नेवाः पुर्खापिनि काब्यिक जीवनी

सिद्धिचरण खः झी ‘कविरत्न’ ओक्खलढुङ्गाय् बूम्ह
ख्वात्तुसे च्वंगु व ख्युंंजः ह्वखनाः सूद्र्यः लू थें लूम्ह ।

गुलिजक ग्यान्पुगु उगु ई ओहो !
लुमनेवं मन प्वी यः
वाः चाय्का सुं दनेवं उबले
लाफः तक नं पी यः
थःगु च्वसाया गर्भय् उबलय् ‘न्हू–नेपाः’ खंकूम्ह
सिद्धिचरण खः झी कविरत्न ओक्खलढुङ्गाय् बूम्ह ।

थजाः–क्वजाः फुक पाच्चुक न्हंकाः
समाज माथं वंकाः
कविता–बाणं एकतन्त्रया
शाषण लिगिलिगि संकाः
स्वतन्त्र नेपाः देय् नी स्वनेगुु शंखतकं हे पूम्ह
सिद्धिचरण खः झी कविरत्न ओक्खलढुङ्गाय् बूम्ह ।

कविताया खुसि–बाः मदिकू वं
जेलय् हे बाय् लाःसां
झसुकाः तक नं मतः छकः हे
सर्वस्व हरण याःसां
जीवन ज्वःछिं काब्य–रुमालं मांदेय्या ख्वबि हूम्ह
सिद्धिचरण खः झी कविरत्न ओक्खलढुङ्गाय् बूम्ह ।

नेवाः–मांया गर्भं लूम्ह
ह्यूपाः–फय्या गति व
थःगु किचः संसारय् न्यंम्ह
नेपाःया ‘युगकवि’ व
‘व्रmान्ति बिना मरु शान्ति’ धकाः हे कवितां सः थ्वय्कूम्ह
सिद्धिचरण खः झी कविरत्न ओक्खलढुङ्गाय् बूम्ह ।

लोककवि जकःमिया याकनं पिदनेत्यंगु नेवाः महारथिपिनिगु काव्यिक जीवनी सफू ‘पुर्खाया पलाः ख्वाँय्’ पाखें ।)

‘क्रान्ति बिना थन दै मखु सुख शान्ति’ धकाः राणाकालय् कवितां सः थ्वयेकादीम्ह युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ मां नीरकुमारी श्रेष्ठ व बौ विष्णुचरण श्रेष्ठया क्वखं वि.सं. १९६९ साल जेठ ९ गते ओखलढुंगा जिल्ला, सगरमाथा अंचलय् जन्म जूगु खः । वय्कःया अबु नं छम्ह साहित्यकार खः । अबुम्ह सरकारी ज्याया झ्वलय् ओखलढुंगाय् वनाच्वंबलय् सिद्धिचरणया जन्म जूगु खः । अन न्हय्दँ मचा जीवन हनाः वय्कः येँय् वयाः दरवार हाइस्कुलय् भर्ना जुयादीगु खः ।

अन वय्कलं न्यागू तगिंतक ब्वने धुंकाः ब्वनेगु दिकाः छेँय् हे स्वअध्ययन यानाः साहित्य, राजनीति व इतिहास विषयस दुग्यंक ज्ञान कयादीगु खः । वय्कलं १३ दँया उमेरंनिसें कविता च्वयेगु यानादीगु खः । वय्कःया दकलय् न्हापांगु कविताया सपूm खय्भासं ‘भुँइचाला’ पिदंगु खः । ९० सालं ब्वःगु भुखाचं झ्वय्पिउगु मार्मिक दुघाः थ्व चिनाखँ मुनाय् वय्कलं ब्वयादीगु दु । वय्कःयात ‘काजि दाइ’ धकाः नं संवोधन यायेगु याः ।

वय्कलं थःगु जन्मस्थलयात कयाः ‘मेरो प्यारो ओखलढुंगा’ लयात्मक कविता च्वयेवं वय्कः चर्चाया शिखरय् थ्यंगु खः । ‘देविघाट’ नांगु धार्मिक कवितां नं वय्कः तसकं बय्बय् जुयादीगु खः । वय्कलं वि.सं २००९ सालं हे ‘न्हूनेपाः’ नांया कविता च्वयाः न्हूगु नेपाःया म्हगस खंकादीगु खः । वय्कःया गुम्ह मचाखाचा दु । न्हापांम्ह काय विश्वचरण श्रेष्ठ प्यदँ दुबलय् मदुगु खः । काय मदयाः वय्कःयात लाःगु दुघाः ‘विश्व वेदना’ नांगु कविताय् वय्कलं तसकं मार्मिक जुइक प्वंकादीगु दु ।

नेपाली साहित्यय् स्वछन्दतावादी काब्यधाराया च्वन्ह्याःम्ह कवि कथं नांजाःम्ह वय्कः नेपाली साहित्यय् लोकभाषा छ्यलेगु अभियानया न्ह्यलुवाः नं खः । वय्कःया योगदान नेपाली साहित्यय् गुलि दुगु खः नेपालभाषा साहित्यय् नं उलिहे दु । वय्कः जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठया गुरु नं खः । वय्कः उगु इलय् छम्ह स्यल्लाःम्ह क्रान्तिकारी कविकथं नांजाः । ०७ सालया प्रजातन्त्र हयेगु निंतिं वय्कलं थःगु सृजनापाखें यक्व जनचेतना थनेगु ज्या यानादीगु दु ।

