ने. सं. ११४० दिल्लागा तृतीया

ख्वप नपां दयेकूगु स्थानीय पाठ्यक्रम

‘ल्वहँ दायां खौ दायां हाय्ख्येँमैंचा, हाख्येँय् लाक्क ख्येँ छ्वयां ख्येँ दबली, लीकां पःकां स्यामा दोलय् चकूचा माले गमच्वय् ध्वं । ध्वं पसः उसु, नानी पसः उसु । लाँय् वःम्हा मिजंचाय् कय्ता लुचू छ्वसु ।’ थ्व नेवाः समाजय् न्हापा आपालं चलनचल्ती दुगु छगू कासाया म्ये खः । थ्व ल्हाःपा बँय् भ्वसुकाः दिकाः म्हितीगु छगू कासा खः । अथेहे मेगु कासा चिं मुसि चिं, कानाकाना पिच्चा, हां लिना मां लिना, माकःचा खिचा व यकंधाला कासात आः करिब लोप हे जुल धाःसां जिउ ।

गनं गनं व गब्लें गब्लें जक ‘इचुकूू मिचुक दबाईं चुकू, स्यांकुति मैंचाय् वापिज्या, थांथुं कुंथुं कुनाबिस्या ल्याः’ धकाः म्हितेगु, तेल कासा म्हितेगु व पाँय् म्हितेगु चलन दु ।थुकथं पिनेया प्रभावं नं स्थानीय कासात लोप जुजुं वनाच्वंगु खनेदु । स्थानीय कासा मंत धाःसा स्थानीय पहिचान नं दइमखु । स्थानीय जनतां न्हापा न्हापा म्हिता वयाच्वंगु कासात म्वाकेगु ज्या स्थानीय निकायं यायेमाः । थ्व ज्याया न्हापांगु सुरुवात ख्वप नगरपालिकां यानाक्यंगु दु ।

च्वय् च्वंगु थीथी कासा आः न्हूगु पुस्तां उलि स्वये म्हिते मनंसां पुलांगु पुस्ता वा आःया ल्याय्म्ह पुस्तां धाःसा म्हिताः व स्वयाः वयाच्वंगु हे स्थानीय कासात खः । थन म्हितीगु नेवाः कासाय् पिनेया प्रभाव लालां खिपः कासा म्हितीगु इलय् तकं झिनिक्वः तिन्हुुइ माःगुयात मिले यानाः ईश्वी संवतया महिना ल्याः खायेगु कथं जनवरी, फरवरी, मार्च, अप्रिल, मे, जुन, जुलाई, अगष्ट, सेप्टेम्बर, अक्टोवर, नोभेम्बर, डिसेम्बर धकाः ल्याः खायेगु चलन वःगु नं पीन्यादँ न्यय्दँ हे दये धुंकल ।

थ्व मचायेकं थःपिंत थःपिंसं हे न्हंका छ्वयेत स्वयेगु थें खः । थज्याःगु हे थीथी कासा आः पाठ्यक्रमय् खने दयेक वइगु जूगु दु । ख्वप नगरपालिकां थ्वहे शैक्षिक सत्र २०७५ निसें लागू यायेत्यंगु कक्षा १ या पाठ्यक्रमय् थज्याःगु हे नेवाः समाजय् प्रचलनय् दुगु थीथी कासायात अःपुगु शैलीं न्ह्यब्वयातःगु दु । थीथी कथंया नेवाःतय्गु झिंखुताजि कासाया किपा नं तयाः पाठ्यक्रम तयार यानातःगु दु । थुकियात २०७५ सालंनिसें लागू यानाः वनेगु कथं तयार याःगु खः ।

