बहुप्रतिभाशाली व्यक्तित्व ज्ञानकाजी खिं मानन्धर

भ्वँतया नांजाःम्ह व्यक्तित्व भाजु ज्ञानकाजी खिं मानन्धर । छम्ह सफल शिक्षक । छम्ह समाज सेवक । छम्ह संस्कृतिविद् । छम्ह सफल च्वमि । थ्व संसारय् म्हो हे जक अज्याःपिं मनूया जन्म जुइ गुम्ह ऐतिहासिक पात्र जुयाः म्वाइ । भ्वँ देय्या चाय् जन्म जूपिं म्हो हे जक ऐतिहासिक पात्रत मध्ये छम्ह चर्चा यायेबहम्ह व्यक्तित्व खः वय्कः । विशेष यानाः वय्कलं शिक्षाया ख्यलय्, सामाजिक ज्याखँया क्रियाशीलताय्, पारिवारिक वातावरणय्, संस्कृति हरेक पलाखय् वय्कः उतिकं च्वन्ह्याःम्ह व्यक्ति खः ।

वि.सं. १९९१ पुस महिनाय् भ्वँतया वांख्यः त्वालय् अबु मोहनलाल खिं मानन्धर व मां लक्ष्मीमाया मानन्धरया क्वखं चीधिकःम्ह कायया रुपय् जन्म जुयादीम्ह ज्ञानकाजी खिं मानन्धर नेपालभाषा, खस् नेपाली व अंगे्रजी स्वंगुलिं भाषाय् उतिकं दख्खल दुम्ह व्यक्तित्व अले स्वंगुलिं भासं च्वसु च्वयादीम्ह च्वमि नं खः ।

जीवनया ज्याथःगु उमेर अर्थात च्यागू दशक पुलेधुंकाः नं छफुति हे उसिं मचाःम्ह, त्यानु मचाःम्ह ज्ञानकाजी खिं मानन्धर भाषा, कला, संस्कृति, साहित्य, शिक्षालिसे सम्बन्धित जुयाः थीथी संघसंस्थाय् तकं आवद्ध जुयाः फूचाःगु योगदान बीगु व सेवा यायेगु याना वयाच्वनादीम्ह खः । वय्कलं ऐतिहासिक, धार्मिक, सांस्कृतिकयात पृष्ठभूमिइ तयाः नेपाःया थीथी द्यःया आपालं सफू च्वयाः पिथनादीगु दु ।

गबलें नं सुम्क धइगु हे च्वने मसःम्ह अले न्ह्याबलें छगू न छगू छुं याये ययेका च्वनादीम्ह, जीवनया उत्तराद्र्धय् तकं काभे्र बहुमुखी क्याम्पसया संचालक समितिया दुजः, भ्वँ देय्या आराध्य द्यः चण्डेश्वरी छाना सुधार समितिया सक्रिय दुजः, बनेपा नगरपालिकां गठन याःगु पदपूर्ति समितिया दुजः, भाषा, कला, संस्कृति, साहित्य व सांस्कृतिक उत्थानया निंतिं नेपालभाषा एकेदमिया प्राज्ञ, नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखें पिहां वइगु नेपालभाषाया पत्रिकाया सम्पादक जुयाः जिउताःछि भौतिक, आर्थिक व मेमेकथं भाषा, साहित्य, संस्कृतिया उत्थानया निंतिं उतिकं सक्रिय जुयादिल । भ्वँतय् च्वनाः थःगु राष्ट्रिय पहिचान दयेकेत सफलपिं म्हो जक भ्वँमित मध्ये वय्कः छम्ह नं खः ।

आपालं सामाजिक संघसंस्थाय् संलग्न जुयादीम्ह वय्कः भ्वँतया हे नांजाःगु चैतन्य स्कुलयात क्याम्पस दयेकेगु अभियानया अभियन्ता खःसा काभ्रे जेसिजया न्हापांम्ह अध्यक्ष नं जुयादी । वय्कलं थः अबु मोहनलाल खिं मानन्धरया नामं न्यागू लखया अक्षय कोष स्वनेगु, आशा सफूकुथियात थःके दुगु ताडपत्र लःल्हानाः थःगु उदारता नं क्यनादीगु दु ।

चैतन्य, आजाद, महायान समाज बनेपा, जापाली गुथि भ्वय् छेँया निर्माणकर्ता जुयाः समाजसेवाय् भ्वँ देय्या हे छम्ह अग्रणी जुयादीम्ह वय्कलं आजाद मा.वि. भ्वँतय् ३८ दँतक शिक्षण सेवा यानादीगु खः । वय्कः प्रौढ शिक्षा निकतेन व शारदा माध्यमिक विद्यालय फलाँटेया प्रधानाध्यापक नं जुयादिल ।

