
(नेपाल संवत् १०९१ तछलाथ्व, वि.सं. २०२८ जेठ ३० गते नेपालभाषा पत्रिकाया तंपं पतिइ पिहांवःगु च्वसु । थ्व च्वसु पिहां वयेधुंकाः नेपालभाषा ख्यलय् डा. मल्लया बौद्धिक क्षमता चर्चाया विषय जूगु खः ।)
१. न्ह्यथना
१.१ नेपाल भाष गाक्कं पुलांगु भाय् खः धकाः फुकसिनं सिउ । झीगु भाय् माकों पुलां धकाः झीसं न्वाना वयाच्वनागु छुं मखुसां धर्मादित्य धर्माचार्यया ‘नेपाल भाष व थ्वया साहित्य’या इलंनिसें खः । धर्माचार्यजुया व मूवंगु व मिखा चाय्का बीगु लेख पिदंगु थ्यंमथ्यं ४४ दँ दत । अनंलिउ झीगु साहित्यया युग–पुरुष चित्तधर ‘हृदय’ जुया ‘झीगु साहित्य’ सफू नं पिदन । थ्व सफुली थासा आखलं पिहां वःगु निष्ठानन्द–सिद्धिदास ईयां लिपाया झीगु साहित्यया दकलय् न्हापां पूवंक चर्चा जुल । अथे जूसां थ्व सफुली नेपाल भाष, वाङ्मय व साहित्यया सिद्धिदासया ईया न्हापायागु उलि पूवंगु छुं चर्चा मदु । धर्मादित्यजुयां लिउ ‘हृदय’ जुया सपूm तक, अले ‘हृदय’ जुया सपूmयां लिउ आःतक्कनं झी फुक्कसिनं लेख, भाषण, भूमिका, छलफल व खँल्हाबला न्ह्याथासं खालि थुलि हे जक धयाः लुधंका च्वना — ‘झीगु नेपाल भाष नेपाःया गाक्कं पुलांगु भाय् खः ।’ धात्थें थ्व भाय् गुलि पुलांगु खः ? आपालं पुलांगु खःसा जन भाषाया रुपय् लाकि वाङ्मय व साहित्यया भाषाया रुपय् ? अले थ्व भाषाया पुलांगु जातःया दसि–पुरातात्विक दसि गुलि न्ह्यःया तक लुया वःगु दु ? — थ्व न्ह्यसःया लिसः बीगु ज्या आतक जूगु खने मदु । थुखेपाखे मालेगु व मालाः पिब्वेगु ज्या मज्वीकं झीगु भाषाया अध्ययन भाषाशास्त्रय लिधंसाय् वैज्ञानिककथं जुइ फइमखु । थौंया सिउसःपिं खालि ‘झीगु भाय् नेपाःया गाक्कं पुलांगु भाय् खः’ धकाः ल्हाःप्वःचिनाः लुधंका च्वनां मगाः ।
१.२ नेपाल भाष गुलि पुलांगु भाय् खः ? — थ्व न्ह्यसःया लिसः मालेगु अःपु मजू । अय्नं थःगु कुतलं लिमच्यूसे जिं खनाथें सीमित ज्वलंया लिधंसाय् छुं लिसः मालेगु मती तयाः थ्व च्वसा न्ह्याकाच्वना । भाषा शास्त्रीया गुगुं छगू भाय्या जातः स्वय्गु छगू जक साधन दु । व खः लिपिबद्ध व पुरातात्विक दसि — क) शिलापत्र आदि अभिलेख, व ख) ल्हातं च्वयातःगु सपूm । थथे लिपिबद्ध जुइगुयां न्ह्यः भाषाया खँल्हाबलाया स्थितिया स्वरुप वा भाषाया पहःया विषये अनेक तर्क (Hypothesis) न्ह्यथनेगु थाय् दु । अथेजूसां, गुगुं छगू भाय् थुगु हे इले उत्पन्न जुल, थुगु हे इलंनिसें खँल्हाबलाय् ज्याय् खेलेगुयात धाय्गु सम्भव मजू । अवश्य खः लिपिबद्ध जुइ न्ह्यः भाय् न्हापां खँल्हाबलाय् जक सीमित जुयाः दोलंदो दँ फुनावने फु । गुगुं