पाठ्यक्रमया छपाई ज्या आः ख्वपय् हे धमाधम जुयाच्वंगु दु । आःयात कक्षा १ व कक्षा ६ यागु यानाः निगू तहलय् स्थानीय पाठ्यक्रम तयार यानाः लागू यायेगु ज्या ख्वप नगरपालिकां पुवंकूगु दु । ख्वप नगरपालिकाया मेयर सुनिल प्रजापतिं बारम्बार निर्देशन बियाः विज्ञ समूह दयेकूगु खः । उकी ख्वपया शिक्षा लागाय् ताः ई न्ह्यवंनिसें थःत पाना च्वनादीम्ह योगेन्द्रमान बिजुक्छेँ संयोजक जुयादीगु दु ।

थ्व इलय् निर्माण क्वचायेकूगु थ्व पाठ्य–क्रमय् नं ख्वपया पहिचान पिज्वइ कथं स्थानीय इतिहास, जात्रापात्रा, भूगोल, पर्यटन, संस्कृतिया थीथी पक्ष दुथ्यानाच्वंगु दु ।

शिक्षा लागाय् ताः ई ज्या यानादी धुंकूपिं सहप्राध्यापक सिद्धिरत्न शाक्य, आदर्श उच्चमावि थिमि लाय्कूया प्राचार्य उद्धव सुजखू, शारदा उच्चमाविया प्राचार्य रोशनराज तुईतुई व सांस्कृतिक ख्यलय् स्वीदँ स्वीन्यादँ तक थःत पानादीम्ह ख्वप कलेजया शिक्षक राजेन्द्र श्रेष्ठपिं उकी दुजः कथं च्वनादीगु खः । थुगु विज्ञ पुचः गठन जुइधुंकाः नं थीथी कथं मेमेपिं विज्ञत नापं सहलह ब्याकेगु व रायसल्लाह मुंकेगु ज्या तःक्वःमछिं हे जूगु खः ।

उकिया लिधंसा कयाः थुगु विज्ञ पुचलं लगातार प्यला ज्या यानाःलि बल्ल पाठ्यक्रम तयार जूगु खः । थुकी नं कासाया ब्व अलग्ग, संस्कृति ब्व अलग्ग, कला सम्वन्धी अलग्ग व पहिचानया थीथी पक्ष इतिहास, भूगोल, संस्कृति अलग्ग अलग्ग यानाः धारणा व विचार कयाः पाठ्यक्रम तयार याःगु खः । ख्वप नेपाःया हे दक्कलय् चिधंगु जिल्ला खः । उकिसनं ख्वप नगर ला झन् हे संसारय् दक्कलय् चिधंगु नगर खः ।

तर विश्व सम्पदास्थल कायम जुयाच्वंगु आपालं थाय् लुँया ध्वाखानिसें, न्यय्न्यापाः झ्याः व न्यातँपौ देगः थेंज्याःगु आकासय् ब्वयाच्वंगु थेंज्याःगु १०८ फिट तःजाःगु देगः दुगु थाय् खः । स्वसः दँ न्ह्यः हे थज्याःगु धरोहर निर्माण यानातःगु व भजन व धल्चा भजनत आः नं जीवन्त रुपं ल्यनाच्वंगु थाय् ख्वप खः । थुकियात थुलिं जक म्हसीके अःपु मजू । उकिं हे पाठ्यक्रमय् थज्याःगु हे सांस्कृतिक सम्पदा व ऐतिहासिक धरोहरया खँत दुथ्याकाः पाठ्यक्रम निर्माण जुयाच्वंगु दु ।

थ्व स्थानीय पाठ्यक्रम निर्माण प्रक्रिया सुरु जुइ न्ह्यः हे छु छु लागाया खँ तयाः पाठ्यक्रम निर्माण यायेगु धइगु प्रावधान दयेकूगु खः । उकी ख्वपया भूगोल, इतिहास, संस्कृति, रहनसहन, भेषभूषा, कासा, जनजीवनलिसें स्वापू दुगु मेमेगु नं थीथी पक्षयात दुथ्याकेगु धकाः ब्यापक अध्ययन जूगु खः । आः थ्व इलय् निर्माण क्वचायेकूगु थ्व पाठ्य–क्रमय् नं ख्वपया पहिचान पिज्वइ कथं स्थानीय इतिहास, जात्रापात्रा, भूगोल, पर्यटन, संस्कृतिया थीथी पक्ष दुथ्यानाच्वंगु दु ।

