ने. सं. ११४४ ञलाथ्व नवमी -

स्वनिगलय् आदिवासी मदु ?

नेपाःया संविधानं व्यक्तिगत सम्पत्तिया हक सुरक्षित यानातःगु दु । सुं नं नेपाःमिया सम्पत्ति रक्षा यायेगु दायित्व सरकारया खः । अय्नं नेपाःया स्वनिगः, गुगु कि नेवाःतय्गु आदिभूमि खः, अन नेवाःतय्गु सहमति हे मकासे विकासया नामय् योजना हयाः नेवाःतय्त विस्थापित यायेगु कुतः लगातार राज्यपक्षं यानाच्वंगु खँ नेवाःतय्सं बांलाक हे थुइधुंकूगु दु ।

स्वनिगलय् अनियन्त्रित कथं सवारी साधन दुकायेगु, सवारी साधन हःगु बापत कमिसन नयेगु, छकूचा जग्गा स्वनिगलय् न्यायेगु अले छेँ दनाः गाडी चले यायेगु व गाडीयात हे लँ मगात धकाः हाकनं नेवाःतय्गु जग्गा सितिकं कायेगु नापं छेँ तकं थुना छ्वयेगु ज्या तःदँ न्ह्यवंनिसें याना वयाच्वंगु खः । उमिसं स्वनिगलय् बाहिरी चक्रपथ दयेकेगु, स्वनिगलंनिसें हे फास्ट ट्राय्क दयेकेगु, हाइटेन्सन लाइन विस्तार यायेगु, स्वनिगःया फुक्क थासय् हे सतक तब्या यायेगु, हाइवे लागाय् ला झन न्ह्यःनेलाःथे हे सतक तब्या यायेगु ज्या यानाच्वंगु खः ।

स्थानीय वा केन्द्रीय सरकारपाखें सतकया मापदण्ड क्वःछीफु । मापदण्ड तःगु धइगु स्थायी कथंया संरचना दयेकेगु नितिं नालेमाःगु छगू कथंया नियम जक खः । अले मापदण्डय् लानाच्वंगु जग्गा धाःसा स्वयं ब्यक्तियागु हे जुइ । मापदण्ड दुने लानाच्वंगु जग्गा सार्वजनिक नं जुइ मखु अले सरकारया नं जुइ मखु । व जग्गाय् सतक दयेकेगु खःसा जग्गाधनीयाके व जग्गा न्याना कायेमाः वा उकिया क्षतिपूर्ति चलन चल्ती कथं बीमाः अले स्वीकृत कायेमाः ।

थ्व धइगु सामान्य कथंया नियम खः । थ्व नियमयात तकं मनूतय्सं मथुयाः मापदण्ड दुने लाःगु जग्गा जुइवं हे सतक जुइ वा राज्यया जुइ धकाः तायेकाच्वंगु दु । वास्तविकता अथे मखु । सर्वोच्च अदालतं मुआब्जा व क्षतिपूर्ति बियाः जक सतक विस्तार या धाःसां नं उकियात स्वीकार मयासे मतापहः यानाः सर्वोच्चया पूर्ण पाठ वये न्ह्यः हे माक्व छेँ थुनेगु ज्या क्वचायेकेगु योजना सहित पहल जूगु खने दत । सर्वोच्चं फैसला याःगु च्याला दये धुंकूसां नं पूर्ण पाठ हयेगु ज्या गुकथं मजुयाच्वन थुकियात कयाः नं न्ह्यसः ब्वलनीगु स्वाभाविक हे खः ।

राज्य पक्षय् हालीमुहाली यानाच्वंपिं नश्लवादीतय्सं नेवाःतय्त विस्थापित यानाः स्वनिगः सकसिगुं खः धायेगु अले स्वनिगःया आदिवासीत नेवाः मखु धायेगु योजना हे दयेकाः सतक विस्तार यायेगु, बाहिरी चक्रपथ दयेकेगु, फास्ट ट्राय्क दयेकेगु ज्यायात तिब्रता बिया वयाच्वंगु खः । कानून व जनता तकं सः मन्यनेवं स्वनिगःया आदिवासी नेवाःत अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन आइएलओपाखे वनेगु ज्या जूगु खः ।

अले नेपालय् नेवाःतय्त विस्थापित यायेत्यंगु खँय् मुद्दा दायर जुल धकाः सरकारया सम्बन्धित निकाययात आइएलओपाखें न्ह्यसः तयेवं हे न्हूगु कथंया सोच दयेकाः राज्यपक्ष न्ह्याःवंगु खनेदु । आदिवासीतय्गु मन्जुरी मकायेकं उमिगु जमिन थी तकं दइ मखु, अन विकास निर्माणया ज्या तकं याये दइ मखु धइगु अन्तर्राष्ट्रिय कानून दुगु खँ राज्यपक्षं थुइकल । व कानून धइगु अन्तराष्ट्रिय श्रम संगठन महासन्धि नं. १६९ या ६ व ७ नापं युएन ड्रीपया धारा १८ व १९ खः ।

