मांभाय्या निंतिं जूगु आन्दोलन

‘भाय्या निंतिं छिमिसं थःगु ज्यान पात
रमनाया दुवातय् हिबाः वयेकल
सीमा वा म्वायेमा बंगाली भाय् बंगाली समुदायया निंतिं खः
मां भाय् बिना जीवन मृत्यु समान खः ।’

तत्कालीन पाकिस्तानया पूर्वी बंगाल क्षेत्रय् भाषा आन्दोलन जूगु इलय् थ्वःगु सः खः, थ्व । थःगु मांभाय् प्रति जूगु अन्याय व दमनया विरुद्ध आन्दोलित बंगाली विद्यार्थी व बुद्धिजीवितय्सं पाकिस्तान सरकारया विरोधय् गुबलय् सः थ्वयेकल, उबलय् शहादत प्राप्त शहिदया सम्मानय् सतकय् प्वंकूगु अभिव्यक्ति खः थ्व ।

राज्यया भाषिक नीति प्रतिया असहमति व थःगु मांभाय् प्रतिया सम्मानय् बंगाली जनतां याःगु आन्दोलनयात थौं तक नं भाषा आन्दोलनया प्रतिक कथं कायेगु याः । तत्कालिन पाकिस्तान सरकारं उर्दू भाय्यात जक सरकारी मान्यता बीवं सुरु जूगु थ्वहे बंगाली भाषीतय् आन्दोलनया उपज खः– बंगलादेश ।भाय् मध्ये दकलय् सतिक, नुगलय् थीगु भाय् थःगु मांभाय् हे खः ।

मांपाखें स्यनाकाइगु जूगुलिं थःनाप दकलय् सतिगु व क्वातुक्क थीगु भाय् हे मांभाय् खः । अज्याःगु भाय्यात दमन जुइबलय् सुं नं सच्चा मांभाय् प्रेमी सुम्क च्वनेफइमखु । थःगु मांभाय्यात बचे यायेगु निंतिं आन्दोलन जुइ, विद्रोह जुइ । बंगलादेशया जन्म जुइ न्ह्यः पूर्वी बंगालया जनतां याःगु अन्दोलन नं थःगु मांभाय् प्रति राज्यं याःगु विभेद प्रतिया विद्रोह खः । ताः ई तक जूगु उगु आन्दोलन अन्ततः थःगु बिस्कं देय् स्थापना लिपा जक क्वचाःगु खः ।

पृष्ठभूमि
भारतय् साहित्य, कला व संस्कृतिया विकास यायेगु निंतिं मुगल शासकतय् तःधंगु ल्हाः दु । मुगल शासकतय्सं साहित्य, कला व संस्कृति नापं उर्दू भाय्यात नं तसकं महत्व बियाः विकास यायेगु ज्या यात । मुगलतय्सं उर्दू भाय्यात बिउगु महत्वया कारणं हे भारतय् मुस्मां समुदायया राजनीतिक व धार्मिक नेतातय्सं उगु भाय्यात थःपिनिगु सम्पर्क भाय् कथं विकास यानायंकल ।

भाय् मध्ये दकलय् सतिक, नुगलय् थीगु भाय् थःगु मांभाय् हे खः । मांपाखें स्यनाकाइगु जूगुलिं थःनाप दकलय् सतिगु व क्वातुक्क थीगु भाय् हे मांभाय् खः । अज्याःगु भाय्यात दमन जुइबलय् सुं नं सच्चा मांभाय् प्रेमी सुम्क च्वनेफइमखु । थःगु मांभाय्यात बचे यायेगु निंतिं आन्दोलन जुइ, विद्रोह जुइ ।

