झीगु भाय् गुलि पुलां ?–५

दसि व तर्क

न्हय्न्हुयंकं ख्वप दे छ्वयेकल धैगु खँ वंशावलीकारं बांलाक च्वयातःगु दु । श्यामसुद्दीनया विध्वंशकारी हमलाया पुष्टि मेगु पुरातात्विक ज्वलनं याःगु दु । गथेकि स्वयम्भू स्तूपया ल्यूने च्वंगु ने.सं. ४९२ या शिलालेखे थ्व हमलाया उल्लेख यानातःगु दु । अथेहे यलया पिम्बहाले महापात्र श्रीमेघ पालवर्मनया ने.सं. ४७७ (इस्वी सन् १३५७) या अभिलेख ‘सु्रतान श्यामसुद्दीनो यवनाधिराज नेपाल सर्वनगरम् भस्मीकरोति ।’ धकाः च्वयातःगु दु ।

४.२ नांदंम्ह विद्वान सिल्वाँ लेभिया Le Nepal धैगु सफूया न्हापांगु भाग पौ ११६ स छगू अत्यन्त महत्वपूर्णगु खँ च्वयातःगु दु । गोर्खाया जुजु पृथ्वीनारायण शाहं नेपाःगाः त्याके धुंकाः थन वयाच्वंपिं पादरीत धाकोसित पितनाछ्वत । उकी मध्ये फादर जोसेप द रोभाटो धैम्ह छम्ह पादरीयात क्याप्टेन रोज धैम्ह छम्ह अंग्रेजं बेतीया धैगु थासे नापलात ।

नेपाःयागु विषये साप उत्सुक जुयाः रोजं पादरीयाके नेपाःयागु हाल न्यना स्वःबले पादरीं थःगु धर्मपरायणता क्यनाः घमण्ड यात कि नेपाले च्वनाबले जिं (पादरीं) ३००० दो ल्हातं च्वयातःगु सफूत छ्वयेकाबिया । थुकिं व पादरीया संकीर्णता जक उला क्यंगु मखु कि नेपाःया आपालं मूवंगु धार्मिक वाङमयया संहार नं वैगु ल्हातं जुल धैगु स्पष्ट खनेदु ।

नेपालया इतिहासे शंकराचार्य, श्यामसुद्दीन वा पादरी जोसेप, चाहे धर्मप्रचारकया कथं ज्वीमा वा ‘यवनाधिराज’या कथं—यकों वय्–वने याःगु खनेदु । थुमिगु ल्हातिं झीगु भाषा, वाङमय व साहित्यया मूवंगु सफूत यको संहार जूगु दु धाय्गु कपोलकल्पना मखु । थुलि सम्म खः कि शंकराचार्यया ल्हातं वया न्ह्यःया सफूत, श्यामसुद्दिनया ल्हातं १४ गू शताब्दी न्हापाया सफूत व पादरी जोसेपया ल्हातं १८ गू शताब्दी न्हापाया सफूया आहुति जुल ज्वी ।

थथे आहुति व संहारे लाना वनेगु स्वया ब्रायन हौजसन, डेनियल राइट व प्रोफेसर बेन्डलपिंसं नेपाःया सफूत न्यानाः, मुना यंकाः विश्वया न्ह्योने झीगु भाषाया दसि ब्वया बृटिश म्यूजियम, केम्ब्रीज व अक्सफोर्डया सफू कुथि अले इण्डिया हाउसया लाइब्रेरी, लण्डनया दराजे सुरक्षित यानाः थौं झीत हे तुं न्वाना च्वंगुली झी मछालेमाःगु छुं मदु ।

छुं मखुसां विश्वया नांजाःगु संग्रहले झीगु भाय्या सफूत झोछुकातःगु दु धाय् दत ।४.३ थ्व लेखया मू सारब्व पाखे आः छपुलु बी । झीगु भाषा लिपिबद्ध जूगु गाकं लिपाया दसि जक ल्यनाच्वंगुलिं वा लुया वःगुलिं छगू मेगु तर्क न्ह्यथनेगु थाय् दु । नेपाः गाले बौद्ध धर्म व हिन्दू धर्म प्रचार जूगु संस्कृत भासं खः धाय्गुली छुं पाइमखु ।

छाय्धाःसां नेपाले धार्मिक विषयया फुक्कं प्रामाणिक संस्कृत भासं हे न्हापां दुहां वःगु खनेदु । थ्व खँ पाखें झीगु ध्यान आकर्षित यायां नेपाले सन् १८३१–१८४१ या वृटिश रेजिडेन्ट ब्रायन हौजसनं थुकथं ब्वयादिल

The indian origin of Nepalese Buddhism (Whether it reached the valley direct of via bhot of china) seems to be unquestionable from the fact that all the Saugat scriptures of Nepal are written in the Sanskrit langauge.