भाय् न्हापां लिपिबद्ध जूसा गुगुं लीपा तिनि लिपिबद्ध जूगु खनेदु । गुगुं भाय्या लिपि हे मदु— गथे कि नेपाःया आपालं भाय्त । थ्व बःचा¥हंगु लेखे जिं कपोल कल्पनाया खँ मज्वँसे दकले न्हापां पुरातत्वया लिधंसा काय्त्यना— आतक लुया वःगु शिलापत्रे नेपाल भाषया दकले न्हापां प्रयोग, अले आतक लुया वःगु ल्हातं च्वयातःगु सफुली नेपाल भाषाया दकले न्हापां प्रयोग । थुकिया बःकयाः जिं निगू–प्यंगू Hypothesis न्ह्यथने त्यना । तर्कशास्त्रे नं (Logic) From the Known to the unknown सिउगुलिं मसिउगु खँ सिइका कायेगु धाइगु चलन दु थें न्ह्यःने दुगुया बःकयाः न्ह्यःने मदुगुया विषये खँ छुयेगु कुतः याना । झीसं आतक्क लुइके फुगु अभिलेख वा सपूmयां न्ह्यः नेपाल भाषा छाय् जन भाषा (Vernacular) जक जुया च्वन, छाय् खँल्हाबलाया भाय् जक जुयाः दोलंदोदँ तक च्वन ?— थ्व विचाः याय्बहजू । भाषा धैगु लिपि मखु न थ्व च्वय्गु (Writing) वा च्वया तःगु दसि हे जक खः । भाषा बोलि (Speech) या रुपे दोलंदो दँ विकास जुयाःलिं आखः (Alphabet) पिदन । उकें बोलि न्हापा व लिपिबद्ध दसि (Written Texes) लिपा जुइगु हे जुल । अथे जूसां गुगुं छगू भाषाया ऐतिहासिक अध्ययन याय्त लिपिबद्ध दसि (Written Records) छगू मूवंगु व मदय्क मगाःगु न्हाय्कं खः ।
२. दसि : अभिलेख व वाङ्मया रचनाय् नेपाल भाषा
२.१ थौंया नेपालया राजनैतिक सिमानाया दुने आतक लुयावःगु पुरातात्विक दसि– (भाषा सम्बन्धि) दकले पुलांगु दसि खः सम्राट अशोकया ईशापूर्व २७० न्ह्यःया लुम्बिनीया स्तम्भ । ब्राम्ही लिपिं च्वयातःगु भगवान बुद्धया जन्मस्थले स्थापना यानातःगु मूवंगु अशोक स्तम्भया भाय् खः पाली । अनंल्यू नेपालया इतिहासे ७१४ दँ तक छुं शिलालेखया दसि मदु । लिच्छवि जुजु मानदेवया सकोचंगु नारायणया विजय स्तम्भं (ईश्वी ४६४) निसें नेपाः गाले शिलालेखया दसि शुरु जुइ । थ्वयां न्हापा भाषा सम्बन्धि छुं पुरातात्विक दसि मदु । लिच्छवि जुजुपिंसं थःपिनिगु तमाम शिलालेखे संस्कृति त्वःता मेगु भाय् ज्याय् खेलेगु मयाः । लिच्छवि जुजुपिनिगु शिलालेखे मुकं संस्कृत भाय् जक प्रयोग याना तःगु दुसां स्थानीय जनभाषा— विशेष यानाः थाय्या नां, कर व कर अड्डाया नां आदि यकों असंस्कृत भाषां वःगु दसि दु । थुकिया विषये लिपा खँ जुइगुलिं थन जिं मेगु खँ न्ह्यथने । जुजु मानदेवया पालंनिसें लिच्छवि शासन अन्ततकया शिलालेखे खालि संस्कृत भाय्या प्रयोग जूगु जक मखु कि लिपि नं नेपाल लिपि मखसे गुप्ता लिपि जुया च्वन । नेपाले लिच्छवि शासनया अन्त ठकुरी वंशया जुजु राघवदेवं निसें जुल धैगु धापू इतिहासकारतय् दु । नेपाल सम्बत्या शुरु इस्वी ८७९ लिस्सें ठकुरी वंशया उदय जूगु ल्याःख्याना छ्वत धाःसा थन तकनं नेपाल लिपि वा संस्कृतं त्वःता मेगु भाय्या प्रयोग शिलालेखे जूगु खने मदु । लिच्छवि कालया फुकं शिलालेख संस्कृत भाषां व गुप्ता लिपि पिदंगु जुयाच्वन । थ्व बांलाक लुमंके बहः जू ।