छखे उर्दू भाय् भारतीय मुस्मांतय् संस्कृतिया छगू अंग कथं कयायंकेगु यातसा मेखे हिन्दी भाय् व देवनागरी लिपियात भारतीय हिन्दूतय् संस्कृति व संस्कारनाप स्वाकायंकल ।उत्तरी भारतया मुस्मांतय्सं उर्दू भाय्यात तसकं महत्व बिया यंकाच्वंगु इलय् बंगालया मुस्मांतय्सं धाःसा थःगु हे बंगाली भाय्या माध्यमं प्रचार प्रसार यायेगु उचित तायेकल ।

भारत–पाकिस्तान विभाजन जुइ न्ह्यवंनिसें उर्दू भाषी व बंगाली भाषी मुस्मांतय् दथुइ भाय्या कारणं विवाद ब्वलनेधुंकूगु खः । सन् १९३७ स लखनउलय् जूगु मुस्लिम लिगया मुँज्यां थःगु सम्पर्क भाय् उर्दू भाय् यायेगु धकाः निर्णय याःगु इलय् हे बंगालया प्रतिनिधितय्सं उकिया विरोध याःगु खः ।

सन् १९४७ स भारतं पाकिस्तान छुटे जुइधुंकाः उर्दू भाषी व बंगाली भाषीतय् दथुइया तिक्तता अप्वयावन । उगु दँय् कराँचीइ जूगु छगू राष्ट्रिय शिक्षा गोष्ठीइ भाय् सम्बन्धी संकल्प प्रस्तावं थाय् काल । उगु संकल्प प्रस्तावय् उर्दूयात जक सरकारी भाय् कथं छ्यलेगु अले संचार माध्यम व शिक्षाय् नं छगू हे भाय् जक लागू यायेगु धकाः न्ह्यथनातःगु खः ।

संकल्प प्रस्ताव बारे सहलह जुइवं बंगाली इस्लामिक सांस्कृतिक संस्थाया नेतृत्वय् ढाकाय् विरोध प्रदर्शन शुरु जुल । लिपा पाकिस्तानया संविधानसभाय् नं सांसदत धिरेन्द्रनाथ दत्तं बंगाली भाय्यात नं सरकारी भाय्या मान्यता बीमाःगु प्रस्ताव तल । पूर्वी बंगालया सांसदतय्सं उगु प्रस्तावयात समर्थन याःसां प्रस्तावया विपक्षय् फैसला जुल ।

तत्कालीन पाकिस्तानया प्रधानमन्त्री ल्याकत अलि लगायत मुस्लिम लिगया नेतातय्सं बंगाली भाय्यात मान्यता बीगु प्रस्तावं पाकिस्तानी जनतायात विभाजित यायेत स्वःगु द्वपं तकं बिल । संविधानसभां बंगाली भाय्यात मान्यता बीत अस्वीकार यायेवं सन् १९४८ मार्च ११य् जूगु विद्यार्थीतय् प्रर्दशनय् प्रहरीं तसकं दमन यात ।

प्रदर्शन प्यन्हु तक मदिक्क जुयाच्वन । अज्याःगु अवस्थाया दथुइ मार्च २१ य् पाकिस्तानया गभर्नर जनरल मुहमद अलि जिन्नां उग्र भाषण बिल । पाकिस्तानया मुस्मांतय्त विभाजन यायेत स्वःपिंसं मेगु भाय्यात नं मान्यता बीमाः धकाः माग यानाच्वंगु द्वपं बियादिल । वय्कलं मुस्मां देय् पाकिस्तानया भाय् उर्दू व केवल उर्दू हे जक जुइगु घोषणा यानादिल ।

सन् १९५२ फेब्रुअरी २१ या आन्दोलन
जिन्ना गभर्नर जनरल जुयाच्वंगु इलय् तक बंगालीभाषीतय्सं विरोधया सः तयाच्वंगु खःसा वय्कः लिपा ख्वाजा नाजुमुद्दिन गभर्नर जनरल जुइधुंकाः धाःसा आन्दोलन छक्वलं तच्वल । नाजुमुद्दिनं सन् १९५२या २७ जनवरी कुन्हु पाकिस्तानया सरकारी भाय् उर्दू जक जुइगु खँयात लिसा कयाः न्ववायेवं बंगालीभाषीत हानं छक्वः आन्दोलित जुल ।

