पुलांगु शैलीं छेँ दनेत समस्या

भुखाय् ब्वःगु नं झण्डै प्यदँ दइन, अय्नं स्वनिगः दुनेया हे प्राचीन, ऐतिहासिक, सांस्कृतिक व पुरातात्विक महत्वया सहर सक्वय् धाःसा आतक नं निजी छेँखात पुनःनिर्माण जुइ फयाच्वंगु मदु । वि.सं. २०७२ या तःभुखाचं प्राचीन सहर सक्व बजाःया मौलिक शैलीया आपालं छेँखा क्षतिग्रस्त जुल । आतकया दुने भुखाचं क्षति जूगु छेँखा दनेगु ज्या क्वचायेमाःगु खः ।

तर, थन पुनःनिर्माणया ज्यां गति काये फयाच्वंगु खने दुनि । सक्व देय्यात लिच्छवीकालीन सहर धकाः नं धायेगु याः । प्रा. डा. डिल्लीराज शर्मा व प्रा. डा. टेकबहादुर श्रेष्ठं च्वयादीगु ‘साँखु ः हिस्टोरिकल एण्ड कल्चरल हेरिटेज’ नांया सफुतिइ सक्वया ऐतिहासिक व सांस्कृतिक पक्षबारे व्याख्या यानातःगु दु । सफुतिइ सक्व क्षेत्रया बसोबार, वज्रयोगिनी देवीया ऐतिहासिक व धार्मिक महत्व, उकिया जःखःन्यंकंया कला व वास्तुकलाया रचना व सक्वय् हनीगु थीथी नखःचखः व जात्रापर्वया बारे विस्तृत अध्ययन दुथ्याकातःगु दु ।

इतिहासकारद्वय शर्मा व श्रेष्ठया कथं सक्व देय् करिब ३,३०० दँ पुलांगु इतिहास कुबियाच्वंगु बस्ती खः । शंखरापुर नगरपालिकाया ढिलासुस्ती, ताःईतक पुनःनिर्माण सुनां यायेगु धइगु अन्योलता, आर्थिक भार व जग्गा विवाद लगायतया कारणं सक्व बजाः क्षेत्रय् पुनःनिर्माण जुइ मफयाच्वंगु स्थानीयवासीतय्सं धाःगु दु ।
भुखाय् ब्वःगु निदँतक नगरपालिकां सहरया पुनःनिर्माण सुनां यायेगु धइगु सम्बन्धय् डिजाइनसहितया नक्सा तयार याये मफुत ।

निदँ लिपा जक ऐतिहासिक छेँखात पुनःनिर्माण पुलांगु हे शैलीं यायेगु निर्णय यात । ‘ऐतिहासिक सहर जूगुलिं पुनःनिर्माण गुगु शैलीइ यायेगु व सुनां यायेगु धइगु अन्योल निदँतक कायम जुयाच्वन, उकिं यानाः नं पुनःनिर्माण लिबानाच्वंगु खः’, नगरप्रमुख सुवर्ण श्रेष्ठं धयादिल । नगरपालिकां पुलांगु हे शैलीइ छेँखा पुनःनिर्माण यायेगु निर्णय याःसां नं डिजाइन लगायतया ज्या धाःसा गुलि याकनं जुइमाःगु खः, व जुइमफुत ।

‘सहरया पुनःनिर्माण पुलांगु हे शैलीइ यायेगु निर्णय जूसां नं आवश्यक जनशक्ति मदुगुलिं स्थानीयवासीयात इलय् नक्सा लगायतया प्राविधिक ग्वाहालि उपलब्ध याके मफुत’, नगर प्रमुख श्रेष्ठं धयादिल । सहरया पुनःनिर्माण सुनां यायेगु, नक्सा व प्राविधिक जनशक्तिया गुकथं व्यवस्थापन यायेगु थेंज्याःगु विषय इलय् हे क्वःछी मफुगुलिं पुनःनिर्माणया ज्याय् ढिलासुस्ती जूवंगु धइगु सरोकारावालाया धापू दु ।

भुखाय्पीडितत टहराय् च्वनाच्वंगु इलय् सिंहदरवारं करिब २२ किलोमिटर तापाःगु सक्वय् भुखाय् ब्वःगु दछितक छम्ह नं इन्जिनियर मथ्यं । पीडित सकलें स्वदँतक पालय् च्वनेत बाध्य जुल । छखे सम्बन्धित निकाय पुनःनिर्माणय् उदास थें खने दयाच्वनसा मेखे सरकारी ग्वाहालि मदुगुलिं छुं स्थानीयवासी पुलांगु हे शैलीं छेँ दनेगु शुरु याःसां नं तसकं थिके जूगुलिं लिचिलेमाःगु स्थिति वल ।

