सम्पदा पुनःनिर्माण ज्या छखे, खँ छखे, नीति मेखे

‘स्थानीय जनता हे स्मारकया अभिभावक जुइगु जूगुलिं क्षतिग्रस्त स्मारकया पुनःनिर्माण व जिर्णोद्वारसम्बन्धी ज्याया थीथी चरणय् इमिगु सहभागिता सुनिश्चित यायेगु जुइ ।’भुखाचं क्षति जूगु सम्पदातय्गु संरक्षण व पुनःनिर्माणसम्बन्धी आधारभूत निर्देशिका–२०७२या बुँदा नं. १३ य् न्ह्यथनातःगु थ्व वाक्यांशकथं ज्या जूगु खःसा सम्पदाप्रति न्हूगु पुस्ताया अपनत्व अप्वइगु खः ।

तर व्यवहारय् धाःसा थुकिया अभ्यास मजुल । थ्व व्यवस्था भ्वँतय् जक क्यनेगु निंतिं यानातःगु थें खनेदत । निर्माण व्यवसायीयात ठेक्का बियाः पुरातत्व विभागं जिम्मेवारीपाखें लिचिलेत जकं स्वःगु खःला धइथें नं च्वं । ठेक्का प्रक्रियाय् वनेबलय् ध्यबाया निश्चित प्रतिशतया कमिसनं विभागया अधिकारीतय्त लोभ क्यनेगु यानाच्वंगु धइगु तर्कया नं म्हो मजू ।

ऐतिहासिक सम्पदा पुनःनिर्माणय् समुदाययात बेवास्ता यानाच्वंगुलिं ज्याय् ढिलासुस्ती जुइगु नापं स्थानीयवासीइ संस्कृतिप्रतिया लगाव नं म्हो जुइगु ग्याःचिकु अप्वया वनाच्वंगु दु । थुकिं सम्पदाया संरक्षण व संवद्र्धनय् नं लिच्वः लाकी । विभागं बुंगद्यःया देगः पुनःनिर्माणया निंतिं श्रीलंकाली सरकारलिसें समझदारी याये न्ह्यवंनिसें हे स्थानीयवासीं समुदायस्तरं हे ज्या न्ह्याकेत पहल याना वयाच्वंगु खः ।

विभागय् हे ज्या यानाच्वंम्ह छम्ह स्थानीयवासीया तिकडमय् समुदाययात छखे तयाः ठेक्का प्रक्रिया न्ह्याकूगु स्थानी विकेश श्रेष्ठया धापू दु । ‘छम्ह हे जक दाता देगः पुनःनिर्माणया यायेत गाक्क ग्वाहालि ज्वनाः वःगु खः, विभागं ग्वाहालि मयाःगु कारणं उगु ज्या न्ह्याः वने मफुत, मेपिं स्थानीय दाता नं थःपिंसं याये फुगु ग्वाहालि यायेत तयार जूगु खः, स्थानीय व दाताया ग्वाहालि चूलाकाः देगः दने फुगु खःसा थ्व सम्पादय् जिमिगु नं अपनत्व अप्वइगु खः’, वय्कलं धयादिल ।

समुदायं हे देग दयेकेमाः धकाः लगे जुयाच्वंपिंत निर्माण व्यवसायीं ज्यामिया ज्या बीवं विरोधया सः नं चिसः जुल । छुं स्थानीयवासीं ज्या मदइ धइगु ग्याःचिकुं सम्पदा समुदायं हे दयेकेमाः धइगु मागय् ‘सौदाबाजी’ यात । विभागया प्राविधिक शाखाया प्रमुख इन्जिनियर सम्पत घिमिरें स्थानीयवासीं बुंगद्यःया देगः पुनःनिर्माण यायेगु सम्बन्धय् छुं नं प्रस्ताव हःगु दावी यानादी ।

‘स्थानीयवासीं थःपिंसं हे पुनःनिर्माण याये धकाः निवेदन ज्वना वःगु खःसा थःपिंसं प्राविधिक ग्वाहालिलिसें जिम्मा बीगु खः, लिखित रुपं स्थानीयवासीं थःपिंसं हे पुनःनिर्माण यायेधकाः छुं नं निवेदन विभागय् दर्ता याकूगु मदु’, वय्कलं धयादिल ।श्रीलंकाली सेनाया मेजर पिएएएस परेराया नेतृत्वय् प्यम्ह इन्जिनियरं पुनःनिर्माणया ज्या स्वयाच्वंगु दु ।

