ने. सं. ११४४ कौलाथ्व एकादशी - चालं

प्रथाजन्य संस्थायात कानुनी मान्यता

थनि दच्छि न्ह्यः हे थारुतय्सं थःपिनिगु प्रथाजन्य संस्थायात मान्यता बिइगु कथंया ज्या याःगु दु । २०७७ साल पुस महिनाय् न्हापांखुसि बर्दिया जिल्लाया बारबर्दिया नगरपालिकाय् थःपिनिगु प्रथाजन्य संस्था ‘बरघर’यात कानुनी मान्यता बिइत सफल जूगु खः । थारु आदिवासीतय्गु प्रथाजन्य संस्था व प्रथाजन्य कानुन धइगु ‘बरघर’ खः । प्रथाजन्य संस्थायात देय्या कानूनं तकं चिइ फइमखु बरु देय्या कानुन निर्माणया आधार प्रथाजन्य संस्था खः । आधुनिक नेपाः निर्माण जुइ न्ह्यः हे थःपिंसं स्वायत्तता व स्वशासन अभ्यास याना वयाच्वंगु धयागु आदिवासीतय्गु प्रथाजन्य संस्था व प्रथाजन्य कानुन हे खः ।

नेपाःया आदिवासी जनजातित मध्ये थारुतय्सं हे दकलय् न्हापां प्रथाजन्य संस्थायात कानुनी मान्यता बिइकाः वनेमाः, उकिया नितिं अन्तर्राष्ट्रिय कानुनत आदिवासीया हकय् दु धकाः थुइकल अले उकियात लागू यायेगु कथं न्ह्याः वनाः थःपिनिगु प्रथाजन्य संस्था ‘बरघर’यात मान्यता बिइत ताःलाःगु खने दु ।

थारु आदिवासीतय्गु प्रथाजन्य संस्थायात थाय् कथं ब्यागलं ब्यागलं नां बिया वयाच्वंगु दु । अप्वः याना ‘बरघर’ हे धाइगु खःसां गनं ‘भल्मन्सा’ अले गनं ‘महतावाँ’ नं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । न्ह्यागु हे धाःसां उकिया अर्थ नापं ज्या याइगु फुक्कं छगू हे खः । बारबर्दिया नगरपालिकां बरघरयात कानुनी रुपं मान्यता बियाः ऐन तकं निर्माण याना ज्या याये धुंकाः आः मदिक्क मेमेगु च्यागू पालिकाय् थारु आदिवासीतय्गु प्रथाजन्य संस्थायात मान्यता बिइगु ज्या जुइधुंकूगु दु । आः वइगु पुष महिनाय् पालिकातय्गु अधिवेशन जुइ अर्थात गाउँ बाय् नगरसभात जुइ । अबले तकया दुने झिंच्यागू पालिकाय् ‘बरघर’यात मान्यता बिइकेगु योजना सहित थारुत न्ह्याः वनाच्वंगु दु ।

थारुतय्गु बरघर, भल्मन्सा, महतावाँयात मान्यता बिइगु धयागु स्थानीय सरकार संचालन ऐन, नेपाःया संविधान, आइएलओ १६९ अले युएनड्रिपया आधारय् मान्यता बिइगु खः । प्रथाजन्य कानुनयात मान्यता बिइगु धयागु थःपिनिगु लागाय् थःपिंसं हे स्वायत्तता व स्वशासनया अभ्यास यायेगु खः । उकिया नितिं थारुतय्सं स्वंगू तहया संरचना निर्माण याःगु दु । गन बरघर दु व बरघरयात गां स्तरया रुपय् मान्यता बिइकेगु ज्या याःगु दु । अले व हे गां स्तरया बरघरया प्रतिनिधित दुथ्याकाः वडा स्तरीय बरघर समिति निर्माण याःगु दु । थुकी म्होतिं नं छगू गांया छम्ह प्रतिनिधित्व जुइगु कथंया व्यवस्था याःगु दु । अले व हे वडा स्तरपाखें प्रतिनिधित्व यानाः पालिका स्तरया बरघर समिति निर्माण याःगु दु । थज्याःगु कथंया बरघर समितिं थारुतय्गु भाषा, संस्कृति, सम्पदानिसें जीवन पद्धति अझ धाये पहिचान नाप स्वानाच्वंगु फुक्क विषययात स्वयेफइगु कथंया ऐन निर्माण याःगु दु ।

