स्थानीय तहया चुनावः आदिवासी जनजातिया सवाल

श्रीकृष्ण महर्जन नेवाः

वइगु बैशाख ३० गते स्थानीय तहया निर्वाचन जुइगु क्वःछिनातःगु दु । थ्यंमथ्यं ख्वीन्यान्हु लिपा चुनाव जुइगु हे जुल । न्हापा स्वंगू चरण यानाः स्थानीय तहया चुनाव याःगु खःसा थुगुसी छन्हुं हे देय्न्यंकं यायेगु तयारी निर्वाचन आयोगया दु । राजनीतिक दल नापं दलया नेतात नं चुनावया निंतिं तयारीइ ब्वाँय् जुयाच्वंगु दु । थुगुसी जुइगु चुनाव न्हापालिपासिबें ब्यागलं कथं जुइ ।

देय्या राजनीतिक अवस्था न्हापालिपासिबें पानाच्वंगु नापं राष्ट्रियताया सवालनिसें स्थानीय तहया जनप्रतिनिधितय्सं न्यादँ ज्या याये धुंकूगु अवस्था दु । स्थानीय तह धयागु संविधान कथं स्थानीय सरकार खः ।स्थानीय तहं थःम्हेस्यां हे कानुन दयेकाः ज्या यायेमाःगु अवस्था खःसां उकियात मथुया बाय् थःपिंत अःपुकेगु नितिं खः अप्वः थें स्थानीय तहं कार्यविधि जक दयेकाः ज्या यानाच्वंगु दु ।

थ्व इलय् तकया दुने जनप्रतिनिधितय्गु ज्या जनतां स्वये धुंकूगुलिं थुगुसीया चुनावयात जनतां नं न्हापालिपासिबें ब्यागलं कथं स्वइगु नापं बांलाःम्ह उम्मेदवारयात ल्ययेगु अवस्था वइ धकाः यक्वसिनं आशा यानाच्वंगु दु, गुगु स्वाभाविक हे खः ।

स्थानीय तह चुनावया इतिहास
नेपालय् स्थानीय तहया न्हापांगु निर्वाचन २००४ सालया जेठ १९ गते काठमाडौं म्युनिसिपालिटीया जूगु इतिहास दु । निर्वाचन आयोगया कथं २००४ सालय् जूगु उगु निर्वाचन लिपा मुलुकय् हाकनं नगरपालिकाया निर्वाचन २०१० सालया भदौ १७ गते जूगु खः । अथे हे २०१४ सालया माघ ७ गते गाउँ पञ्चायतया निर्वाचन जुल । २०१८ सालंनिसें थीथी मितिइ स्थानीय निर्वाचन जूगु खनेदु ।

निर्वाचन आयोगया कथं नगर पञ्चायतया निर्वाचन २०१९ सालया जेठ महिनाया थीथी मितिइ जुल । अथे हे जिल्लासभा २०१९ सालया थीथी मिति जूगु दुसा अञ्चल पञ्चायतया निर्वाचन २०२० सालया थीथी मितिइ जूगु दु । २०३९ सालया जेठ ३ व ४ गते गाउँ पञ्चायत व नगर पञ्चायतया निर्वाचन जुल । उगु हे कथं २०३९ साल असार २ गते जिल्ला पञ्चायतया निर्वाचन जुल । २०४३ सालया चैत्र ७ व १० गते गाउँ पञ्चायत नापं नगर पञ्चायतया निर्वाचन जूगु दु । अथे हे २०४४ साल बैशाख २६ गते जिल्ला पञ्चायतया निर्वाचन जूगु इतिहास दु ।

२०४६ सालया जन आन्दोलनपाखें देसय् प्रजातन्त्र पुनस्र्थापना लिपा २०४९ सालया जेठ १५ व १८ गते गाउँ विकास समिति व नगरपालिकाया निर्वाचन जूगु खः । २०४९ साल असार १३ गते जिल्ला विकास समितिया निर्वाचन जूगु खःसा २०५४ साल जेठ ४ व १३ गते गाउँपालिका व नगरपालिकाया निर्वाचन जूगु खः । अथे हे २०५४ साल असार २७ गते जिल्ला विकास समितिया निर्वाचन जूगु खः । २०६२ साल माघ २६ गते नगरपालिकाया निर्वाचन जूगु खः ।