तत्कालिन पाकिस्तानय् राज्यया थीथी अंग नापं सेनाय् बंगाली समुदायया प्रतिनिधित्व तसकं म्हो जूगु जक मखसे सैन्य सरकारं बंगाली समुदाययात छगूयां लिपा मेगु दमनया श्रृंखलायात निरन्तरता बियांतुं च्वन । वहे कारणं अन स्वतन्त्र बंगलादेशया नारा तच्वयावन । गुला तक जूगु युद्ध लिपा पाकिस्तानी सुरक्षाफौजं सन् १९७१ डिसेम्बर १६ तारिख कुन्हु आत्मसमर्पण यात ।

उकिया स्वन्हु लिपा हे बंगाली भाय्या फुक्क अग्रजपिं च्वनाः केन्द्रीय भाषिक संघर्ष समितिया गठन यात । उगु समितिं पाकिस्तान सरकारं बंगाली भाय्यात नं अरबी लिपिं हे च्वयेगु धकाः याःगु प्रस्ताव नं अस्वीकार याःगु खः । उगु हे मुँज्यां २१ फेब्रुअरीकुन्हु आम हड्ताल यायेगु निर्णय यात ।

संघर्ष समितिया निर्णय जुइवं सरकारं संविधानया भाग १४४ कथं सार्वजनिक थासय् मुनेत प्रतिबन्ध तयाबिल ।सरकारं प्रदर्शन यायेत प्रतिबन्ध तयातःसां २१ फेब्रुअरीया सुथंनिसें विद्यार्थीत ढाका विश्वविद्यालयय् मुनेगु शुरु जुल । विश्वविद्यालय पिने धाःसा सरकारं व्यापक सुरक्षा फौज तैनाथ यानातल । लिपा विद्यार्थीतय्सं प्रदर्शन यायेगु झ्वलय् सुरक्षा निकाय लिसे उमिगु तःक्व झडप जुल ।

यक्व विद्यार्थीतय्त ज्वना नं यंकल । विश्वविद्यालय पिने जूगु प्रदर्शनय् प्रदर्शनकारी व सुरक्षा फौज दथुइ तःक्वः झडप लिपा पूर्व बंगला संसद भवनपाखे मुनाः विद्यार्थीतय्सं प्रदर्शन शुरु यात । अन झन् तनाव ब्वलनेवं प्रहरीं गोलीं कयेकल । गोलीं लानाः आपालं विद्यार्थीत हताहत जुल । विद्यार्थीत हताहत जूगु खबरं पूर्वी बंगाल प्रान्त छगूलिं मिं जुयाबिल ।

वयां कन्हय्कुन्हुनिसें छगुलिं प्रान्तय् ततःधंगु प्रदर्शन जुल । बंगालीभाषीतय्सं थःपिनिगु ज्या त्वःताः सतकय् कुहांवयाः प्रदर्शन यात । २१ फेब्रुअरी कुन्हु जूगु झडपय् लानाः आपालं विद्यार्थी नेतात व प्रदर्शनकारीत सित । मांभाय् प्रति क्यंगु सम्मान व मांभाय् अधिकारया निंतिं ज्यान पाःगु न्हियात लुमंकाः आन्दोलनकारीतय्सं २१ फेब्रुअरीयात सहिद दिवस कथं हनेगु यात ।

सन् १९५२ लिपाया आन्दोलन व बंगलादेशया जन्म
१९५२या तच्वःगु आन्दोलन लिपा नं पाकिस्तानी सरकारं बंगाली भाय्यात मान्यता बीत छुं नं कथंया पलाः मल्ह्वं । लिपा पूर्वी बंगालय् सन् १९५६ य् जूगु प्रान्तिय सरकारया चुनावय् बंगालीतय्सं बहुमत हयेवं अन बंगाली भाय्यात मान्यता बीगु ज्या जुल । तर लिपा पाकिस्तानय् वःगु सैन्य सरकारं बंगालीतय्त याःगु व्यवहारं अन स्वतन्त्र देय्या निंतिं युद्ध हे जुल ।