(नेपालया फुक्क सौगत ग्रन्थ संस्कृत भाषां च्वयातःगुलिं सिइ दु नेपाली बौद्ध धर्मया उत्पत्ति भारतीय खः । उपत्यकाय् तप्यंक वःगु जूसां वा भोट वा चीनं जुना वोगु जूसां ।)संस्कृत भाय् थुकथं समाजया तसकं मूवंगु व बल्लाःगु क्षेत्र धर्मया भाय् जुयाः नेपाले दुहां वल ।

थ्व भाय्यात इज्जत व थाय् बियाः बौद्ध व हिन्दू पुरोहित वर्गं थुकिया प्रयोग कर्मकाण्ड, समाजया फुक्क धैथें प्रमुख रीतिइ (Ritual)— बुसां निसें मसीतलेया कर्मकाण्डया भाय् व शिक्षा दीक्षाया भाय्या रुपे थाय् बियायंकल- गुगुकि स्वाभाविक खः । थौंनं नेवाःतय्गु समाजे बुसांनिसें मसीतलेया कर्मकाण्ड संस्कृतं हे जुयाच्वन तिनि चाहे झी पुरोहित गुभाजु ज्वीमा वा द्यःब्रम्हू ।

संस्कृत भाय्या थ्व प्रतिष्ठा, थ्व भाषं समाजे थ्व थाय् कायेत छुं हे थाकुल खैमखु । छाय्धाःसां झीगु समाजे म्हिगः म्हीग जक मखु थौं हे नं धर्म छगू तःधंगु प्रभाव खः । अले थ्व प्रभावकारी शक्तिया भाय् झीगु समाजे संस्कृत जुयाच्वन । थनथाय् लाक सँदेया परिस्थिति नाप झीगु स्थिति दाना स्वयेवं जिं धाय्त्यनागु खँ यच्चुक सीदै । सँदेशे बौद्धधर्म प्रचार जुल संस्कृत भासं मखु सँय भासं हे ।

संस्कृत व पाली भाय्या सलंसः ग्रन्थ सँय् भासं हीका धर्म प्रचार व वाङमय सृजना नापनापं धैथें जुल । स्रोङ चङ ग्याम्पोया मन्त्री थोनमि संभोतृयात काश्मीरे छ्वयाः सँय् लिपि संस्कृतया आधारे तयार याना इस्वी ६३२ सालंनिसें सँय् भासं लिपिबद्ध वाङमय सृजना जुल । सँदेया राजनैतिक सत्ताधारी तत्व (power elite) वा शासक वर्ग (Rulling class) व पुरोहितादि सांस्कृतिक सत्ताधारी तत्व(Priesthood and the intelligentsia) मेगु देशं वःपिं मेगु समाजं वःपिं मखु ।

नेपाः गाले लिच्छवि जुजुपिं, थकुरी वंश, मल्ल जुजुपिं, शाह जुजुपिं जक मखु फुक पुरोहित वर्ग, विद्वत् जन न्हापां पिनें खास याना भारतं वःपिं जुयाच्वन । थुपिं फुकं वर्गयात संस्कृत भासं प्रभावित जुया, संस्कृति जनित पुरोहितवर्गं धर्म निर्देशन याकाः नेपाःगाले थ्वः थ्वः जुयाः भारतं वयाः (Immigrants) बाय ल्ह्यया थनया समाजे छधी जुया च्वंवया च्वंपिं खः ।

उकें थनया समाजे सँदेया समाजे थें मखसे शासक वर्ग व पुरोहित वर्ग संस्कृतया पक्षपाति जूगु खः । थ्वहे पक्षपातं याना गबले तक संस्कृतया प्रतिष्ठा व ज्ञान पुरोहित, वन्द्य, आचाजु, जोशी, कायष्ठ आदि विद्वत् वर्ग सुदृढ जुयाच्वन अबले तक लोकभाषा, जन भाषा, स्थानीय भाषाया अवहेलता जुयाः Vernacularization मजुल ।

विशेष याना, शिलापत्र थें पवित्र व पुनित ज्याय् देवदेवालयया स्थापना, दानदातव्यया धार्मिक व कर्मकाण्डव्याप्त ज्याय् नेपाःयागु जनभाषा ज्याय् ख्यलेगु खँ हे वैमखु । जुइफु अबलेया समाजया मिखाय् थजोगु ज्याय् संस्कृत त्वःता मेगु भाय् ज्याख्यलेगु हे अधर्मया चिं जुइ ।

कथहं

डा. कमलप्रकाश मल्ल

च्वमिया मेमेगु

• झीगु भाय् गुलि पुलां ?–६
• झीगु भाय् गुलि पुलां ?–४
• झीगु भाय् गुलि पुलां ?–३
• झीगु भाय् गुलि पुलां ?–२
• दसि व तर्क झीगु भाय् गुलि पुलां ?