थ्व कानूनयात नेपालं माने याःगु छगू दशक पुलेधुंकूगु दु । छगू कथं धायेगु खःसा नेपाःया जग्गा प्राप्ति ऐन २०३४ व सडक ऐन २०३१ सिबें नं तःधंगु कानून धइगु आइएलओ खः । आइएलओ न्ह्यःने वयेवं स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्गु भूमिइ छुं नं कथंया योजना दयेकेगु खःसा दकलय् न्हापां उमिगु मन्जुरी कायेत बाध्य जुइ । उकिं यानाः विकासया नामय् कमिसन नयेगु ज्या यानाच्वंपिं मनूत आइएलओ न्ह्यःने वयेवं हीमी चाःगु खः ।

उकिं स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्त आदिवासी धकाः हे स्वीकार मयात धाःसा थःपिंत ज्याछिनी धकाः उमिसं तायेकाच्वंगु खः । अले आदिवासीया सवालय् हे कन्फ्यूज यायेफत धाःसा थःपिनिगु योजना सफल जुइ धइगु तायेकाः नेवाःत स्वनिगःया आदिवासी खः कि मखु धकाः विवाद हयेगु योजना दयेकूगु खनेदु । लिपांगु इलय् वयाः उपत्यका विकास प्राधिकरणया प्रमुख गुम्हेस्यां सम्पदा विषयय् हे विद्यावारिधी यानागु धकाः दावी यानादीगु दु, भाईकाजी तिवारीं स्वनिगलय् नेवाःत आदिवासी मखु धकाः सार्वजनिक रुपं अभिब्यक्ति बियादीगु दु ।

वय्कलं स्वनिगलय् सुं नं आदिवासी मदु धकाः धयादीगुया तःधंगु अर्थ दु । नेवाःतय्त आदिवासी धकाः स्वीकार यायेगु अवस्थाय् आइएलओ १६९ आकर्षित जुइगु अले थःपिनिगु योजना असफल जुइगु तायेकाः हे वय्कलं नेवाःत आदिवासी मखु धयादीगु खनेदु । आदिवासी धइगु आदिकालंनिसें च्वना वयाच्वंपिं अले सम्बन्धित भूमिइ च्वनेगु लायक जुइक दयेकूपिं, थःगु हे भाषा, संस्कृति, सभ्यता दुपिं खः । प्राकृतिक विपत वइगु अवस्था अर्थात भुखाय् ब्वइगु इलय् नं थःगु हे भूमिया रक्षा याना च्वनीपिं हे आदिवासीत खः ।

अःपुक धायेगु खःसा वर्तमान राज्यसत्ता निर्माण जुइ न्ह्यवंनिसें च्वनाच्वंपिं थःगु हे भाषा, संस्कृति, सभ्यता दुपिं खः । अथे धइगु वर्तमान नेपाल दयेके न्ह्यवंनिसें दुपिं खः । पृथ्वीनारायण शाहं गोरखा राज्य विस्तार याये न्ह्यःनिसें थःगु हे संस्कृति दुपिं, भाषा दुपिं अले सभ्यता दुपिं धइपिं हे आदिवासी खः । नेपाःया संविधानय् नं आदिवासी जनजाति धकाः उल्लेख यानातःगु दुसा अथे हे जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठान ऐनय् तकं नेवाःत आदिवासी जनजाति खः धकाः उल्लेख यानातःगु दु ।

नेपाःया संविधाननिसें ऐनय् तकं नेवाःत आदिवासी धकाः उल्लेख यानातःगु अवस्थाय् नं नेवाःत स्वनिगःया आदिवासी मखु धकाः गुकथं भाइकाजी तिवारीं न्ववानादिल थ्व धइगु नेवाःतय्त तःधंगु हाथ्या बिउगु खः । न्ववाःम्ह ब्यक्ति भाइकाजी जूसां थ्व धइगु छगू जक नश्लया राज्य संचालन यायेगु सोच दुपिं, नेवाः नापं फक्क आदिवासी जनजातियात तकं कमजोर यानाः न्ह्याबलें थःपिंसं जक राज्य संचालन यानाच्वनेगु सोच दुपिं मनूतय्गु प्रतिनिधित्व यानाः न्ववानादीगु खः ।

उकिं थ्व धइगु भाइकाजी याकःचिया खँ धकाः थुइकेगु कुतः यात धाःसा गलत जुइ । बास्तवय् नेवाःत स्वनिगःया आदिवासी मखु धकाः खँ पित हयेगु सवालय् नेवाः विरोधी राज्यसत्ता, राजनीतिक पार्टीया नेता, प्रशासनय् च्वंपिं नापं नश्लवादीतय्गु योजना हे खः धकाः थुइकेमाः । थुगु खँय् नेवाःत सचेत जुइमाः । अले सकल आदिवासी जनजातितलिसे जानाः न्ह्याः वनेगु नापं आदिवासी जनजातिया हक अधिकार नापनापं पहिचानया मुद्दा स्थापित यायेगु नितिं छप्पँ जुयाः न्ह्याः वनेमाःगु ई वःगु दु ।