‘क्रान्ति विना थन दैमखु सुख शान्ति’ धकाः नेपालभाषां कविता च्वःगु द्वपनय् वय्कःयात १९९७ सालया राजनैतिक काण्डय् सर्वस्व हरण व झिंच्यादँया जेल सजाँय् घोषणा यानाः सरकारं जेलय् कुंगु खः । जेलय् च्वँच्वं वय्कलं यक्व हे काब्य सृजना यानादीगु खः । उबलय् वय्कःया नापं जेलय् चित्तधर हृदय, धर्मरत्न यमि, फत्तेबहादुर सिंह, हरिकृष्ण श्रेष्ठपिं नं लाःगु खः । अथे हे सर्वमान्य गणेशमान सिंह नं वय्कःनापं हे जेलय् लाःगु खः । वय्कःया कविता पाखें गणेशमान सिंहजुं यक्व प्रेरणा कयादीगु खँ स्वयं गणेशमान सिंहजुं तःथाय् मछि न्ह्यथनादीगु दु ।

वय्कः जेलय् च्वनाच्वंबलय् वय्कःया बौ मदुगु खः । तर राणा सरकारं थः बौया अन्त्यष्ठी यायेत तकं वय्कःयात पितछ्वया महल । वय्कःया नेपालभाषाय् मूस्वां, तृष्णा, फूस्वां, सीस्वां, ग्वय्स्वां, लुभुमि अतिकं नांजाःगु काब्य कृति खः । वय्कःया अप्वःथें नेपालभाषाया कृति साहित्यकार फणिन्द्ररत्न वज्राचार्यया सम्पादनय् पिदंगु दु । उकी मध्ये वय्कलं थीथी सफुतिइ च्वयादीगु भूमिकाजक मुनाः ‘घःमाः’ नामं सफू नं पिदंगु दु ।

थुकी वय्कःया साहित्यक सिद्धान्त, समाज व जीवनयात स्वयेगु दृष्टिकोण बांलाक खने दु । अथेहे नेपाली साहित्यय् उर्वशी, मेरो प्रतिबिम्ब, आँशु, कोपिला, विश्वव्यथा, मंगलमान, जुनकिरी, कुहिरो र घाम, बाँचिरहेको आवाज, ज्यानमारा शैल, तिर्मिर तारा, बाली, भिमसेन थापा, युद्ध र शान्ति, आत्मा बिलौना आदि च्वन्ह्याःगु काब्य कृति खः । वय्कः छम्ह स्यल्लाःम्ह सम्पादक नं खः ।वय्कलं नेपाःया सरकारी न्हिपौ ‘गोरखापत्र’य् तःदँतक ज्या यानादीगु दु ।

प्रज्ञा प्रतिष्ठानं पिहां वःगु ‘कविता’ साहित्यिक पत्रिकाया वय्कः न्हापांम्ह सम्पादक खः । अथेहे नेपाली भाय्या दकलय् न्हापांगु न्हिपौ ‘आवाज’या वय्कः दकलय् न्हापांम्ह सम्पादक खः । थ्व पौ २००७ सालया प्रजातन्त्र वये लाबला न्ह्यः पिदंगु खः । अथे हे साहित्यिक पौ ‘शारदा’या नं वय्कः सम्पादक खः । वय्कलं वि.सं. २०१३ सालं निसें २०२१ साल तक प्रज्ञा प्रतिष्ठानया दुजः जुयाः ज्या यानादिलसा वयां लिपा वय्कःयात सम्मानस्वरुप प्रतिष्ठानया आजीवन दुजः याःगु खः ।

वय्कः वि.सं. २०२७ सालं निसें २०३५ साल तक ‘राजसभा’या दुजः नं जुयादीगु खः ।वय्कःया योगदानयात मूल्यांकन यानाः सरकारं ‘त्रिभुवन पुरुस्कार’, प्रज्ञा प्रतिष्ठानं ‘पृथिबी प्रज्ञा पुरस्कार’, ‘प्रबल गोरखा दक्षिण बाहु’, ‘विख्यात त्रिशक्तिपट्ट तेस्रों’ सम्मानित याःगु दु । अथेहे वय्कःयात लोकजनं युगकवि धकाः संबोधन यायेगु ज्या जुल । नेपालभाषाय् योगदान याःगुयात च्वछासे च्वसापासां ‘कविरत्न’ पदवीं छायेपीगु ज्या जूगु खः ।

वय्कःया सम्मानय् वय्कःया नामंथाय्थासय् सिद्धिचरण मार्ग, सिद्धिचरण माध्यामिक विद्यालय, सिद्धिचरण पुरस्कार, युगकवि सिद्धिचरण प्रतिस्थान, सिद्धिचरण संग्रहालय, सिद्धिचरण चोक आदि स्थापना जूगु दु । वय्कःया अप्रकाशित कृति व योगदान पित हयेगु ज्याय् वय्कःया काय साहित्यपे्रमी रविचरण श्रेष्ठ दुग्यंक न्ह्यचिलाः च्वनादीगु दुु । वय्कः ८१ दँया वैसय् वि.स. २०४९ साल जेष्ठ २२ गते मदुगु खः । नेपालभाषा मंकाः खलःया नेतृत्वय् वय्कःयात तःजिक सिथं येनेगु ज्या जूगु खः ।