बरबर्दिया नगरपालिकाय् दुगु बरघर प्रणाली संरक्षण, प्रवद्र्धन व विकास यायेत ऐन २०७७ दयेकाः लागू याःगु दु । उगु ऐनया प्रस्तावनाय् थुगु कथं च्वयातःगु दु– बारबर्दिया नगरपालिका लागा दुने प्रचलनय् दुगु आदिवासी थारुतय्गु सामुदायिक संगठन व परम्परा बरघर प्रणालीयात अभिलेखिकरण, संरक्षण, प्रबद्र्धन, विकास व अभ्यासय् तिबः बिइमाःगु जुयाः नेपाःया संविधान, नेपाल पक्ष दुगु अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन महासन्धी नं. १६९, आदिवासीतय्गु अधिकार सम्बन्धी संयुक्त राष्ट्र संघीय घोषणा पौ युएनड्रिप, स्थानीय सरकार संचालन ऐन लगायत प्रचलित कानुन बमोजिम वाञ्छनीय जूगुलिं, बरघर प्रणालीया अभ्यास प्रचलनय् दुगु गांंमय् विकास निर्माणया ज्या, गांया शान्ति सुव्यवस्था, थवंथवय् ग्वाहालि, सहकार्य एकता व मंकाः प्रबृतियात कायम यायेत बरघर प्रणालीयात अझ सशक्त व प्रभावकारी दयेकेगु आवश्यता जूगुलिं, समावेशी नापं समविकासया सिद्धान्तया आधारय् स्थानीय विकास न्यायोचित सहभागीता व पहुँचयात सुनिश्चित यायेत वाञ्छनीय जूगुलिं, नेपाःया संविधानं परिकल्पना याःगु सामाजिक न्याय, मेलमिलाप, सदभाव व दिगो विकासया निंतिं लिपातक नं अभ्यासय् दुगु विकास, निर्माण, न्याय, परम्परा, पेशा व समाज परिचालनया प्रणालीयात कानुनी मान्यता बियाः थुकिया भूमिकायात अझ प्रभावकारी यायेगु वाञ्छनीय जूगुलिं, नेपाःया संविधान धारा २२१, धारा २२६ व अनुसुची ८ या १२ व २२, स्थानीय सरकार संचालन ऐनया दफा ११या फ, ४ व ५, दफा ११ या ४ या ठ व दफा १०२ बमोजिम अधिकार प्रयोग यानाः बारबर्दिया नगरपालिकाया च्याक्वःगु नगरसभां थुगु ऐन दयेका लागू याःगु दु ।

थारुतय्सं थःपिनिगु प्रथाजन्य संस्थायात कानुनी रुपं मान्यता बिइकेगु ज्या भचा न्हापां याःगु खनेदुसा स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं नं थःपिनिगु प्रथाजन्य संस्था गुथियात कानुनी मान्यता बिइकाः थःपिनिगु संस्कृति, सम्पादयात संरक्षण सम्वद्र्धन यायेगु नापं नेवाः पहिचाया नितिं कानुन हे दयेकाः ज्या यायेगु शुरु याःगु दु । किपू नगरपालिकाय् थुगु कथंया अभ्यास नेवाःतय्सं याःगु दु ।
लिपांगु इलय् किपू नगरपालिकाय् स्थानीय सरकार संचालन ऐन, नेपाःया संविधान नापं अन्तर्राष्ट्रिय कानुनया आधारय् आः किपूया संस्कृति, सम्पदानाप स्वापू दुगु भूमि, भाषा नापं ललितकलायात संरक्षण सम्वद्र्धन यायेगु निंतिं सांस्कृतिक संरक्षित क्षेत्र घोषणा यानाः ज्या यायेमाल धकाः बसह सुरु यायेगु ज्या जुल । अनं लिपा किपू नगरपालिकां छगू कार्यदल दयेकेल । कार्यदलं सांस्कृतिक संरक्षित क्षेत्र घोषणाया सवालय् छगू ऐनया हे प्रस्ताव तयार यात । किपू नगरपालिकां किपू नगर सांस्कृतिक संरक्षित क्षेत्र सम्वन्धय् व्यवस्था यायेत दयेकूगु ऐन २०७८ जारी यात । ऐनय् किपूया खुगू लागा क) किपू, ख) पांगा, ग) नगां, घ) च्वबाहाः, ड) इताग्वः भाजंगाः व च) गांचा लागायात कःघाःगु दु । थुगु लागाया प्रथाजन्य संस्थापाखें प्रतिनिधित्व याकाः थःथःगु लागाय् लागा स्तरीय उपपरिषद दयेकेगु अले अन ज्यासना पुचः नं दयेकेगु ज्या जुइ । अथे हे उपपरिषद्या ज्यासना पुचःयापिं फुक्कं नगर परिषद्या दुजः जुइ । नगर परिषद्पाखें नगरया ज्यासना पुचः नीस्वनेगु ज्या याइ । नेवाःतय्गु प्रथाजन्य संस्था गुथियात मान्यता बिइगु कथंया ज्या जूगु दु ।

थारुतय्सं दच्छि न्ह्यः दयेकूगु ऐन व किपूया नेवाःतय्सं थुगुसी दयेकूगु ऐन स्थान विशेष कथं भचा पाःगु खने दुसां सार खँ धाःसा छगू हे खने दु । थारु व नेवाःतय्गु दथुइ सहलह ब्याकाः दयेकूगु मखसे थःथःगु तालं अथे ऐन दयेकेगु ज्या यात । थुकिं थःपिनिगु प्रथाजन्य संस्थायात मान्यता बिइकेगु नापं थःपिनिगु पहिचान ल्यंकेगु निंतिं तःधंगु ज्या जुइगु आशा यानाहःगु दु । स्वायत्तता व स्वशासन न्हापांनिसें अभ्यास याना वयाच्वंपिं आदिवासीतय्सं थारु व नेवाःतपाखें सयेका वनेमाः धकाः तायेकाः आदिवासी जनजातितय्गु दथुइ हे तःधंगु बहस सुरु जूगु दु । संविधान व स्थानीय सरकार संचालन ऐनय् दुगु अधिकारयात छ्यलाः थःपिनिगु पहिचान ल्यंकेगु ज्या यायेगु लँपु थारु व नेवाःतय्सं क्यना बिउगु खनेदु । उकिं स्वायत्तता व स्वाशासन नापं पहिचानया निंतिं आःया अवस्थाय् प्रमुख आधार धइगु हे स्थानीय तहनिसें हे सांस्कृतिक संरक्षण व प्रथाजन्य संस्थायात मान्यता बिइका यायेफइ धकाः थुइकेगु यानाहःगु दु । उकिया निंतिं नेपाःया आदिवासी जनजातितय्गु दथुइ छगू कथंया समन्वयया नितिं नं पहल याःगु दु ।