पहिचान धायेबलय् थनया पुलांगु शैलीं वसः पुनेत थाइगु सिलाई, बुनाई, परम्परागत कृषि प्रणालीया जानकारी, बाली गुकथं पिइगु धइगु विषयय् चित्रात्मक जानकारी नं दुथ्याः । जनजीवनय् थन खने दइगु छगू मदयेक मजिउगु पक्ष नेवाः भ्वय् खः । उकी नं ल्वसाघासा थःगु हे पहःयागु जुइ । थ्व फुक्कं तयार यायेगु ज्या न्हापा न्हापाया पूर्व ब्यावसायीक शिक्षा थें तुं यानाः हे ज्वरे यायेगु तरिका स्यनातःगु दु ।

कक्षा ६ या उगु पाठ्यक्रमय् थ्वँ, अय्लाः कायेगु तरिका, बजि ल्हुयेगु परम्परागत तरिका, कुति वायेगु, वा सुइगु, कःनि सियेगु, मुस्या सियेगु, ल्वसा दयेकेगु थीथी तरिकानिसें कयाः स्थानीय जीवनय् न्हापा प्रयोग यानाच्वंगु फुक्कं हे धइथेंया नयेगु, त्वनेगु व पुनेगु श्रोत साधनया प्रयोगात्मक अभ्यास दुथ्याः ।खिंछेँ महाजनं तयार यानातःगु रामायणनिसें नेवाः समुदाय दुने न्हापा न्हापा हालेगु चलन दुगु भजन, स्वस्थानी भजन, कुन्ति महारानीया बाखंत व त्वाः त्वालय् प्रचलनय् दुथ्याःगु लोकबाखं मध्ये नं छपु निपु आपालं हे नां चले जुयाच्वंगु बाखंया नमुना तकं थुकि न्ह्यथनातःगु दु ।

नापनापं थुगु पाठ्यक्रम तयार जुइ न्ह्यः तक खने दयाच्वंगु नेवाः समाज दुनेया धार्मिक क्रियाकलाप नं उकी दुथ्यानाच्वंगु दु । सामाजिक जनजीवनयात म्हिगः गथे खः, आः नं अथे हे यानातयेगु निंतिं कुतः जुयाच्वंगु दु । थुकिं नं नेपाः दुने नेवाः बस्ती मध्ये नं कला, संस्कृतिं भय्बिउगु ख्वप देय् छगू नं खः धइगु क्यनेत ताःलाइगु खनेदु । विद्वान जगदीश शमशेर राणां धयादी थें थ्व ख्वप देय् छगू नाचगानया लागिं राजधानी हे खः ।

उकिं थनया भैलः प्याखं, महाकाली प्याखं, कवांचा प्याखं, म्हय्खा प्याखं, खः प्याखं, खिचा प्याखं, माकः प्याखं, लुसि प्याखं, ख्याः प्याखं, कपाय् फ्यनेगु प्याखं, दुर्लभ नतुवाचा प्याखं नापं आपालं ख्वपय् सापारु व येँयाः पुन्हिया लसताय् क्यने हइगु प्याखंया सामान्य परिचय थुगु पाठ्यक्रमय् दुथ्याकातःगु दु । नेवाःत भ्वय् ज्वरे यानाः नये तसकं सः । विश्वय् हे गनं मदु थें थन थीथी ल्वसाघासा ज्वरे याना नयेगु तरिका झी पुर्खां स्यनावंगु दु ।

