अफगानिस्तानय् अमेरिकाया असफलताया जिम्मेवार सु ?

बिबिसी

निगू दशक न्ह्यः अमेरिकां छगू तःधंगु सैन्य अभियान न्ह्याकुसें तालिबानतय्त अफगानिस्तानया सत्तां पितिना छ्वल । तर गुबलय् अमेरिकी नेतृत्वया विदेशी सेना अफगानिस्तानं लिहां वल, तालिबानं हाकनं अन सत्ता कब्जा यायेधुंकूगु दु । तालिबानतय्स वंगु अगस्त १५ तारिखय् काबुलय् कब्जा यासें अफगानिस्तानय् हाकनं सत्ता ल्हातय् लाकल ?

थुकिया लिसें अमेरिकां नीदँ तक अफगानिस्तानय् न्ह्याकाच्वंगु सैनिक अभियान पूवंक असफल जुल । थ्व असफलताया कारण सु ? अफगानिस्तानय् अमेरिकी सैन्य अभियान न्ह्याकुसां निसें आःतक अमेरिकाय् राष्ट्रपति जूपिं मध्ये सु जिम्मेवार ?

थ्व निगू दशकय् दुने अमेरिकाय् प्यम्ह राष्ट्रपति वल । थुपिं हे राष्ट्रपतितय्सं अफगानिस्तानयात कयाः अहम् निर्णयत यात ।

जर्ज बुश ः
११ सेप्टम्बर २००१ य् आतंकवादीतय्सं प्यंगः विमान अपहरण यानाः अमेरिकाया न्यूयोर्कया वल्र्ड ट्रेड सेन्टर, पेन्टागन व पेनसिल्वेनियाय् आक्रमण यात । थ्व आक्रमणय् लानाः २९७७ म्ह मनूतय् ज्यान वनसा खुद्वलं मल्याक घाःपाः जुल । सुं नं आतंककारीतय्सं अमेरिकाय् याःगु थ्व आःतकया दकलय् तःधंगु आक्रमण खः । थ्व आक्रमणय् अफगानिस्तानलिसे सम्बन्धीत चरमपन्थी पुचः अल कायदां याःगु खः । अफगानिस्तान कब्जा यानातःगु तालिबान सरकार व अलकायदा दथुया स्वापूयात कयाः अमेरिकां चिन्ता प्वंका वयाच्वंगु खः ।

थ्व आक्रमण जूगु इलय् अमेरिकी राष्ट्रपति जर्ज बुश राष्ट्रपति जूगु छुं ई तिनि दुगु खः । सेप्टेम्बर ११ या घटना लिपा अमेरिकां तालिबानतय्त थ्व घटनाया जिम्मेवार अलकायदाया नेतात अमेरिकायात लःल्हानाबीत अल्टिमेटम बिल, तर तालिबानत माने मजुइवं अफगानिस्तानय् आक्रमण सुरु यात । थ्व आक्रमण लिपा २००१ डिसेम्बरय् तालिबान सत्ता क्वःदल, अलकायदाया गुलिखे नेतात पाकिस्तान बिसिउँ वन, अलकायदा संगठन कमजोर जुल । उबलय् अमेरिकाया अभियान सफल जूगु तायेकल ।

तालिबानयात सैन्य कारवाहीलय् ला बुकल, तर अफगानिस्तान सुरक्षित यायेत अःपु मजुल । बुश प्रशासनं छगू धेधेचूगु देय्यात थनेत गुलि थाकुइ धयागु अन्दाज तकं यायेमफुत । थ्व हे दथुइ इराक युद्ध न्ह्यायेवं बुश प्रशासनया ध्यान इराक पाखे वन, वयागु प्राथमिकताय् नं अफगानिस्तान दयेकेगु मलात । थुकिया लिच्वः थ्व जुलकि अफगानिस्तानय् विकासया गति धलमलय् जुल, भष्ट्राचार तच्वया वन ।
उगु इलय् तालिबानया गुलिखे नेतातय्सं आत्मसमर्पण यायेगु व गुलिखे नेतातय्सं न्हूगु सरकारय् दुहां वयेगु इच्छा प्वंकूगु खः, तर अमेरिकां थुकियात वास्ता मयात । गुकिया लिच्वः कथं बुश निक्वःगुखुसी राष्ट्रपति जूगु इलय् तकया दुने तालिबानं हाकनं छ्यं ल्ह्वना हल । तालिबानतय्सं अफगानिस्तानया तःगू थासय् आक्रमण सुरु याना हल । छगू तथ्यांक कथं सन् २००४ य् तालिबानतय्सं मुक्कं खुगू थासय् आक्रमण याःगु खःसा २००५ तक थ्यंबलय् २१ गू थासय् आक्रमण यातसा सन् २००६ य् १४१ गू थासय् आक्रमण यात ।

थुकिया लिसलय् अमेरिकां अफगानिस्तानय् सैनिकतय् ल्याः अप्वयेकेगु व अफगान सेनायात बल्लाकेगु निर्णय यात । तर थुकिं समस्या धाःसा मज्यन । अमेरिकां तालिबानविरुद्ध युद्ध ला त्याकल, तर युद्ध त्याकेधुंकाः अन गुकथं पिहां वयेगु धयागु स्पष्ट योजना दयेकेमफुत ।

