सुख्खा बन्दरगाह व नेवाः

किपू नगरया च्वबाहाः क्वय् च्वंगु लागा क्वय्ना गणेद्यः खःसा उगु लागाय् सुख्खा बन्दर–गाह दयेकेगु निंतिं प्रधानमन्त्री केपी ओलीं शिलान्यास यानादीवं थौंकन्हय् सकसिगुं ध्यान उखे हे वनाच्वंगु दु । किपूमितय्गु जक मखु नेवाःतय्गु अले सकल स्वनिगःवासी नापनापं राजनीतिक दलया नेता कार्यकर्तातय्गु तकं क्वय्नापाखे हे ध्यान सालाच्वंगु दु ।

न्हापा नं छकः प्रधानमन्त्री ओलीं शिलान्यास याइगु जुल धकाः ब्वनापौ बियाः अन्तिम रुप बीधुंकूगु खःसां अबलय् स्थानीयवासीं विरोध याइगु खनेदयेवं अन्ततः ज्याझ्वः जुइ सिबें १ घण्टा न्ह्यः जक शिलान्यास हे स्थगित याःगु खः । क्वय्ना लागाया मनूतय्गु छेँय् छेँय् हे पुलिस पाः तयाः वंगु माघ ३ गते प्रम ओलीं च्वबाहाः लागाय् न्हापा हिमाल सिमेन्ट कम्पनीपाखें कयातःगु जग्गाय् सुख्खा बन्दरगाहया शिलान्यास यानादीगु खः ।

छखे प्रधानमन्त्रीं शिलान्यास यानादिल मेखे स्थानीयवासीं हाकुगु ध्वाँय् ज्वनाः प्रदर्शन यात । शिलान्यास ज्याझ्वलय् किपू नगरपालिकाया सुं नं जनता सहभागी मजुल । किपू नपाया मेयर, उपमेयर, वडा अध्यक्षनिसें सुं नं स्थानीय सरकारया जनप्रतिनिधि सहभागी जुया मदी । उलि जक मखु किपू लागां जनप्रतिनिधि जुयादीपिं प्रदेशया सांसद व संघीय संसदया सांसदत तकं उपस्थित मजू ।

ओलीया सरकार थुगुसी शिलान्यासया निंतिं ब्यापक तयारी यानाः वःगु खः । किपू नगरपालिकायात माःगु ग्वहालिया नितिं केन्द्रीय सरकारपाखें पौ नं वःगु खः तर स्थानीय सरकारपाखें ग्वहालि मदइगु अवस्था जुइवं अन्ततः थःपिंसं हे ब्यापक तयारी यात । सुख्खा बन्दरगाह शिलान्यास ११ बजे तयातःगु जूसां सुथय् ८ बजेनिसें हे चोभार संरक्षण समितिया मनूतय्त ज्वनेगु शुरु यात ।

गुलिसित लँय्, गुलिसितं पसलं अले गुलिसितं प्रदर्शनया झ्वलय् प्रहरीं ज्वन । न्यय्म्हं मल्याक स्थानीय मनूतय्त ज्वनाः कुनेधुंकाः तिनि प्रम ओलीं शिलान्यास यानादिल ।स्थानीयवासीया छाय् विरोध ?प्रधानमन्त्री केपी ओलीं चोबाहाः लागाय् सुख्खा बन्दरगाह दयेकेगु ज्यां स्थानीय जनतायात हे लबः दइगु, स्थानीय लागाय् विकास जुइगु, स्वनिगलय् न्ह्यागुं सामान दनीगु, चीन व भारतं तप्यंक हे स्वनिगलय् सामान हये फइगु, किपूयात पर्यटन विकास याये फइगु खँ कनादिल ।

वय्कःया खँ न्यनाः यक्व मनूतय्सं उलिमछि बांलाःगु योजनायात छाय् क्वय्ना च्वबाहाःवासीतय्सं विरोध यात धकाः न्ह्यसः तइगु स्वाभाविक हे खः । तर बास्तविकता धाःसा व मखु । स्थानीयवासीं ऐन, नियम, संविधान, कानून, अदालतया फैसला कार्यान्वयन यायेमाःगु, सम्पदायात समाप्त याये मजिउ धकाः सः थ्वयेकाच्वंगु दु ।

थुगु खँय् क्वय्ना लागाया फुक्क धइथें स्थानीय मनूत छप्पँ छधी जुयाच्वंगु दु । उमिसं सुनानं सुख्खा बन्दरगाह तयेगु बांलाइ धयाच्वंगु मदु । स्थानीयवासीं ल्ह्वनाच्वंगु मूलभूत मुद्दात थुकथं दु –

१) जग्गा विवाद ः आः सुख्खा बन्दरगाह निर्माण यायेत्यंगु जग्गा न्हापा हिमाल सिमेन्ट कारखाना तःगु लागा खः । मुक्कं १०३१ रोपनी जग्गा अन दु । हिमाल सिमेन्ट चिला वनेधुंकाः उगु जग्गा मीत्यंगु इलय् स्थानीयवासीं जिल्ला अदालतय् निवेदन तल । व मुद्दा पुनरावेदनय् वन ।