उकियात अभिलेखिकरण यायेगु ज्या ख्वप नगरपालिकां आः यानाच्वंगु दु । थ्व नं नेवाः भ्वय् लोप जुइ धइगु ग्याचिकुं हे खः । बाजं जक नं थीथी कथं छ्यंगू बाजं, ताः बाजं, बासुरी बाजं, झ्यालिंचा, कनाथ, ख्वालिमालिचा, प्वंगा आदियात चित्रात्मक रुपं म्हसीकाः उकियात जीवन्त यानातयेत प्रशिक्षण कक्षा न्ह्याके फइ कथं नोटेशन व तालया अभ्यास याकेगु ज्या नं नापनापं हे याना यंकेगु तयारी न्ह्यानाच्वंगु दु ।

थथे थथे जुइ, थथे थथे पुइ वा बाजं थाइ धायेत प्रयोगात्मक अभ्यास माःगुलिं थुकिया व्यवस्था नं ख्वप नगरपालिकां हे यायेत स्वयाच्वंगु दु । ख्वप नगर पंचायत जुयाच्वंगु इलय् २०३९ सालंनिसें ख्वप नगर छगुलिं निःशुल्क शिक्षा ब्यवस्था यानाः नेपाल सरकार स्वयां छपलाः न्ह्यःने वनाः ज्या यानाक्यंगु थुगु नगरपालिकां थ्व इलय् वंगु चैत ४ गतेनिसें झिन्हु यंकं न्ह्याकूगु कक्षा ८ या जिल्लास्तरीय परीक्षा नं सफल जुइक न्ह्याकाः नेपालय् हे न्हापां स्थानीय निकायपाखे परीक्षा सम्पन्न यानाक्यंगु जिल्ला वा नगरपालिका कायम जूगु दु ।

ख्वपय् न्ह्यानाच्वंगु थुगु शिक्षा लागाया अनुकरणीय ज्यायात कदर यानाः मध्यपुर थिमि नगरपालिकां नं निजी व सार्वजनिक स्कुलय् विभेद मदयेकेत निजी स्कुलया हे आर्थिक ग्वाहालिं वडा वडाय् नगरस्तरीय अनुगमनकारीत खडा यानाः आः निजी व सार्वजनिक स्कुलया विभेदयात चिकेगु अभियान सुरु यायेत्यंगु दु । थ्व सराहनीय ज्या नं खः । अथे हे १० प्रतिशत विद्यार्थीतय्त छात्रवृत्ति बिया वयाच्वंगुली आः मध्यपुर थिमि नगरपालिकां ५ प्रतिशतया भार बहन याना बियेगु क्वःछिइ धुंकूगु दु ।

थ्व मध्यपुर नगरपालिका दुनेया न्हय्गू मावि नापं झिंच्यागू सार्वजनिक विद्यालयय् लागू यायेत्यंगु दु । अनुगमन लिपा आ खर्चया ब्यवस्था यानाः नगरपालिकापाखें हे थुगु सामुदायिक व निजी विद्यालयया भेद चीकेगु अभियान सुरु यायेत्यंगु दु । नापं ख्वप नगरपालिकां थें हे शिक्षा लागाय् खर्च यायेगु धकाः नगर प्रमुख मदनसुन्दर श्रेष्ठं सार्वजनिक घोषणा यानादीधुंकूगु दु ।

शिक्षा लागाय् नं माफियाकरण व ब्यापारिकरणं हा कया वयेत्यंगु इलय् थुकथं स्थानीय पाठ्यक्रम तक तयार यायेगु अधिकार स्थानीय निकायतय्त बियातःगु इलय् शिक्षा लागाय् प्यंगू दशक न्ह्यः हे पलाः छिइ धुुंकूगु ख्वप नगरपालिकां पाठ्यक्रम हे तयार यानाः ख्वप छगुलीं जूसां आःयात लागू याना क्यनेगु कथं तयार याःगु स्थानीय पाठ्यक्रमयात अनुकरण यायेमाःगु खनेदु । थज्याःगु ज्यां आः मखुसां छुं ई लिपा जूसां स्थानीय कला, संस्कृति, इतिहास व भाषायात प्रचार प्रसार यानाः थनया मौलिक सम्पदायात जीवन्त यानातयेगु ज्याय् झी सकसियां ध्यान सालीगु खनेदु ।