सन् १९७१ य् बंगलादेश मुक्ति युद्ध धकाः सशस्त्र विद्रोह सुरु जुल । तत्कालिन पाकिस्तानय् राज्यया थीथी अंग नापं सेनाय् बंगाली समुदायया प्रतिनिधित्व तसकं म्हो जूगु जक मखसे सैन्य सरकारं बंगाली समुदाययात छगूयां लिपा मेगु दमनया श्रृंखलायात निरन्तरता बियांतुं च्वन । वहे कारणं अन स्वतन्त्र बंगलादेशया नारा तच्वयावन ।

गुला तक जूगु युद्ध लिपा पाकिस्तानी सुरक्षाफौजं सन् १९७१ डिसेम्बर १६ तारिख कुन्हु आत्मसमर्पण यात । बंगाली समुदायं मार्च २६, १९७१ य् थःपि स्वतन्त्र देय् जूगु घोषणा यानाः शुरु याःगु युद्धयात लिपा विश्व समुदायं नं स्वीकार यात । बंगलादेशी जनताया आत्मनिर्णयया अधिकारया सम्मान यासें विश्व समुदायं नं बंगलादेशयात स्वतन्त्र देय् कथं मान्यता बिउगु खः ।

अन्तर्राष्ट्रिय मांभाय् दिवस
बंगाली भाय्यात राष्ट्रिय मान्यता बीमाः धकाः पूर्वी बंगालय् जूगु आन्दोलनयात मान्यता बीगु कथं युनेस्कों २१ फेब्रुअरीयात अन्तर्राष्ट्रिय मांभाय् दिवस कथं हनेगु याःगु खः । सन् १९९९या नोभेम्बर १७ कुन्हु जूगु राष्ट्र संघया मुँज्यां २१ फेब्रुअरीयात मांभाय् दिवस कथं हनेगु निर्णय याःगु खः ।

बहुभाषिक समाजया परिकल्पना नापं भाषिक व सामाजिक विविधता बारे चेतना थनेगु कथं युनेस्कों सन् २०००निसें मांभाय् दिवस हनेगु सुरु याःगु खः ।युनेस्कों घोषणा याःगु मांभाय् दिवस थौं आपालं देशं भाषिक चेतना थनेगु नापं बहुभाषिक समाजया कल्पना यायेत हनेगु यानाच्वंगु दु ।

मांभाय् दिवस हनेगु झ्वलय् फुक्कसिनं बंगलादेशय् जूगु मांभाय्या आन्दोलनयात नं लुमंकेगु यानाच्वंगु दु । अले मांभाय् दिवस हनेत प्रेरणा बीगु कथं आन्दोलन जूगु देय् बंगलादेशय् नं मांभाय् दिवस नापं शहीद दिवस छक्वलं हनेगु यानाच्वंगु दु । वहे न्हि लुमंकेगु झ्वलय् बंगलादेशय् थौं नं मांभाय्या निंतिं शहीद जूपिंत सम्मान बियाच्वंगु दु –

‘अभिवादन अभिवादन सहस्स्र अभिवादन – शहीदया लुमन्ति
झीसं न्ह्याबलें नुगलय् तयातयेफयेमाः
वय्कःपिनि लुमंतिया लँपु
मांभासं न्ववायेत, क्वातुगु विश्वासय्
सुनां न्हिलाः न्हिलाः थःगु जीवन बलिदान यात
झीसं वय्कःपिनिगु लुमंति म्यँे हाले, वय्कःपिनिगु मृत्युया गौरव लुमंके
अभिवादन अभिवादन सहस्स्र अभिवादन – शहीदया लुमंति ।’

सम्बन्धित बुखँ

LEAVE YOUR COMMENTS