्वनादीगु दु । ‘हिमालय कन्जर्भेसन ग्रुप’ व ‘जिओटेक सोलुसन इन्टरनेशनल’य् आवद्ध विज्ञतय्सं नं भुखाय्या अध्ययन यानाच्वंगु दु ।

नेपाल भौगर्भिक समाजया अध्यक्ष डा. कविराज पौड्यालं धयादी, ‘गोरखा भुखाय् लिपा संचय जुयाच्वंगु शक्ति दक्वं पिहां मवःनिगुलिं थ्व क्षेत्रय् भुखाय् जोखिम कायम हे दुगु अधिकांश अध्ययनं क्यंगु दु ।’डा. पौडेलं गोरखा भुखाय् लिपा संचय जुयाच्वंगु शक्ति येँया तसकं सतिक न्ह्याः वःगु व उगु शक्ति जमिनय् वयाः छक्वलं पिहां वल धाःसा २०७२ सालया स्वयां नं तःधंगु भुखाय् ब्वये फइगु खतरा दुगु धयादी, तर विज्ञतय् धापूतिकथं भुखाय्या पूर्वानुमान याये फइमखु ।

राष्ट्रिय भूकम्प मापन तथा अनुसन्धान केन्द्रया निमित्त प्रमुख भरत कोइरालां अफगानिस्ताननिसें म्यान्मातकया हिन्दूकुश हिमालय पर्वत श्रृंखलाया स्वब्वय् छब्वः भूभाग नेपालय् लाःगुलिं नेपालय् न्ह्याबलें नं भुखाय् जोखिम दयाच्वनी धयादिल । गोरखा भुखाय् थेंज्याःगु हे शक्तिशाली भुखाय् वनी कि वनीमखु धकाः अनुमान याये मफइगु वय्कःया धापू दु ।

वय्कलं धयादिल, ‘हिमालया क्वय्या लागाय् भुखाय् ब्वये धुंकाः उकिया लिच्वः पिहां वयेमाःगु खः । आतक अज्याःगु खने मदुगुया कारणं उलि तःधंगु शक्ति संचय जुयाच्वंगु दु वा मदु, हाकनं भुखाय् ब्वइगु खः वा मखु धइगु विवाद धाःसा कायम हे दु । थ्व विषय पूर्वानुमान याये फइमखु, थःपिंसं नं न्हू न्हूगु प्रविधिया ग्वाहालिं ज्या यानाच्वनागु दु ।’

गोरखाया बारपाक केन्द्र जुयाः ७ दशमलव ६ रेक्टर स्केलया भुखाय् ब्वःगु इलय् स्वीछगू जिल्ला प्रभावित जूगु खः । लिपांगु इलय् सिन्धुपाल्चोक केन्द्र विन्दु जुयाः थ्व हे वंगु बैशाख १६ गते ४ म्याग्नेच्यूडया भुखाय् ब्वःगु खः । गोरखा भुखाय् लिपा आतक न्यासः स्वयां अप्वः पराकम्प वने धुंकूगु दु । लिपांगु इलय् धादिङया नौबिसे केन्द्र विन्दु जुयाः ३ दशमलव ९ रेक्टर स्केलया पराकम्प वंगु खः ।

वि.सं. २०७२ बैशाख १२ गते गोरखाया बारपाक केन्द्र जुयाः ७ दशमलव ६ रेक्टर स्केलया भुखाय् ब्वःगु इलय् स्वीछगू जिल्ला प्रभावित जूगु खः । लिपांगु इलय् सिन्धुपाल्चोक केन्द्र विन्दु जुयाः थ्व हे वंगु बैशाख १६ गते ४ म्याग्नेच्यूडया भुखाय् ब्वःगु खः । गोरखा भुखाय् लिपा आतक न्यासः स्वयां अप्वः पराकम्प वने धुंकूगु दु ।

लिपांगु इलय् धादिङया नौबिसे केन्द्र विन्दु जुयाः ३ दशमलव ९ रेक्टर स्केलया पराकम्प वंगु खः । गोरखा भुखाय् ब्वःगु इलय् लगभग १५० किलोमिटर पूर्व पश्चिम, ६० किलोमिटर उत्तर दक्षिण व १५ किलोमिटर जाः क्वय् गोरखाया बारपाकनिसें दोल्खाया सुनखानीतकया भाग ‘मेन हिमालयन थ्रष्ट’ नांया भौगर्भिक दरार सतहय् लगभग ३ दशमलव ५ मिटर दक्षिणपाखे चुलुया वंगु खः ।