खुलाय् छक्वः श्रीलंकाली सेनाया इन्जिनियर हिलेगु यानाच्वंगु विभागया इन्जिनियर पूर्णबहादुर श्रेष्ठं कनादिल । वय्कलं धयादिल, ‘पुनःनिर्माणया ठेक्का काःगु प्रेरा÷थेगिम÷तुलसी जेभीया थेगिम पुचलं बुंगद्यःया देगःया ज्या यानाच्वंगु दु । सम्पदा निर्माणय् थेगिमया अनुभव मदुगुलिं ज्या यायेगु तौरतारिका व तालमेल नं मिले जुयाच्वंगु मदु ।’

सम्पदा निर्माणया अनुभव दुगु प्रेरा व तुलसीयात साझेदार दयेकाः थेगिमं ठेक्का तःगु खः । पुनःनिर्माणय् धाःसा थेगिम जक सहभागि जुयाच्वंगु दु । जेभीया निगुलिं कम्पनीयात ज्या मदयाः कालोसूचीइ तयेबलय् सकसिगुं अभिलेख खराब जुइगु ख्याच्वः बियागु इन्जिनियर श्रेष्ठं कनादिल ।

पुनःनिर्माण सिधयेमाःगु म्याद सिधयाः नं खुलाया ई थप जुइधुंकाः बल्ल निर्माण व्यवसायी ल्वहं हःगु दु । सिँया अत्तापत्ता मदुनि । बुंगद्यःया देगः पुनःनिर्माणय् दकलय् अप्वः सिं हे आवश्यक जू । केपी शर्मा ओली न्हापांखुसी प्रधानमन्त्री जुयादीगु इलय् २०७१ साल माघ २ गते भूकम्प सुरक्षा दिवसया अवसरय् तसकं तामझामपूर्वक बुंगद्यःया देगः पुनःनिर्माणया शुभारम्भ यानादीगु खः ।

तर पुनःनिर्माण शुरु जूगु स्वदँ थ्यनेत्ययेकाः आतकया दुने २५ प्रतिशत नं ज्या जूगु मदुनि । श्रीलंकाली राजदूतावासलिसें याःगु समझदारीकथं विभागं टेन्डर प्रक्रिया शुरु यानाः २०७३ असारंनिसें ज्या यायेत प्रेरा÷थेगिम÷तुलसी जेभी निर्माण व्यवसायीलिें बुंगद्यःया देगः पुनःनिर्माणया सम्झौता याःगु खः ।

निर्माण व्यवसायी सुवर्णलाल श्रेष्ठं विभागं बुंगद्यःया देगः लागाया उत्खनन यायेत जक हे २०७३ असारनिसें असोजतकया ई काःगुलिं ज्या न्ह्याकेत लिबानाच्वंगु धयादी । ‘पुनःनिर्माण शुरु याये न्ह्यः साइत स्वयाः क्षमा पुजा यायेत मेगु निलाया ई काल, बुंगद्यःया रथजात्राया साइत स्वइम्ह यलया जोशी परिवारया ज्योतिषं क्षमा पुजाया साइत स्वयेमाःगु जुयाच्वन ।

थुकथं ज्या शुरु यायेत हे न्याला लिज्याः वन’, वय्कलं धयादिल । श्रीलंकाली दूतावास व विभागं बुंगद्यःया देगः पुनःनिर्माण सम्बन्धय् यक्व नमवायेत धाःगुलिं आपालं जानकारी बी मले मजूगु वय्कःया धापू दु । बुंगद्यःया देगः पुनःनिर्माण सम्बन्धय् सुचं माग यानागु इलय् विभागया अधिकारीत तःक्वः तःक्वः हे लिचिलेगु यानाच्वंगु दु ।

बुंगद्यःया देगः व स्वयम्भूय आनन्दकुटी महाविहारया पुनःनिर्माणया निंतिं विभाग व श्रीलंकाया बुद्धशासन मन्त्रालय दथुइ सन् २०१५ डिसेम्बर १५ कुन्हु समझदारी जूगु खः । समझदारीइ सम्पदाया मापदण्ड संरक्षणसम्बन्धी नियम कानुनया लिधंसाय् पुनःनिर्माण यायेगु न्ह्यथनातःगु दु । विभागया मार्गनिर्देशनय् श्रलिंकां ज्या यायेगु व्यवस्था दु ।समझदारीकथं आयोजना कार्यानवयनया झ्वलय् वयेफुगु प्रशासनिक व कानुनी व्यवधान नेपाल सरकारं चिइका बीमाः ।

विभागया महानिर्देशक व नेपाःया निंतिं श्रीलंकाया राजदूत वा प्रतिनिधिया अध्यक्षताय् आयोजना व्यवस्थापनया निंतिं छगू समिति गठन यायेगु व्यवस्था समझदारीइ यानातःगु दु, गुकी संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयया प्रमुख वा प्रतिनिधि, परराष्ट्र मन्त्रालयया प्रतिनिधि, देगःया पुजारी, श्रीलंकाली सेनाया निम्ह प्रतिनिधि, बुद्धशासन मन्त्रालयया प्रतिनिखधि, विभागया सम्पदा संरक्षण व योजना, अनुगमन व प्रशासन शाखा प्रमुख नं सदस्य दइ ।