बराक ओबामा
ओबामां थःगु चुनावी अभियानया इलय् अफगानिस्तानय् जूगु सैन्य कारवाहीयात समर्थन यानाच्वंगु खः । उबलय् थ्व छगू महत्वपूर्ण युद्ध खः, गुकियात न्ह्याथे यानाः नं त्याकेमाः धयाजूगु खः । जनवरी २००९ य् राष्ट्रपति जुइधुंकाः ओबामां बुशं सुरु याःगु अभियानयात न्ह्यःने न्ह्यः हे अफगानिस्तानय् विदेशी सैनिकतय् ल्याः ३७ हजार थ्यनेधुंकल । अफगानिस्तानय् अप्वयाच्वंगु हिंसात्मक घटनाया कारणं ओबामां थप अमेरिकी सेना अफगानिस्तानय् छ्वयेगु घोषणा यासें अफगानी आम नागरिकयात सरकारप्रति विश्वास ब्वलंकेत थ्व आवश्यक जूगु खँ धाल ।

अफगानिस्तानय् जूगु चुनावय् तःधंगु गोलमाल जूगु खँ पिहां वलसा हिंसा नं तच्वया वल । थ्व लिपा ओबामां अफगानिस्तानय् थप ३० हजार सैनिक छ्वल ।

थ्वहे दथुइ सेप्टेम्बर ११या घटनाया झिंछदँ लिपा अमेरिकाया नेभी सिल्सं छगू गोप्य अभियान न्ह्याकुसें पाकिस्तानय् अल कायदाया प्रमुख ओसामा बिन लादेनयात स्यानाबिल । थुकिया लिसें तालिबान व अलकायदा विरुद्धया अमेरिकाया तःधंगु अभियान क्वचाल । ओबामां अमेरिकी सेना लित यंकेगु घोषणा यात । थ्व इलय् वर्तमान अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेन उपराष्ट्रपति जुयाच्वंगु खः ।

बुशया कार्यकालय् अफगानिस्तातया मामिलाय् राष्ट्रिय सुरक्षा परिषदया निर्देशक जुइधुंकूम्ह प्रा. पल डि मिलरं उबलय् हे ओबामाया थ्व निर्णय तःधंगु गलती जुइगु खँ धाःगु खः । वय्कलं धयादीगु दु, ‘थ्व इलय् तक तालिबान तःधंगु दबाबय् लानाच्वंगु खः । संयुक्त राष्ट्र संघ थेंज्याःगु संगठनं नं तालिबानतय् पलाः लिचिले धुंकूगु धाःगु खः, तर तालिबान लिचिउगु मखुस ह्वःताःयात पियाच्वंगु खः । अमेरिकां थः सेना लित यंकेगु घोषणा यायेवं तालिबानयात ह्वःताः चूलात । थ्व घोषणा लिपा ताःहाकः न्ह्याकूगु युद्धया भाषा हे हिला वन ।’

प्रा. मिलर कथं अफगानिस्तानय् आःया गुगु अवस्था वःगु दु, उकिया सुरुवात ओबामा प्रशासनया इलय् जूगु खः । ‘उबलय् ओबामा प्रशासनं थ्व निर्णय गुलि गलत साबित जुइ धयागु अनुमान हे यायेमफुत’ मिलरं धयादीगु दु ।

डोनाल्ड ट्रम्प
ओबामा लिपा डोनाल्ड ट्रम्प राष्ट्रपति जुल । वय्कःयात ला अफगानिस्तानय् छु जुयाच्वन धयागु चिन्ता हे दुगु मखु । उबलय् परराष्ट्र सम्बन्धी फुक्कं निर्णय ट्रम्प थःम्हं हे याइगु । वय्कः अफगानिस्तान युद्ध न्ह्याका च्वनेमाः धयागु पक्षय् दुम्ह हे मखु । मेखे थ्व इलय् तक अफगानिस्तान मुद्दाय् बुश प्रशासनयात अमेरिकीतय् गुगु समर्थन दुगु खः, व समर्थन नं मदयेधुंकल । थ्व हे दथुइ राष्ट्रपति ट्रम्पं थः सल्लाहकारत लिसे छसः तकं मन्यँसे तालिबानलिसे वार्ता सुरु यात, अले अमेरिकी सेनायात अफगानिस्तानय् गुबलय् तकया दुने लित यंकेगु धयागु तिथि नं क्वःछिनाबिल । तालिबानलिसे विदेशी सैनिकतय्त आक्रमण यायेगु शर्त तयाः सम्झौता यात ।

अमेरिकी सरकार व सेनाया वरिष्ठ भूराजनीतिक सल्लाहकार जुयादी धुंकूम्ह पोजेशा डिजेनरां धयादी, ‘ट्रम्पं अफगानिस्तानया धाथेंया स्थिति छु खः धयागु थुइके हे मफुत, अनया परिस्थिति थूपिं लिसे सल्हा तकं मकाल, गुकिया लिच्वः आः पिहां वःगु खः ।’