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाःया संविधानसभापाखें न्हूगु संविधान निर्माण जुइ धुंकाः स्थानीय तहयात स्थानीय सरकार कथं संविधानय् हे व्यवस्था याये धुंकाः ०७४ वैशाख ३१, १४ असार व २ असोजय् स्थानीय तहया निर्वाचन याःगु खः । न्हूगु संविधान जारी जुइ धुंकाः थुगु निर्वाचन न्हापांगु स्थानीय तहया निर्वाचन खः । अबले निर्वाचनया नितिं एक करोड ४० लाख ७४ हजार चार सय २४ मतदाता कायम दुगु खःसा एक करोड चार लाख ८९ हजार दुई सय चार अर्थात् ७४.५३ प्रतिशत मत कुतुंवंगु खः ।

थुगुसीया स्थानीय तहया निर्वाचन
देय्न्यंकं यानाः थुगुसी ७५३ गू स्थानीय तहया निर्वाचन छगू हे चरणय् यायेगु अन्तिम तयारी जुयाच्वंगु दु । स्थानीय तहया निर्वाचनया सवालय् निर्वाचन आयोगं जेठ ४ गते यायेत प्रस्ताव याःगु खः । वर्तमान देउवा नेतृत्वया गठबन्धन सरकार चुनावया नितिं तयार मजुल धकाः प्रमुख प्रतिपक्ष एमालें ब्यापक रुपं आलोचना याःगु खः । अले गठबन्धन सरकारं निर्वाचन आयोगं बिउगु मितिसिबें नं न्ह्यः वैशाख ३० गते हे स्थानीय तहया निर्वाचन छन्हुं फुक्क थासय् यायेगु धकाः निर्णय यायेवं प्रतिपक्ष दल व मेमेपिनिगु म्हुतुप्वाः तिउगु खः ।

स्थानीय तहया खँ ल्हायेबलय् देय्न्यंकं यानाः खुगू महानगरपालिका, १२ गू उपमहानगरपालिका, २ सय ७५ गू नगरपालिका व ४ सय ६० गू गाउँपालिकाया यानाः मुक्कं ६ हजार ७ सय ४३ गू वडात दु । स्थानीय तहया निर्वाचनपाखें प्रमुख, उपप्रमुख, वडाध्यक्ष व वडासदस्यत यानाः ३५ हजार २ सय २१ जनप्रतिनिधि निर्वाचित जुइ ।

दलतय्गु चुनावया तयारी
स्थानीय तहया निर्वाचनय् वनेगु धयागु राजनीतिक दलतय्गु नितिं मूल रुपं स्वंगू कथंया ज्या पूवंकेगु खः । न्हापांगु ज्या स्थानीय तहया निर्वाचनय् ब्वति कयाः स्थानीय तह अर्थात स्थानीय सरकारय् थःपिनिगु पार्टीया कार्यकर्तायात नेतृत्व याकेगु, निगूगु कारण धयागु थःपिनिगु पार्टी मथ्यनाच्वंगु थासय् नं पार्टी कमिटी निर्माण यायेगु, कार्यकर्तातय्त परिचालन यायेगु अर्थात संगठन विस्तार यायेगु खःसा स्वंगूगु कारण धयागु थःपिनिगु पार्टीया नेता कार्यकर्तात चुनावय् मत्याःसां नं स्थानीय तहलय् जनतायाथाय् तक थःपिनिगु खँ थ्यंकेगु ज्या यायेगु खः ।

थ्व स्वंगू कारणं यानाः स्थानीय तहया चुनावय् दक्व धयाथें दलत सक्रिय रुपं सहभागी जुइ । छु दल स्थानीय तहया चुनावपाखें तापाक्क च्वनी उगु दल जनतायाथाय् तक थ्यंके फइमखु धयागु खँ नेतातय्सं बांलाक हे सिउ । आः जुइगु स्थानीय तहया निर्वाचन धयागु ३५ हजारसिबें अप्वः जनप्रतिनिधि ल्ययेगु नितिं खः ।