आःया बजाः मूकथं पुलांगु हे शैलीं छेँ दनेबलय् छखा छेँ दनेत ५० निसें ९० लाख तक खर्च जुइगु प्रविधियात उद्धृत यासें शंखरापुर नगरपालिका वडा नं. ७ या दिनेशलाल श्रेष्ठं धयादिल । श्रेष्ठ स्वयम थम्हं छेँ पुनःनिर्माण यानाच्वनादीगु दु । वय्कःया कथं पुलांगु हे शैलीं छेँ दनेत थौंकन्हय् दक्ष ज्याकःमितय् तकं अभाव दु ।

‘लिच्छवीकालीन झ्याः–लुखाया निर्माणया निंतिं कालिगढ हे मदु, दुसां नं तसकं थिके जूगु व लिबाक्क ज्या जूगुलिं सक्ववासीत पीडित जुयाच्वंगु दु, छखा छेँ दनेत हे नं स्वदँ–प्यदँ ई काइला धइथें च्वं’, वय्कलं धयादिल । थनया वासिन्दायात पुलांगु शैलीइ छेँ दनेमाःगु बाध्यता दु अले उकिया निंतिं बजाः मू न्ह्याक्व थहां वंसां उकियात पुलेत तयार जुइमाः ।

थ्व हे कारणं पीडितत प्यदँतक टहराय् कष्टकर जीवन हनाच्वनेत बाध्य जुइ मालाच्वंगु स्थानीयवासी दिवस श्रेष्ठं धयादिल । नगरपालिकां भुखाचं दुंगु छेँखात दक्वं पुलांगु हे शैलीइ पुनःनिर्माण यायेगु धकाः ला धाल, तर गुकथं यायेगु, सुलभ व अःपुगु तरिका छु जुइ फइ, आर्थिक अवस्था कमजोर जूपिं वासिन्दायात छु ग्वाहालि यायेगु धइगु विषयय् निर्णय याना मबिउगुलिं पुनःनिर्माणय् झन हे समस्या जुयाच्वंगु मेम्ह स्थानीयवासी शंखरापुर–७ या हे बलराम श्रेष्ठं धयादी ।

‘सरकारं उपलब्ध याकीगु स्वंगू लाख व नगरपालिकां छेँ दने सिधयेकाः बीगु धाःगु छगू लाख तका दामं ला छपाः झ्याः वा लुखा नं वइमखु, गुकथं यायेगु पुनःनिर्माण ?’, वय्कःया न्ह्यसः खः । स्थानीयवासी संगीता श्रेष्ठं छेँ दनेगु ज्या सिधयेकादीधुंकूगु दु । वय्कलं छेँ दनेत ९० लाख खर्च यानादिल । वय्कलं धयादिल, ‘झ्याः जक दयेके ल्यं दनि ।

मेगु दक्वं निर्माणया ज्या सिधयेधुंकल । पुर्खाया पालंनिसेंया छेँ खः, न्ह्याक्व दुःख जूसां त्यासा कायेमाःसां दयेकेमाः धकाः छेँ दनेगु शुरु यानागु खः । थौं स्वतँजाः तक दने सिधःबलय् झ्याः बाहेकं ९० लाख तका खर्च जुइधुंकूगु दु ।’दुगु जग्गा तकं मियाः पुलांगु हे शैलीइ आवास निर्माण यानागु संगीतां धयादी । दुपिंसं त्यासा कयाः वा जग्गा मियाः छेँ दनेगु शुरु याःगु दु, तर मदुपिंसं आतक नं छेँ दने फयाच्वंगु मदु ।

सरकारं उपलब्ध याकीगु स्वंगू लाखया अनुदानं छज्वः झ्याः–लुखातकं मवइगु जुइवं स्थानीयवासी पुलांगु शैलीं छेँ दनेगु कि मदनेगु धइगु द्विविधाय् लानाच्वंगु दु । तर नगरपालिकां पुलांगु हे शैलीइ छेँ दनेगु ज्या मजुल धाःसा अनुदान नं पनाबीगु व नगरपालिकां बीगु थप छगू लाख ग्वाहालि नं मबीगु धायेवं स्थानीयवासी आः बैंकपाखें तच्वःगु ब्याज व जग्गा जमिन मियाः जूसां नं पुनःनिर्माण यायेगु ज्याय् लगे जुयाच्वंगु दु । संगीतां नं १८ प्रतिशत ब्याजय् त्यासा कयादीगु खः ।

सरकारं उपलब्ध याकीगु स्वंगू लाख व नगरपालिकां छेँ दने सिधयेकाः बीगु धाःगु छगू लाख तका दामं ला छपाः झ्याः वा लुखा नं वइमखु ।

