संघीयता कार्यान्वयनय् न्ह्यसः

तत्कालीन एमालेया अध्यक्ष केपी ओली मुलुकया पीछम्हम्ह प्रधानमन्त्रीया रुपय् निक्वःखुसी नियुक्त जुयादीगु नं दछि क्यनीन । फागुनया न्हापांगु वाः वय्कः प्रधानमन्त्री जुयादीगु दछि फुनाः निदँय् क्यनी । तत्कालीन माओवादीया समर्थनय् गठन जूगु केपी ओलीयात संघीय समाजवादी फोरमया नं समर्थन दयेवं दुई तिहाइ बहुमत सहितया शक्तिशाली सरकार कथं न्ह्यःने वःगु खः ।

आः तकया संसदीय इतिहासय् थुलि शक्तिशाली सरकार गबलें वःगु मदुसा लिपा नं वइगु सम्भावना म्हो जक दु । उकिं थ्व सरकारयात ज्या यायेत तसकं अःपु धायेगु याःसा थ्वं यक्व ज्या याइ धकाः मनूतय्सं आशा नं यानाच्वंगु दु । थौं ओली सरकार गठन जूगु दछि फुनाः निदँय् क्यनेत्यंगु दुसा ओली सरकारया समीक्षा यायेगु ई नं वःगु दु ।

ओली नेतृत्वया सरकारं विकास र समृद्धियात मू नारा कथं न्ह्यःने हःगु खःसा व नापनापं दकलय् तःधंगु भाला धइगु संघीयताय् वंगु मुलुकय् संघीयता गुकथं कार्यान्वयन याइ धइगु नं तसकं महत्वपूर्ण जुयाच्वंगु दु । संघीय समाजवादी फोरम नं वर्तमान ओली सरकारय् वंगु धइगु संविधान संशोधनया नितिं खः ।

फोरमं वर्तमान सरकारय् थःपिं वन धाःसा दुई तिहाइ बहुमत दइगु अले दुई तिहाइ बहुमतं जक संविधान संशोधन याये फइगु जुयाः पिने च्वनाः मखु दुने हे वनाः संघर्ष यायां हे संविधान संशोधन यायेगु रणनीति सहित सरकारय् वंगु खः । थौं ओली सरकारया दछिया समिक्षा यायेगु खःसा तप्यंक हे आशा यानागु कथं ज्या जूगु मदु धकाः सकसिनं छगू हे सलं धाइगु अवस्था दु ।

सुयागु नितिं संघीयता माःगु खः उमिसं हे संघीयताया अनुभूति याये मफइगु कथंया ज्या जुयाच्वंगु अले सुयात संघीयता मयः उमिसं संघीयतायात विरोध याना हयाच्वंगु दु ।

स्वयम् सत्तारुढ दलया नेता कार्यकर्तातय्सं तकं ओली सरकारया ज्यां सन्तुष्ट जुयाः थःपिनिगु बिचाः तयाच्वंगु मदु । थ्वया ज्या स्वल धाःसा खास हे उल्लेख यायेबहःगु ज्या जूगु मदु । सरकारय् दुपिं मन्त्रीतय्सं इलय् ब्यलय् ओली सरकारं यक्व हे ज्या याःगु दु धकाः दावी याइगु तर ज्या छु धकाः न्यन धाःसा अन्तर्राष्ट्रिय जगतलिसे बांलाःगु स्वापू दयेकूगु, थीथी सम्झौता जूगु बाहेक मेगु खँ धाये फयाच्वंगु मदु ।

उकिया अर्थ सरकारं जनताया जन जीवनय् हिउपाः वइगु कथं, जनतां संघीयताय् वंगु, गणतन्त्र वःगु महसूस यायेगु कथंया छुं हे ज्या याःगु खने मदु । चुनाव जुल अले चुनावं त्यानावंपिं सत्ताय् वन, ज्ञानेन्द्रया थासय् राष्ट्रपति वल, स्थानीय तहलय् नं न्हापा जनप्रतिनिधि मदयाच्वंगु थासय् जनप्रतिनिधि वल धकाः थुइकेगु बाहेक खास हे हिउपाःया महसूस यानाच्वंगु मदु ।

ओली सरकारया समीक्षा यायेगु ई वयाच्वंगु दुसा मूल रुपं थ्व इलय् देशय् वःगु हिउपाः कथं सरकार न्ह्याः वनेफुगु अवस्था जुल कि मजुल ? देशय् गणतन्त्र वःगु, संघीयता वःगु महसूस जुइगु कथंया ज्या यायेफुगु अवस्था जुल कि मजुल धइगु न्ह्यसःया लिसः मालेगु आवश्यकता दु । जनताया क्रान्ति व आन्दोलनं देशय् वःगु राजनीतिक हिउपाः धइगु संघीयता व गणतन्त्र खः ।

गणतन्त्र धायेबलय् राष्ट्रपति दयेधुंकूगु दु । थ्व छगू कथंया हिउपाः खःसा मेगु हिउपाः धइगु संघीयता हे खः । नेपाःया आदिवासी जनजाति, मधेसी, दलित नापं उत्पीडित समुदाययात न्ह्यःने यंकेत संघीयता माःगु खः अले उकिया नितिं हे संघीयता हयेगु ज्या जूगु खः । थौं नेपाःया संविधानया मर्म कथं संघीयता धइगु हे स्थानीय सरकार, प्रदेश सरकार व संघीय सरकार खः धकाः सकसिनं धायेगु याना वयाच्वंगु दु ।