पुनरावेदनं जग्गा प्राप्ति ऐन कथं छगू प्रयोजनया निंतिं अधिग्रहण याःगु जग्गा मेगु प्रयोजनय् छ्यले मजिउ धकाः मुआब्जा व थप ध्यबा कयाः जनताया जग्गा लित बीमाः धइगु आदेश यात । उकिया विरुद्ध सरकार सर्वोच्च अदालतय् वन, सर्वोच्च अदालतं पुनरावेदनयात हे सदर यात । उकिया अर्थ व जग्गा आः मेगु प्रयोजनया निंतिं छ्यलेगु मयासे मुआब्जा व थप ध्यबा कयाः जनतायात लित बिउ धाःगु खः ।

न्हापा हिमाल सिमेन्टया जग्गा नापं आः नं जनतायाके पुर्जा दुगु २१५ रोपनी जग्गा तकं लाकाः सरकारं भ्वं दयेकूगु जुल । उकिं जग्गाया सवालय् छखे अदालतया आदेश दुसा मेखे स्थानीय मनूतय्गु पूर्जा दुगु हे जग्गा लानाच्वंगु दु । उकिं स्थानीय जनतां अदालतया आदेश पालना या धकाः माग यानाच्वंगु दु ।

२) कर्मचारीया तलब ः न्हापा हिमाल सिमेन्ट कारखानाया कर्मचारी जुयाच्वंपिं कयौं मनूतय्त आः तक तलब मबिउगुनि । जग्गा सरकारं कायेगु खःसा उमित बीमाःगु तलब नं सरकारं हे बीमाःगु खः । थ्व खँ नं स्थानीयवासीं ल्ह्वनाच्वंगु दु ।

३) स्थानीय जनतालिसेया सहमति ः न्हापा हिमाल सिमेन्ट कारखाना वनेधुंकाः स्थानीयवासीलिसे छगू सहमति जूगु खः । व धइगु कारखानां लाकूगु मानवीय व भौतिक क्षतिया क्षतिपूर्ति बीगु । व नं आः तक मबिउनि ।

४) नगरपालिका व पर्यटन ः किपू नपां आः किपूयात पर्यटकीय केन्द्र यायेगु नीति दयेकूगु दु । छखे पर्यटकीय केन्द्र यायेगु मेखे सुख्खा बन्दरगाह दयेकेगु । थ्व निगू विरोधाभाषपूर्ण खँ जुल । उकिं किपू नगरपालिका नं थ्व सवालय् अन्यौलय् लाइगु स्वाभाविक हे खः ।

५) सम्पदा ः स्वनिगःया लः न्हापा च्वबाहाःया न्हसिकापपाखें लः पितछ्वःगु खः । आः नं उगु हे लागां स्वनिगःया खुसिया लः पिहां वनाच्वंगु दु । उज्वःगु धार्मिक मान्यता दुगु थाय्या नापं अन तसकं महत्वपूर्ण सुरुङ दुगु अले क्वय्ना गणेद्यः तकं दु । थ्व सम्पदाया ल्याखं तसकं महत्व दु । लिपांगु इलय् वयाः ला विश्वय् हे दकलय् तःधिकःम्ह मञ्जुश्रीया मूर्ति तयेगु तकं ज्या जुयाच्वंगु दु । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा सम्पदायात तकं सुख्खा बन्दरगाहपाखें लिच्वः लाकीगु अवस्था दु ।

६) वातावरण ः स्वनिगलय् फय् दुहां वइगु धइगु कि पश्चिमपाखें खः कि दक्षिणपाखें । दक्षिणपाखें वइगु धइगु वहे न्हसिकाप जुयाः वइगु खः । जब कि वहे थासय् सुख्खा बन्दरगाह दयेकेगु ज्या जुल धाःसा स्वनिगःया सर्गः अझ नं फोहर जुइ । थुकिं यानाः वातावरण स्यनी ।
थ्वहे थीथी हुनिं स्थानीयवासीं सुख्खा बन्दरगाहया विरोध यानाच्वंगु खः ।

तर राज्यपक्षं धाःसा फाष्ट ट्राय्क, बाहिरी चक्रपथ, सतक विस्तारयात ज्यायात न्ह्याके मफयाच्वंगु अवस्थाय् सुख्खा बन्दरगाह दयेकेफत धाःसा उगु लागांनिसें हे फुक्क ज्या सुरु याना यंकेगु कथंया डिजाइन सहित थ्व ज्या न्ह्याकूगु खनेदु । स्वयेबलय् सुख्खा बन्दरगाह जक थें च्वं तर थ्वनाप स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त विस्थापित याइगु नीति नाप नं स्वानाच्वंगु दु ।

उकिं थ्व स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु भविष्य नाप स्वानाच्वंगु राजनीतिया छगू पलाः खः धकाः थुइकेमाः । थुगु खँयात कयाः नेवाःतय्सं बहस यानाः थःपिनिगु स्पष्ट मत तयेमाः अले सडक विस्तार, फाष्ट ट्राय्क, बाहिरी चक्रपथ विरुद्धया संघर्षनिसें सम्पदाप्रेमि नापनापं नेवाः पहिचान व नेवाः भूमि, नेवाः अधिकारया सः थ्वयेकाच्वंपिं तकं छप्पँ छधी जुयाः न्हूगु कथं आन्दोलन याना वनेगु नितिं थ्व छगू अवसरया रुपय् कया वनेगु नितिं लँपु लुयावःगु दु धकाः थुइकेमाः ।