ने. सं. ११४४ कछलागा द्वादशी -

झीगु भाय् गुलि पुलां ?–४

दसि व तर्क

धनबज्रया धापू कथं : ‘माथि उद्ढृत स्थानका नामहरू किरात परिवारका भाषाका हुन् भन्ने कुरा सामान्य ज्ञानकै भरमा पनि भन्न सकिन्छ । लामो कालसम्म यहाँ किरातहरूको शासन चल्यो भन्ने अनुश्रुति चलेर आइरहेको र यहाँका असी प्रतिशत भन्दा बढी स्थानका नामहरू किरात परिवारका भाषासँग मिल्ने पाइएको हुनाले यी नामहरू किरातकालमै रहिसकेका थिए भनी अनुमान गर्ने पर्याप्त आधार देखिन्छ ।‘

थुकथं थ्व खँ यच्चुक सीदु कि संस्कृत भासं फुकं शिलालेख च्वःसां लिच्छवि काले स्थानिय जन भाषा, नेपाः गाःया थःगु न्हापां निसेंयागु भाय् संस्कृत मखु । संस्कृत भाय पिनें वःपिं, दक्षिणं वःपिं विहारं वःपिं शासकतय्गु राजभाषा खः, उगु ईइा देशवासीया भाय् मखु । इतिहास शिरोमणी बाबुराम आचार्यजुया धापू कथं ‘(गोपालराजवंशावलीमा) लिच्छवीहरू आएर राज्य स्थापना गर्नु भन्दा पहिलेका जी ३२ जना किरात राजाका नाम दिइएका छन् ती नेपार जातिका राजा देखिन्छन् ।

भारतवर्षका पूवौत्तर प्रदेशमा रहेका आग्नेय (Austric) देशी जनतालाई संस्कृतमा किरात भन्ने चलन छ । यस कारणले नेपालका नेपारहरू पनि आग्नेय देशी जातिका देखिन्छन् । इस्वी सम्बत पूर्वका दोस्रो शताब्दीमा अशोकले पठाएका प्रचारकहरू नेपालका केन्द्रस्थलमा आएर नेवारहरूलाई बौद्ध धर्मको शिक्षा दिन सुरु गरे ।

यस ठंडापहाड प्रदेशमा विहार वा उत्तर प्रदेशका गर्मीमा रहेन बुढाबुढी आएर अड्न कठिन हुनाले युवक–युवती भिक्षु–भिक्षुनी आउर धर्म प्रचार गर्दै नेपारमा घोलिंदै गएर आर्य रक्तको मिश्रण गराए । यो सिलसिला लगातार चन्दै रह्यो । नेपारहरू नेवार वनी सभ्य र सुरुप भई कृषि, शिल्प आदिको उन्नति त गरे तर बौद्ध धर्मले लडाकापन सेलाइ दिएको हुनाले पहिला शताब्दीका मध्यमा विहारबाट लिच्छविहरू आएर तिनीहरूको राजपाट खोसे ।’

अथेहे सँदे व चीनलिसे नेपाःया सम्बन्ध यागु सफुली नं इतिहास शिरोमणीजुं च्वयादीगु दु– ‘महात्मा बुद्ध निर्वाण जुइ धुंकाः स्वसः दँति लिपा भारतया नामिम्ह जुजु अशोक बुद्धधर्म प्रचार यायेत छगू योजना दयेकल, उगु बखतय् नेपालय् नेवाःत जक बास यानाच्वंगु जुल ।’

न्ह्यागु थज्जु, संस्कृत भाय् ज्वनाः लिच्छवित नेपाः गालय् दुहां वये न्ह्यः असंस्कृत भाय् ल्हाइपिं मनूतसें बास यानाच्वंगु व थ्व गाःया बस्ती आपालं गुँ, थाय्, खुसी आदिया नां पर्यन्त व हे भासं जूगुलिं छुं मखुसां २००-४०० दँ न्ह्यवनिसें थ्व भाय् ल्हाइपिं (किरात, नेपार, नेवाङ, नेवाहाङ, नेवाल, नेवार न्ह्यागु धैदिसँ) दुगु खँ सीदु ।