थः अबु मोहनलाल खिं मानन्धरपाखें विशेष रुपं प्रभावित जुयाः वय्कःपाखें हे पे्ररणा कयादीम्ह ज्ञानकाजी खिं मानन्धर थः अबुया हे निर्देशन, ज्ञान–चेतनापाखें थःत नं संस्कृति व इतिहास च्वयेगु ज्याय् सक्रिय याये फुगु खः धइगु खँय् वय्कलं गौरव तायेकादी । वय्कःया अबु मोहनलाल खिं मानन्धर स्वयम् नं छम्ह प्रभावशाली समाज सुधारक जुयादीगुलिं समाजसेवा वय्कःया निंतिं पे्ररणाया स्रोत जुल । ज्ञानकाजी थःगु नां थें हे ज्ञानया काजी जुयाः समाजय् थःत समर्पित यायेत सफल जुयादीगु दु ।

भ्वँतया चण्डेश्वरी, सक्वया खड्गजोगिनी, येँया कुमारि, ख्वपया नवदुर्गा, पन्तिया इन्द्रेश्वर महाद्यः, किपूया बाघभैरव, गोरखाया गोरखनाथ, जनकपुरया सीता, येँया खास्ति चैत्य आदि बारे ऐतिहासिक तथ्यलिसें खोजमूलक च्वसु व कृति वय्कलं देय्यात लःल्हानादीगु दु । द्वाल्खा भिंद्यःया इतिहासया बारे नं वय्कलं च्वयादीगु दु । वय्कलं च्वयादीगु ‘द लिजेण्ड एण्ड ड्रामा’ सफुतिइ प्राचीन घटनायात लिधंसा दयेकाः इतिहासया उत्खनन् यानाः नाट्यशैलीइ न्ह्यब्वयादीगु दु । वय्कःया थुकथं मेमेगु पिहां वःगु संस्कृतिया सफूत दि लिजेण्ड अफ नेपाल, कुमारि, खड्गजोगिनी, श्वेतचैत्य, नेपाल–आख्यान र नाटक, कपिलवस्तुस भगवान, बनेपा स्तवन, अरनिकोया श्वेतचैत्य, मिथस् एण्ड लिजेण्डस् अफ नेपाल, बनेपा सातगाउँ, मानन्धरतय् विषयय् छुं खँ व पश्चाताप खः ।

भ्वँ देय्या गौरव धइगु हे जिल्ला व देय्या नं गौरव खः । गौरवबोध जुइगु ज्या याये यया च्वनीगु स्वयम हे छगू सुन्दर पक्ष खः । संस्कृतिया ब्याख्याता जुयाः साहित्य व साहित्यकारत ययेकादीम्ह वय्कलं न्हापांखुसी २०१२ सालपाखे हे नेपालभाषां चिनाखँ च्वयाः पिथनादीगु खनेदु । वय्कलं साहित्यया परिभाषा थुकथं च्वयादीगु दु— ‘साहित्य धइगु जीवनया प्रतिविम्बित किपा खः । उकिं कलात्मक ढंगं जीवन अथवा समाजया चित्रण यायेगु हे छगू बांलाःगु साहित्यिक रचना खः । थ्व जीवनया निंतिं जुइमाः ।’

संस्कृतिया ख्यलय् वय्कःयात यःपिं च्वमिपिं डा. सत्यमोहन जोशी, पं. हेमराज शाक्य, डा. जगदीशचन्द्र रेग्मी, डा. जनकलाल वैद्य, डा. चुन्दा वज्राचार्य, नयराज पन्त, धनवज्र वज्राचार्य, हरिराम जोशी, लैनसिंह बाङ्देल आदि खः । वय्कलं थःत यःपिं राजनीतिक ख्यःया महापुरुषय् महात्मा गान्धी, जवाहरलाल नेहरू, विपि कोइराला, पुष्पलाल श्रेष्ठ, गणेशमान सिंह खः धकाः न्ह्यथनादीगु दु ।

थुकथं हे भाषिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, शैक्षिक, साहित्यिक, ऐतिहासिक आदि सकतां सकतां ख्यलय् न्ह्याबलें नं दत्तचित्त जुयाः मसः मसिउपिंत स्यनेकने यायेगु ज्याय् क्रियाशील व्यक्तित्व खः ज्ञानकाजी खिं मानन्धर । थज्याःगु हे बहुगुण व बहुप्रतिभां बिलिबिलि जाःम्ह छम्ह नेपालभाषा ह्यमि, छम्ह सफल च्वमि, छम्ह सफल शिक्षाविद्, छम्ह संस्कृतिया ज्ञाता, संस्कृतिविद्, कला, संस्कृति, सम्पदाया अध्येयता, सामाजिक ख्यःया अग्रणी, संस्कृतिकर्मि, नाट्यकर्मि ज्ञानकाजी खिं मानन्धर ८९ दँया बैंशय् वंगु शुक्रवाः बहनी थःगु हे छेँय् मंत । मदुम्ह वय्कःयात निर्वाण लायेमा ।

(‘जनमत’ लय्पतिइ पिहां वःगु साहित्यकार मोहन दुवालया च्वसुया लिधंसाय्)