उलिमछि जनप्रतिनिधि ल्ययेगु निंतिं उलि हे उम्मेदवार बीफत धाःसा थःपिनिगु पार्टी संगठन सशक्त जुइगु जुयाः प्रत्येक दलतपाखें स्थानीय चुनावय् ब्वति कायेत हथाय् चाइगु स्वाभाविक हे खः । उकिं सत्तारुढ दलत कांग्रेस, माओवादी केन्द्र, एकीकृत समाजवादी, जनता समाजवादी पार्टी, प्रमुख प्रतिपक्ष दल एमाले, राप्रपानिसें नेमकिपा तकं चुनावय् ब्वति कायेगु निंतिं थःथःपिनिगु योजना दयेकाः न्ह्याः वनाच्वंगु दु ।

जनजातितय् सवाल
स्थानीय तहया चुनाव न्ह्यः नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं थःथःपिनिगु संगठनया महाधिवेशन यायेगु ज्यायात प्राथमिकता बिउगु दु । नेवाःतय्गु मंकाः राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया महाधिवेशननिसें प्रदेश, जिल्ला, पालिका व वडाया तकं अधिवेशन जूगु दु । छगू कथं नेवाःतय्गु नं महाधिवेशन यायेगु धइगु नखः हनेथें हे जुयाच्वंगु दु ।

न्ह्यागु जिल्लाय् नं नेवाः देय् दबूया अधिवेशन जुयाच्वंगु समाचार वयाच्वंगु दु । नेवाः देय् दबूया विधान संशोधन यानाः पालिका व वडा समिति तकं निर्माण यायेगु प्रावधान तयेगु ज्या जुसांनिसें नेवाः देय् दबू सांगठनिक रुपं तसकं सशक्त जुया वनाच्वंगु दु धयागु खँ थाय् थासय् जुयाच्वंगु अधिवेशनपाखें स्पष्ट जूगु दु । थ्व हे फागुनया अन्तिमय् तामाङ आदिवासीतय्गु मंकाः राष्ट्रिय संगठन नेपाल तामाङ घेदुङया नं महाधिवेशन जूवनाच्वंगु दु ।

नेपाःया आदिवासी जनजाति पत्रकारतय्गु मंकाः संगठन नेपाल आदिवासी जनजाति पत्रकार महासंघया महाधिवेशन नं जूवनाच्वंगु दु । थीथी आदिवासी जनजातिया महाधिवेशन जक मखु स्वयं नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघया नं महाधिवेशन जूवनाच्वंगु दु । छगू कथं स्थानीय तहया चुनावया निंतिं राजनीतिक दलत सक्रिय जुयाच्वंगु दुसा मेखे आदिवासी जनजातित नं थःपिनिगु संगठनया महाधिवेशन यायेगु ज्याय् सक्रिय जुयाच्वंगु दु ।

स्थानीय तहया चुनावया तयारीइ वनाच्वंगु इलय् आदिवासी जनजातितय्सं थःपिनिगु संगठनया महाधिवेशन यायेगु जक मखु आदिवासी जनजाति आन्दोलनया मुल्यांकन यायेगु, भावि योजना दयेकेगु व अधिकार प्राप्तीया लँपुइ वनेगु झ्वलय् स्थानीय तहया चुनावनिसें प्रदेशया चुनाव अले संघया चुनावया तकं ध्यानय् तयाः योजना दयेकेमाःगु दु । प्रत्येक आदिवासी जनजातितय्सं चुनावया नितिं ब्यागलं ब्यागलं कथंया थःथःपिनिगु अडान पत्र दयेकेफत धाःसा अवश्य नं थ्व इलय् उपलब्धी जुइ ।

स्थानीय तहया चुनावया निंतिं छगू कथंया अडान पत्र दयेके हथाय् जुइ धुंकूगु दु । अनं लिपा प्रदेश तहया चुनावया निंतिं अले संघीय चुनावया निंतिं नं अडान पत्र दयेकेगु योजना हयेमाः । गुगु अडान पत्र राजनीतिक दलतय्सं स्वीकार यायेत बाध्य जुइ, चुनावय् दनीपिं उम्मेदवारतय्सं व अडान पत्रयात स्वीकार यात धाःसा जक चुनावय् त्याइगु वातावरण दयेकेगु नापं थःथःपिनिगु लागय् थःपिनिगु मुद्दा ज्वनीम्ह आदिवासी जनजातियात हे चुनावय् त्याकेगु कथंया योजना दयेकेमाःगु आवश्यकता दु ।