ने. सं. ११४४ कौलाथ्व तृतीया -

आयोगया अपूर्णतां भाय् क्वःछीत समस्या

संविधान कार्यान्वयनया निंतिं धकाः गठन यानातःगु भाषा आयोगं आतकं पूर्णता काये फुगु मदुनि । आयोगं पूर्णता काये मफुगुलिं सरकारी कामकाजय् मान्यता दइगु भाय् क्वःछीगु व उकिया सिफारिस यायेगु ज्या तकं अन्योलय् लानाच्वंगु दु ।
संघीयता कार्यान्वयनलिसें देशय् प्रदेश व स्थानीय सरकारं सरकारी मान्यता दइगु भाय्या बारे कानुन दयेकेगु व निर्णय याये न्ह्यः हे उगु संवैधानिक भाषा आयोगया निर्णय पियाच्वंगु अवस्थाय् आयोग अपूर्ण जूगुलिं अन्यौलता कायम हे जुयाच्वंगु खः ।

सरकारी कामकाजया रुपय् भाषां मान्यता कायेत सम्बन्धित भाय् नवाइपि वक्ताया ल्याः, भाषिक पहिचान, च्वयेगु प्रणाली, भाषिक सबलता नापं ग्रहणशीलता, ऐतिहासिकता, बोधगम्यता थेंज्याःगु पक्षय् थप सहलह यायेत आयोगं पूर्णता कायेमाःगु आयोगया वार्षिक प्रतिवेदन–२०७४ य् सुझावतकं बियातःगु दु ।

नेपाःया संविधानया धारा २८७ (६) लय् आयोगयात नेपाल सरकार समक्ष सरकारी कामकाजया भाय्या रुपय् मान्यता दयेत पूरा यायेमाःगु आधार क्वःछिनाः सिफारिस यायेगु दायित्व बियातःगु दु । अथे हे नेपाःया भाय्या संरक्षण, संवद्र्धन व विकासया निंतिं अवलम्बन यायेमाःगु उपाययातकं सिफारिस यायेत आयोगयात जिम्मेवारी क्वःछिनातःगु दु ।

नेपाल सरकारं आयोगया अध्यक्षय् २०७३ भदौ २३ य् डा. लवदेव अवस्थीयात नियुक्त याःसां नं सस्यत धाःसा आतक नं नियुक्त जुइ फुगु मदुनि । आयोगय् न्हय्गुलिं प्रदेशपाखें प्रतिनिधित्व जुइकथं सदस्य नियुक्त यायेमाःगु प्रावधान दु । आयोगया अध्यक्ष अवस्थीं धयादी, ‘थ्व दथुइ सरकार हिल, निर्वाचन नं जुल, न्हूगु सरकारं याकनं सदस्य नियुक्त याइगु आशा याना ।’ आयोगया कार्यकाल खुदँया जुइगु व्यवस्था दु ।

प्रदेश नं २ या सरकारं औपचारिक ज्याझ्वलय् हिन्दी भाय् छ्यःगु सन्दर्भय् व कानुन सम्मत खः वा मखु धायेगु निंतिं आयोगं सरकारी कामकाजया भाय्या बारे निर्णय मयाःगुलिं यकिन याये फइगु स्थिति मदु । वय्कलं सरकारी कामकाजया भाय्या बारे निर्णय व सिफारिसया ज्या संवेदनशील जूगुलिं माक्व अध्ययन, सहलह व पूर्ण आयोग च्वनाः निर्णय यायेमाः धयादिल ।

‘कानुन रुपय् धायेगु खःसा जि याकःचां जक नं निर्णय यायेफु तर पर्याप्त प्रमाण चूलाकेत व सहलह यायेत याकःचिया आयोग पर्याप्त जुइ मखु धइगु तायेका सिफारिस यानागु मदु’, वय्कल धयादिल । आयोगया सम्पर्क मन्त्रालयकथं कयातःगु संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्री रवीन्द्र अधिकारीं ताःईतक आयोगं पूर्णता काये मफुगु धइगु गम्भिर विषय जूगु धासें आः लछिया दुने आयोगयात पूर्णता बीगु निंतिं थम्हं पहल यायेगु जुइ धयादिल ।

नेपाःया संविधानया धारा ७ य् खस् नेपाली भाय्या संवैधानिक पहिचान कायम यासें देवनागरी लिपिं च्वइगु नेपाली भाय् सरकारी कामकाजया भाय् जुइ धकाः न्ह्यथनातःगु दु । थुकथंया संविधानया धारा ६ लय् नेपालय् नवाइगु दक्वं मातृभाषा राष्ट्र भाषा जुइ धकाः नेपालय् नवाइगु भाय्यात राष्ट्र भाषाया रुपय् सैवैधानिक पहिचान बियातःगु दु ।

नेपालया जनगणना २०६८ लय् १२३ ग भाय् सुचीकृत जुयाच्वंगु दु । खस् नेपाली भाय् नवाइपिं मातृभाषीया ल्याः ४४ दशमलव ६ प्रतिशत दु । थ्व भाय् पहाडय् २७ दशमलव २९ प्रतिशत व तराईलय् १३ दशमलव १९ प्रतिशत मनुखं नवाइगु सीदुगु दु ।

नेपालय् नवाइगु थीथी भाय् देवनागरी (खस् नेपाली लगायत), सम्बोटा (शेर्पा, तिब्बतीं), सिरिजंघा (लिम्बु), रञ्जना (नेवाः), रोङ (लाचा), अखा (मगः) मिथिलाक्षर (मैथिली), कैथी (भोजपुरी, मैथिली), पर्सो अरेबिक (उर्दू) तामहिग (तामाङ, शेर्पा), ओइचिक (सन्थाल) बाङ्ला (बङ्गाली) व गुरुमुखी (पञ्जावी) यानाः झिंस्वंगू लिपिइ च्वइगु प्रचलन दु । गुलिखे भाय्या वर्णमाला व लिपिया बारे अध्ययन जुइ ल्यं दुगु भाषा आयोगया प्रतिवेदनय् न्ह्यथनातःगु दु ।