४. झीगु भाय् लिपिबद्ध जुइगु छाय् लिपा लात ?
४.१ जिगु बःचाधंगु थ्व च्वखँया सारब्व खः थ्व न्ह्यसः यदि ‘नेवाःत उपत्यकाया मूल निवासी खः । क्राइष्टया सिबें खुसःदँ न्ह्यः नेवाःत दु धैगु खनेदु’ (डा. डिल्लीरमणजुया धापु) धैग खःसा इमिगु भाय् लिपिबद्ध जुइगु छाय् लिपा लात ? छाय् इस्बी सम्बत्या ५३ गू शताब्दी तिनि शिलापत्रे थ्व भाय् ज्याय् ख्यल, छाय् १४ गू शताब्दीया उत्तरार्धे तिनि थ्व भाय्या वाङमय रचना जुल ? थ्व तसकं महत्वं जाःगु न्ह्यसः खः– विशेष यानाः झीगु भाय्या व्यक्तित्व व थःगु पह थुइकेगु लागि थ्व न्ह्यसःया लिसः बांलाक माला स्वयेमाःगु जुल ।

अथे जूगुलिं थन हथासं लिसः मालेगु स्वयां न्ह्यः जिं छगू तर्क निं न्ह्यथने । खँ छु धाःसा इस्वी संवत्या १३ गू शताब्दीया सिकं न्ह्यः हे झीगु भाय् लिपिबद्ध जुयाः अभिलेखे जक मखु वाङमय सिर्जनाय थ्यंक नं यक्व न्हापा हे प्रयोगे वयेधुंकूगु दु धयागु कल्पना याये । अनं छगू तर्क (Hypothesis) न्ह्यथने ।

थ्व तर्क अनुसार झीगु भाषाय १३ बा १४ गू शताब्दी न्ह्यः हे यक्व मूवंगु ग्रन्थत रचना जुइ धुंकूगु दु । व ग्रन्थत गन ले धकाः न्यंसा छगू हे जक लिसः दयेफइ । व खः नष्ट जुल, किलं नल, न्हना वन, मिं नल । थ्व तर्क यदि सुयातं पत्याः मजुसे च्वंसा नेपालया इतिहासे जयस्थिति मल्लयां न्ह्यःया निगू व वयां ल्यूया छगू घटनाया उल्लेख जिं क्वे याये ।

डा. डेनियल राइटं सम्पादन यानाः पिहां वःगु वंशावली कथं जुजु वृषदेव लिपा वया काय शंकरदेवया पाले भारतया हिन्दू धर्म प्रचारक नेपाः दुहां वल । अनं नेपाःया जुजुयात ल्हाते कयाः बुद्धमार्गी नेपाःमितय्त याये मजिउ यातना बियाः उमिगु सफू कुथि फुकं छ्वयेका बिल । थ्व वंशावली कथं उबले बुद्धधर्मया विषये नेपाले दुगु ८४००० गू सफू फुकं माला शंकराचार्यं छ्वय्का बिल ।

स्वयादिसँ राइट पौ ७१–७३) ।’ छम्ह अंग्रेजी लेखकया धापू कथं

As part of this wicked persecutior, he destroyed all buddhist literature, gave their temples to flames and slew their priests- The loss through the destruction of these old Newar archives is tragic and utterly irrepairable.

‘तसकं अत्याचार याना, वं फुक्क बौद्धिक साहित्य स्यंकल बौद्ध देगः फुक्क च्याकाबिल, बौद्ध भिक्षुपिं स्यानाबिल… थ्व पुलांगु नेवाः सफूत तस्सकं दुःखया खँ खः, पूरा मजुइगु क्षति खः ।) थ्व खँया ऐतिहासिक व पुरातात्विक दसि मदु । उकिं कोरा कल्पना वा अनुश्रुति जक खःसा जयस्थिति मल्ल जुजु जुइ न्ह्यःया थथे हे मेगु ध्वंसात्मक ज्या जूगु प्रामाणिक घटना न्ह्यथनेफु ।

थ्व खः बंगालया सुल्तान श्यामसुद्दीन इलयासया इस्वी १३४९ या नेपाः गाःया विध्वंशारी हमला । थ्व घटनाया उल्लेख गोपालराज वंशावली निथताय् यानातःगु दु —
छ : पौ २८ (ख) : तनतरे पूर्व सुरतान समसदिनमागत्य नेपालं श्री पशुपति त्रिखंडी कृता नेपाल स्मस्त भस्मी भवान् ।। हा हा भवति लोकश्व ।। सम्बत् ४७० मार्गशिर शुदि ९ महाकष्ट भवामि भक्तपुरे ।।
नि : पौ (५२ (क) : सं ४०० माग्र्गशिरशुद्धि ९ स्मसदिन सुरतानलिवस्य समस्तडाहरपा दिन ७ माक्व ।।

कथहं