२.२ नेपाल लिपियात धर्माचार्यजुं दोलछि दँ थुखे बांलाक चले याना हःगु आखः नेपाल आखः हे खः धका च्वया दीगु दु । अथे धाय्बले ने.सं. ७३ पाखे (इस्वी) ९५३) निसें गुप्ता आखलं नेपाल आखःयात थाय् तोतूगु जुल । नेपाःया नांदंम्ह इतिहासकार डा. डिल्लीरमण रेग्मीजुया धापूकथं, ‘नेपाल लिपिया पूर्वरुप इसाया १० गूगु शताब्दीया गुप्ता लिपि खः । अनंलि गोलमोल लिपि पिदन । रञ्जना लिपि गोलमोल व भुजिंमोयात छाय्पीयाः बांलाकेगु कतः खः । थौंकन्हे चलेजूगु नेपाल लिपि १५ गूगु शताब्दी खने दत ।’ संस्कृत त्वःताः नेपालया स्थानिय जनभाषा शिलालेख, सपूm व बौद्धिक कालोबिलोय् ज्याय्खेलेगु कुतले ह्यूपाः लिपि निसें खने दया वल धाःसां छुं पाइमखु । अथेजूसां ताःई तकनं नेपालभाषा न शिलालेखे प्रयोग जूगु खने दु न ल्हातं च्वया तःगु सफुली हे । आतक लुया वःगु शिलालेखे दकले न्हापां नेपाल भाषाया प्रयोग मल्ल वंशया दकलय् न्हापाया जुजु अरिमल्लदेव (इस्वी १२००–१२३६)यां ल्यू जूम्ह जुजु अभय मल्लया मोटितारया ने.सं. ३५३ (इस्वी १२३३) स जूगु खनेदु । थ्वयां ल्यू १०० दँ तक थ्योंमथ्यों जुजु जयस्थिति मल्लया ई (इस्वी १३८२–१३९५) तक नं नेपाल भाषाया प्रयोग तसकं आसकुतिकथं जक जूगु खनेदु । शिलापत्रया भाय् अझनं संस्कृत हे तिनि सां निझो प्यझो दान–दातव्यया खँ नेपाल भाषां च्वय्गु चलन जुया वल । इटलीया नांजाःम्ह इतिहासकार लुशियानो पेटेकजुया धापूकथं, “ ‘निगूगु समूह खः’ मल्लपिनिगु वंशावलि । थ्व झिंप्यंगूगु शताब्दीया अन्त पाखे जयस्थिति मल्लया इलंनिसें शुरु जूगु दु, अले लिपा जूलिसे सन् १७६८÷९ पाखे वनाः वंश कोदले तक यक्को हे दत । भाषा नं न्हापा संस्कृतं जक तर प्राविधिक जक (बुँयानाप आदि) झन झन नेवारी जुया वल । लिपि पुलांगु नेवारीया ।’ …. थुकथं नेपाल लिपिया प्रचलन इस्वी सम्बत्या झिगूगु शताब्दी निसें जूसां थ्व लिपि संस्कृतया गुप्ता लिपिं पिदंगु जक मखसे निसः स्वसः दँ तक खालि संस्कृत भाय् लिपिबद्ध याय्त जक नेपाले थुकिया प्रयोग जूगु खनेदु । नेपाल लिपिइ नेपाल भाषाबद्ध जूगु यकों लिपा खनेदु । भाषा छताजि जुया लिपि मेकथंया जूगु झीगु भाय्या इतिहासया न्हापां निसेंया छगू विशेषता खनेदु ।”
कथहं
LEAVE YOUR COMMENTS