संघीयता कार्यान्वयनया सवालय् वहे भावना व मर्म कथं ज्या जुयाच्वंगु दु ला कि उकिया अःखः ज्या जुयाच्वंगु दु धकाः बिचाः यायेमाःगु ई वःगु दु । सत्तापक्षया हे नेतातय्सं तकं गनं संघीयतायात बुलुहुँ बुलुहुं चीका यंकेगु ज्या जकं यानाच्वंगु मदु ला धकाः तकं न्ह्यसः तयेगु यानाहःगु दु ।

केन्द्रय् साझा शासन अले प्रदेशय् पहिचानया आधारय् प्रदेश निर्माण यानाः शासन यायेगु थासय् उकिया अःखः न्ह्याः वन अले स्थानीय निकाययात नं स्थानीय सरकारया रुपय् हयाः संघीयतायात हे गोलमटोल यायेत्यन धकाः नं टिप्पणी याना हःगु दु ।

थौं ओली सरकार गठन जूगु दछि फुनाः निदँय् क्यनीगु अवस्थाय् तक नं प्रदेश सरकारया अनुभूति जनतां याये खनाच्वंगु मदुसा स्थानीय सरकार दुसां सरकारया रुपय् मखुसें न्हापा लिपा थें हे स्थानीय तहया रुपय् जक अनुभूति यायेत बाध्य जुयाच्वंगु दु । थुकिया अर्थ थौं ओली सरकार गठन जूगु दछि फुना निदँय् क्यनीगु अवस्थाय् तक नं नेपाःमि जनतां संघीयताया अनुभूति याये खनाच्वंगु मदु धायेछिं ।

बरु संघीयता हे मजिउ धाइपिं मनूतय्गु मत झन झन अप्वया वःगु दु । संघीयताया नामय् पार्टीया कार्यकर्तातय्त भर्ना यायेगु थाय् दयेकल, पार्टीया नेता कार्याकर्तात च्वनेगु थाय् दयेकल, कर यक्व काल धाइपिं झन झन अप्वया वःगु दु । उकिया अर्थ संघीयताया कार्यान्वयन यायेगु खँय् ओली सरकार सफल जुइ मफुगु खनेदु ।

प्रदेशया सरकारं कानून दयेकेत केन्द्रीय सरकारया ख्वाः स्वयाच्वनीगु अले स्थानीय सरकारं कानून दयेकेत प्रदेश सरकारया ख्वाः स्वया च्वनेगु नापं च्वंनिसें हे कानून दयेका वःगु मदुनि धकाः धायेगु बाहेक मेगु छुं धाये फयाच्वंगु मदु । अले अधिकारया सवालय् धाःसा थथःम्हं हे अधिकार सम्पन्न धकाः तायेकेगु ज्या स्वंगू हे तहया सरकारपाखें यानाच्वंगु दु ।

उकिया अर्थ स्वंगू हे तहया सरकारया दथुइ माःगु कथं अधिकार इनेगु अले कार्यान्वयन यायेगु ज्या मजुयाच्वंगु खः धायेछिं । मुलुकय् प्रदेश सरकार दयेके धुंकाः नं जिल्ला प्रशासन, जिल्ला शिक्षा व जिल्ला स्वास्थ्य थेंज्याःगु निकाय ल्यंका तयेगु अले वहे जिल्लाया फुक्क ज्या जिल्ला प्रशासनपाखें हे स्वयेगु यानाच्वंगु दु ।

थ्व धइगु प्रदेश सरकार मातहत यंकेमाःगु थासय् न्हापाया हे संरचनायात यथावत तयातःगु खः । थ्व वास्तवय् संघीयताया भावनाया अःखः खः । संघीयतायात कार्यान्वयन मयायेगु अले संघीयताप्रति हे न्ह्यसः ब्वलंके बीगु कुतः खः धाःसां पाइ मखु । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा गनं गनं संघीयतायात हे कमजोर यायेगु ज्या जकं जुयाच्वंगु मखुला धकाः न्ह्यसः दना वइगु स्वाभाविक हे खः ।

थौं संघीयता कार्यान्वयनया सवालयात कयाः स्वल धाःसा ओली सरकार सफल जुइ फयाच्वंगु मदु । थुगु हे तालं वन धाःसा कन्हय् वनाः संघीयतायात अझ अप्वः मनूतय्सं विरोध याइगु वातावरण ब्वलना वइ । सुयागु नितिं संघीयता माःगु खः उमिसं हे संघीयताया अनुभूति याये मफइगु कथंया ज्या जुयाच्वंगु अले सुयात संघीयता मयः उमिसं संघीयतायात विरोध याना हयाच्वंगु दु ।

उकिं आः तकया अवस्था स्वल धाःसा संघीयता कार्यान्वयनया सवालय् सरकार नापं राजनीतिक दलत गम्भीर जूगु मदु अले जनतां तकं अनुभूति याये फयाच्वंगु मदु धकाः धाल धाःसां छुं पाइमखु ।