आवश्यकताकथं समितिया बैठकय् विज्ञ वा सुं व्यक्तियात आमन्त्रित सदस्यया रुपय् सःते फइगु व्यवस्थातकं यानातःगु दु । पुनःनिर्माणया निरीक्षण विभागं यायेगु समझदारीइ न्ह्यथनातःगु दु । सम्झौताकथं खुला न्ह्यव हे सिधयेमाःगु एशियाया हे दकलय् तग्वःगु शिखर शैलीया थ्व देगः पुनःनिर्माणया ज्या आः नं दिनाच्वंगु दु ।

पुस १५ गतेतक म्याद थप जूसां नं ज्या सिमधइगु निश्चित दु । निर्माण व्यवसायीं ज्या मबिउगुलिं ज्या त्वःतेत बाध्य जुइमाःगु स्थानीय मजदुरतय् धापू दु । ज्या मबिउगलिं बुंगय् च्वंपिं कामदारं ज्या त्वःतेधुंकूगु दु । पुनःनिर्माणया ज्या यानाच्वंम्ह स्थानीय सोमेश महर्जनं पारिश्रमिक कायेत लां लां पियाच्वनेमाःगुलिं मेथाय् हे ज्या यायेधुंगु धयादिल ।

पिनें हःपिं कामदारतय्सं नं उलि हे ज्याला कयाः ज्या यायेत माने जुयाच्वंगु मदु । पुनःनिर्माणया ज्या दिनाच्वंगुलिं एशियाया हे दकलय् ताःहाकःगु जात्रा जुइगु धकाः विश्वव्यापी रुपं म्हसीका दयेकाच्वंगु बुंगद्यःया सांस्कृतिक परम्परा हे धरापय् लानाच्वंगु ह्यग्रीव भैरव तथा बत्तीस पानेजु संघया अध्यक्ष यज्ञरत्न शाक्यया धापू दु ।

पुनःनिर्माण शुरु जुइधुंकाः ल्वहं लाःगु मिले मजुवं छुं ई ज्या दित । पुरातात्विक स्थलय् एनबी च्वयातःगु तराईलय् दयेकूगु अप्पा प्रयोग जूगु धासें हाकनं विवाद जुल । सम्पदा मदयेकूगु निर्माण व्यवसायीयात बुंगद्यःया देगः पुनःनिर्माणया जिम्मेवारी बिउगुलिं हे समस्या वःगु स्थानीयवासीया धापू दु । सम्पदाया स्वरुप स्यनेवं राष्ट्र संघीय शैक्षिक, वैज्ञानिक व सांस्कृतिक संगठन (युनेस्कों स्थलगत अवलोकन यानाः प्रयोगशाला परीक्षणया निंतिं नमूना संकलन याना यंकूगु खः ।

पुनःनिर्माणय् छगू विशेषकथंया सख्वाःया प्रयोग बांलाक मजूगु धासें युनेस्कोय् उजुरी लायेवं २०७४ साल चैतनिसें २०७५ जेठतक स्वला हाकनं ज्या दित । पूच्वय् च्वंगु पुल्चोक इन्जिनियरिङ क्याम्पसया प्रयोगशालाय् परीक्षण यानाः ‘ठीक जू’ धायेधुंकाः जक हाकनं ज्या न्ह्याःगु खः । विभागं बिउगु लुखाया नक्सा मिले मजूगुलिं यानाः दछितक ज्या दिनाच्वंगु निर्माण व्यवसायी श्रेष्ठया धापू दु ।

ठेक्का तयागु इलय् हे विभागं न्हूगु छेँय् तयेगु थेंज्याःगु कथंया ध्वाखाया नक्सा उपलब्ध याकूगु खः । मिले मजूगुलिं लुखाया पुलांगु संरचनाय् ३ इन्च क्वय् दुगु थासय् थौंकन्हय् ३ इन्च च्वय् तःगु दु । विभागलिसें बुंगद्यःया पुरातात्विक नक्सा मदुुलिं हे समस्या वःगु खः ।

देगलय्ं ८० प्रतिशत सिँया ज्या दुसां सरकारं उपलब्ध याके फुगु मदुनि । पुनःनिर्माणय् तग्वःगु ल्वहंया थां आवश्यक जू । भुखाचं ल्वहंया झिंस्वंगः थां त्वःधुल । बुंगद्यःया देगलय् ल्वहंया नीप्यंगः थां प्रयोग जुयाच्वंगु दु । ल्वहं मालेत नं ई काःगु खः । ल्वहंया अभावं नं ज्या यायेत समस्या जुयाबिल ।