जनगणनाय् खस भाषाया खेल : खस नेपालीयात मांभाय् धाइपिं अप्वयेकाः क्यनेगु तयारी

येँ (नेपालभाषा टाइम्स) – केन्द्रीय तथ्यांक विभागं थुगुसी कायेत्यंगु राष्ट्रिय जनगणनाय् खस नेपाली भाय्यात मांभाय् या रूपय् काइपिं मनूतय्गु संख्या अप्वः क्यनेगु लागिं मांभाय् सम्बन्धी परिभाषा हे गलत ढंगं न्ह्यःने हःगु दु। जनगणनाय् भाषाया विषयय् न्यनीगु थ्व न्ह्यसःयात कयाः विवाद पिहां वयेवं तथ्यांक विभागं थुकिया बारे स्पष्ट सुझाव बी माल धकाः भाषा आयोगयात इनाप याःगु दुसा आः भाषा आयोगं थ्व विषयय् थीथी विज्ञतय् राय कायेगु ज्या यानाच्वंगु खँ सीदुगु दु ।

न्हापा न्हापा काइगु जनगणनाय् ‘मांभाय्’ व ‘छ्यलाबुला यायेगु भाय्’ धकाः निगू जक न्ह्यसः न्यनेगु याइगु खः । तर आः कायेत्यंगु जनगणनाय् ‘पुर्खाया भाय्’, ‘मांभाय्’ व ‘लिपा सयेकागु निगूगु भाय्’ धकाः स्वंगू न्ह्यसः न्यनेगु तयारी यानाच्वंगु दु। थुकी मांभाय्या परिभाषाय् ‘मामं स्यनीगु न्हापांगु भाय् छु खः?’ धइगु न्ह्यसः न्यनातःगु दु ।

भाषा सम्बन्धी विज्ञतय्सं धाः कथं मामं स्यनीगु भाय्यात मांभाय् धाइगु मखु। सुं नं मचाया अबुपाखेया पुर्खां गुगु भाय् ल्हाना वयाच्वंगु खः, वहे भाय् यात मांभाय् धाइगु खः । भाषाविज्ञ डा. तेजरत्न कंसाकारं कनादी कथं तथ्यांक विभागं मांभाय्या परिभाषा बिउगु पाय् छि मजू । थौंकन्हय् छेँय् छेँय् मांअबुपिंसं थः मस्तय्त खय् भासं खँ ल्हाकेगु याना हःगुलिं आः खय् भाय्यात हे मांभाय् दयेकेगु उद्देश्य तयाः थज्याःगु न्ह्यसः तया हःगु खँ वय्कलं कनादिल ।

‘नेपालभाषा टाइम्स’ लिसे खँ ल्हासें वय्कलं कनादिल, ‘मस्तय्गु पुर्खां छु भाय् ल्हाना वयाच्वंगु खः, वहे वयागु मांभाय् जुइ । उकिं थन पुर्खाया भाय् व मांभाय् धकाः निगू अलग अलग न्ह्यसः तयेमाःगु आवश्यकता हे मदु ।’

भाषा आयोगं थःके सुझाव फ्वना हःगु व थम्हं थ्वहे लिसः बियाछ्वयागु खँ नं वय्कलं कनादिल । डा. कंसाकारं धयादिल, ‘यदि मामं न्ववाइगु भाय्यात हे मातृभाषा धायेगु खःसा मांयागु भूमियात हे ‘मातृभूमि’ धाये मालीगु जुल । सुं नेपाली मिजंया कलाः अमेरिकन वा बेलायती जुल धाःसा उपिंपाखें जन्मे जुइम्ह मचाया मातृभूमि नं अमेरिका वा बेलायत जुइगु जुल । अथे जुइ ला?’

अथे हे भाषाविज्ञ लिसें नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया प्रमुख डा. ओमकारेश्वर श्रेष्ठं नं पुर्खौली भाय् हे मांभाय् जुइगु जूगुलिं अन निगू न्ह्यसः आवश्यक मजूगु खँ कनादिल । ‘नेपालभाषा टाइम्स’ लिसें खँ ल्हासें वय्कलं थौंकन्हय् मातृभाषा धायेगु सिबें नं ‘समुदाय वा जातिया भाय्’ धायेगु चलन वयाच्वंगु कारणं ‘मातृभाषा’ धइगु पदावली हे मछ्यःसां जिउगु सुझाव नं बियादिल । ‘मातृभाषा’ धइगु पदावली हे आः विवादय् लानाच्वंगु दु। उकिं समुदायया भाय् वा जातिया भाय् धाल धाःसा खँ स्पष्ट जुइ । तथ्यांक विभागं नं थ्वहे पदावली प्रयोग याःसा बांलाइ’ डा. श्रेष्ठं धयादिल ।

राष्ट्रिय जनगणनाय् हरेक झिदँय् छकः कायेगु याइ । थ्व स्वयां न्ह्यः नेपालय् वि.सं. २०६८ सालय् जनगणना काःगु खःसा आः वि.सं. २०७८ सालय् न्हूगु जनगणना कायेगु तयारी यानाच्वंगु दु। थुगुसी भाषा सम्बन्धी स्वंगू न्ह्यसः तयाः खस नेपाली भाय्यात बहुसंख्यक नेपाली जनतां छ्यलीगु निगूगु भाय् जक मखु, उमिगु मांभाय् हे खस नेपाली खः धकाः क्यनेगु षडयन्त्र याना हःगुलिं थीथी भाषाया विज्ञतय्सं उकी विरोध याना हयाच्वंगु दु ।