पुलांगु हे शैलीइ छेँ निर्माण मयात धाःसा स्वंगू लाखया सरकार अनुदान रोके यायेगु व नगरपालिकापाखें बीगु थप छगू लाख नं मबीगु नगर कार्यपालिकां निर्णय याःगु नगरपालिकाया प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत प्रमोद सिंखडां कनादिल । स्थानीयवासी सुरेन्द्र श्रेष्ठं सक्वया ऐतिहासिक म्हसीका व अस्तित्व ल्यंकेत परम्परागत शैलीइ छेँ दनेमाःगु नगरपालिकाया निर्णयकथं छेँ सम्पन्न यानागु धयादिल ।

वय्कःया कथं साढे तीन तल्लाया छेँ दनेत ४२ लाख १५ हजार खर्च जुल । वय्कलं धयादिल, ‘मौलिकता पिज्वइकथंया छेँ दनेत बुट्टेदार सिँया झ्याः व लुखा तयेबलय् लागत नं गाक्कं अप्वः तू । जिं छेँया प्यपाः झ्याः दयेकेत जक स्वंगू लाख खर्च यायेमाल । भुखाचं आंशिक क्षति जूगु मूलुखा धाःसा मर्मत यानाः पुलांगु हे तया ।’
सरकारं विनाः ब¥हः त्यासा वा सहुलियतपूर्ण त्यासा वा व्यक्तिगत तवरय् जुइगु पुनःनिर्माणय् अतिरिक्त अनुदानया व्यवस्था याना बिउगु जूसा सहरया मौलिकता न्हना मवनीकथं पुनःनिर्माण याये फइगु स्थानीयवासीतय् धापू दु ।

नगरपालिका, पुरातत्व विभाग व पुनःनिर्माण प्राधिकरण सुनानं थुकिया निंतिं पहल मयाःगु खँय् इमिसं दुःख प्वंकूगु दु । बैंकपाखें त्यासा कायेत नं उलि अःपु मजू ।
उखे नगरप्रमुख श्रेष्ठं सहरया मौलिकता पिमज्वइकथं छेँ दंके मबियागु प्रष्ट यानादिल । छेँय् सटर तये दइमखु । लुखा झ्याः सिँयागु व पुलांगु हे शैलीइ तयेमाः । स्वतँ जाः तक पौ तये मदइकथंया नियम दयेकागु व व हे कथं पुनःनिर्माण जुयाच्वंगु वय्कलं जानकारी बियादिल ।

परम्परागत शैलीया छेँ पुलांगु हे जगय् दयेकेमाःगु जुइ व उकिया निंतिं मापदण्डं छुं फरक जुइमखु । पुलांगु हे शैलीइ छेँ दनेगु धाःसां नं नगरपालिकायाके स्थानीयवासीयात ग्वाहालि यायेगु छुं नं योजना दुगु खनेमदु । नगरप्रमुख श्रेष्ठं धयादी, ‘पुलांगु शैलीइ छेँ दन धाःसा छगू लाख तका बीगु जुइ ।’ अज्याःगु छेँ दनेगु निंतिं तुइगु कल लागतय् थ्व ग्वाहालि धइगु तसकं नगण्य खः ।

सक्वय् परम्परागत शैलीया द्वःछिखा छेँ दुगु खःसा उकीमध्ये स्वसःखा छेँय् आंशिक क्षति जूगु खः । ल्यंदुगु न्हय्सःखा छेँ पूर्णरुपं क्षतिग्रस्त जूगु नगरपालिकाया तथ्यांक दु । पुनःनिर्माण प्राधिकरणं बिउगु जानकारीकथं पूर्णक्षति जूगु ७०० खा छेँ मध्ये सत्या छेँ निर्माण सम्पन्न जुइगु चरणय् दु । खुखा छेँ दनेगु क्वचाये धुंकल ।
तःभुखाचय् लानाः शंखरापुर सक्व नगरपालिकाय् जक नीखुम्ह मिजं व न्हय्निम्ह मिसा यानाः ग्वीच्याम्ह सीगु खः ।

थन ६,४५२ खा छेँ पूर्णरुपं क्षतिग्रस्त जूगु खः । जनस्तरं जक मखसे सरकारपाखें नं थनया ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिक व पुरातात्विक महत्वया संरचनाया संरक्षण व संवद्र्धन यायेगु ज्या तदारुकतापूर्वक जुया बिउगु खःसा उकिं सक्वया वैभवपूर्ण सांस्कृतिक सम्पदायत चिरकालतकया निंतिं ल्यंका तयेत तःधंगु ग्वाहालि जू वनीगु पुरातत्वविद् डा. श्रेष्ठं धयादी ।