डिजनेराया कथं थ्व सम्झौता लिपा तालिबान सत्ता ल्हातय् लाकेगु तयारीइ न्ह्याः वनसा तालिबानयात समर्थन यानाच्वंगु पाकिस्तानं नं दुनें दुनें तयारी यानायंकल । ‘ट्रम्पं तालिबान नेतातलिसे ला सम्झौता यात, तर पाकिस्तानया भूमिकायात वास्ता मयात ।’

अमेरिका व तालिबान दथुइ फेब्रुअरी २०२०य् जूगु सम्झौता कथं अमेरिकी गठबन्धन नेटोया सेना १ मे २०२१ तकया दुने अफगानिस्तानं पिहां वनेमाःगु जुल । अथेहे सम्झौता कथं अमेरिकां न्याद्वःम्ह कैदीतय्त त्वःताबिल, गुपिं हाकनं तालिबानय् हे दुहां वन ।

ट्रम्पं सम्झौता कथं सेना लित यंकेगु नं सुरु यात । वय्कःया कार्यकाल क्वचाःगु इलय् तक अफगानिस्तानय् मुक्कं २५०० विदेशी सेना ल्यं जुल ।
डिजेनेरां धयादी, ‘अफगानिस्तानं विदेशी सैनिक लित यंकेगु निर्णय ला सही खः, तर उमित गुकथं लित यंकल व धाःसा पूवंक गलत खः । सेना लित यंकेधुंकाः वइगु समस्याया जिम्मेवारी कायेगु व मेगु प्रशासनयात सही ढंगं जिम्मेवारी लःल्हायेगुलिइ कमजोरी खनेदत ।’
जो बाइडन
ओबामा प्रशासनया इलय् उपराष्ट्रपति जुयादीम्ह जो बाइडनया उबलय्या भूमिकायात बेवास्ता यानाः राष्ट्रपति जुइधुंकाःया भूमिकाया बारे खँ ल्हाये मफइगु खँ प्रा. क्रिस्टिन फेयरं धयादी । संरासया

अफगानिस्तान मिशनय् पोल्टिकल अफिसर कथं अफगानिस्तान वंम्ह प्राध्यापक फेयरया कथं तालिबान व अफगानिस्तानयात कयाः बाइडनया बिचाः ओबामाया स्वयां बिस्कं मखु । बाइडनया बिचाः धयागु तालिबानयात ध्यान बी हे म्वाः । तालिबान अमेरिकाया निंतिं अल कायदा थें खतरा मखु ।

प्रा. क्रिस्टिनं धयादी, ‘उकिं आः बाइडेनं सेना लित हयेगु गुगु ज्या याःगु खः व ट्रम्पं याःगु सम्झौताया पालना जक यानाच्वंगु मखु, धाथें ला बाइडेन ओबामाया पालं निसें हे थथे याये चाहे जुयाच्वंम्ह खः ।’

प्रा. क्रिस्टिनं कथं अफगानिस्तानया आः गुगु हालत जुल, उकी बाइडेन जिम्मेवार मदु धायेफइमखु । यदि वय्कलं चाहे जूगु खःसा ट्रम्पया निर्णय हिलेफुगु खः । तर वय्कः थः हे अथे याये चाहे मजू ।

‘तालिबानं तःक्वः हे सम्झौता अःखः आक्रमण याःगु दु, थ्व हे त्वह तयाः बाइडेन सम्झौतापाखें पिहां वयेफुगु खः, तर बाइडेनं अथे मयासे ट्रम्पया अभियानयात हे न्ह्याकल ।’
ट्रम्पं सैनिक लित यंकेगु झ्वलय् तालिबानं याकनं अफगानिस्तान कब्जा यायेफइमखु धकाः धयाच्वंगु खः, तर थथे धाःगु छुं न्हि लिपा हे तालिबानं पूवंक अफगानिस्तान कब्जा यानाबिल ।
आः खँ वइ, अफगानिस्तानय् अमेरिकाया असफलताया जिम्मेवार सु खः ?

बुश प्रशासनया निंतिं अफगानिस्तान पुनर्निर्माण स्वयां इराक युद्ध प्राथमिकताय् लात, ओबामाया सेना लित यंकेगु निर्णयं तालिबानयात हिम्मत बिल, ट्रम्पं याःगु सम्झौता तालिबानं बिचाः याःगु स्वयां अप्वः जुल, अले बाइडेनं तालिबान छु यायेफु धयागु अनुमान तकं यायेमफुत । प्यम्हं राष्ट्रपतितय्सं अफगानिस्तानया राजनीतिक नेतृत्वयात अप्वः विश्वास यात, अले तालिबानयात कमजोर तायेकल ।
थ्व ल्याखं धायेगु खःसा अफगानिस्तानय् आः गुगु अवस्था वल, उकी थ्व प्यम्हं राष्ट्रपति जिम्मेवार धायेमाः ।