थुकथं जमिन दक्षिणपाखें लगातार चुलुया वनाच्वंगु दु वा थानाच्वंगु दु धइगु अध्ययन अमेरिकाया क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयया वैज्ञानिक डा. आद्रिनो ग्वालादिया पुचलं याःगु खः । विश्वया नांजाःगु भौगोलिक जर्नल ‘टेक्टोनिफिजिक्स’य् सन् २०१६य् उगु पुचलं याःगु अनुसन्धान पिहां वःगु खः ।

उगु पुचःया अध्ययनकथं गोरखा भुखाय् लिपा येँया दक्षिण भागय् जमिन स्वयां लगभग १०० किमी क्वय् ‘एचएफटी’ नांया दरारय् जमिन थानाच्वंगु व व हे क्षेत्रय् शक्ति संचय जुयाच्वंगु दु । जापानया हिरोशिम विश्वविद्यालयया प्राध्यापक यासुहिरो कुमाराया पुचलं नं जमिन क्वय् तज्यानाच्वंगु चिरिबाःगु सतहतक थ्यंकः मवयाच्वंगुलिं थनया प्लेटट ल्वाइगु इलय् संचय जुयाच्वंगु मुक्कं शक्ति स्खलन जुइमफुगु खँ धाःगु दु ।

अमेरिकाया नेभादा विश्वविद्यालयया स्टेफन अंगस्टर लगायत जापान व नेपाली भूगर्भविद्तय्सं याःगु व सिस्मोलोजिकल रिसर्च लेटर्सय् पिहां वःगु अनुसन्धानं तकं जमिन क्वय् चिरि बायाच्वंगु सतहय् मवःगुलिं येँ, कौशलटार लगायतया क्षेत्रय् खने दुगु चिरिबाःगु जमिन क्वं मखसे च्वय्या तहं विकसित जूगु विश्लेषण याःगु दु ।

बेलायतया अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयया भूगर्भविद् जोन इलियट व वयागु पुचलं याःगु ‘नेचर जिओसाइन्स’य् पिहां वःगु अध्ययनं नं गोरखा भुखाचं संगु बाःगु व चिरिबाःगु चुरे व तराईया सिमानां उत्तरय् वयाः थानाच्वंगु न्ह्यथंगु दु । ‘हिमालयन कन्जर्भेसन ग्रुप’या अध्यक्ष डा. गंगालाल तुलाधरं नेपाःया पश्चिम भागय् झण्डै ६०० दँ थुखे भूकम्पीय शून्यता (सिस्मिक ग्याप) जूगुलिं गुगुं नं इलय् शक्तिशाली भुखाय् ब्वये फुगु सम्भावना दुगुलिं पूर्वतयारीइ लगे जुइमाःगु धयादिल ।

प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीया अध्यक्षताय् थ्व हे वंगु बैशाख २२ गते क्वचाःगु विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन राष्ट्रिय परिषद्या निक्वःगु बैठकं विपद् जोखिम न्यूनीकरणया निंतिं गम्भिरतापूर्वक आवश्यक तयारी यायेत सम्बन्धित तहयात निर्देशन बिउगु खः । विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन ऐन २०७४ (न्हापांगु संशोधन, २०७५) कथं गठन जूगु उगु परिषद्या बैठक म्होतिं नं दँय् निक्वः
च्वनेगु व्यवस्था दु ।

वि.सं. २०७४ कात्तिक ५ गते राष्ट्रिपतिपाखें उगु न्हूगु ऐन प्रमाणीकरणलिसें विगतय् दैवी प्रकोप (उद्धार) ऐन, २०३९ खारेज जूगु खः । विज्ञतय्सं संरचना निर्माण यायेबलय् भुखाय्मैत्री दयेकाः जमिनयात ल्वःगु व अध्ययनया आधारय् भूगर्भ अनुकूलया संरचना दयेकेत सुझाव बिउगु दु ।