लोकतन्त्रया नामय् नव निरंकुशता

लोकतन्त्रया जमानय् हाकनं निरंकुशताया सम्भावना दुला ? जनताया अभिमतं त्याकूपिं लोकतान्त्रिक नेतात निरंकुश जुइगु सम्भावना गुलि दु ? लोकतन्त्रयात हे निरंकुशता लादे यायेगु व दमन यायेगु माध्यम दयेकेगु सम्भावना दुगु खःला ? थौंकन्हय् थ्व व थज्याःगु विषययात कयाः हरेक देशय् गहन सहलह जुयाच्वंगु दु ।

दकलय् तःधंगु लोकतान्त्रिक देय्त भारत व अमेरिका जुइमा वा समाजवादी देय्त दुगु युरोपय् जुइमा, हरेक देशय् थुगु विषययात कयाः व्यापक चर्चा जुयाच्वंगु दु । लोकतान्त्रिक देशय् थुगु विषय खास समस्या ला मजुइमाःगु खः । अथेनं छुं ई न्ह्यवंनिसें हलिंन्यंक सत्ताय् थ्यंपिं शासकतय् कारणं हानं थज्याःगु विषयया उत्थान जुयावःगु खः ।

लोकतान्त्रिक माध्यमं सत्ताय् थ्यंगु दक्षिणपन्थीत, धार्मिक रुपय् कट्टर हिन्दुवादीत वा समाजवादी सिद्धान्तया पक्षपातितय् देशय् नं लोकतन्त्र खतराय् लानाच्वंगु जकं खःला धइगु खँय् विचार विमर्श शुरु जूगु दु ।छुं ई न्ह्यः जक ‘द वासिङटन पोष्ट’य् थज्याःगु हे विषययात कयाः छपु विश्लेषणात्मक च्वसु पिहां वल ।

च्वसुया निष्कर्ष खः – थौंकन्हय् नव निरंकुशता (निओ–अटोक्रेसी) यात लोकतन्त्रयात दमन यायेगु छगू माध्यम कथं छ्यलाच्वन । छगू इलय् तनावनेधुंकूगु निरंकुशता हानं बुलुुुहँ हलिंन्यंक लिहां वयाच्वन । तर थ्व न्हापाया स्वयां आकर्षक, अझ मिहिन व तसकं जटिल संस्करण खः गुकिं लोकतान्त्रिक सिद्धान्तयात दमन यायेगु ल्वाभः दयेकेगु व राज्य नियन्त्रण यायेगु माध्यम कथं छ्यलाच्वंगु दु ।

हरेक देशय् नागरिक स्वतन्त्रता, कानुनी राज्य, प्रेस स्वतन्त्रता, निष्पक्ष चुनाव व अल्पसंख्यकतय् अधिकारय् तःधंगु हाथ्या वयाच्वंगु दु ।
विशेष यानाः अमेरिका व युरोपियन देय्या वस्तुस्थितियात कयाः विश्लेषण यानातःगु उगु च्वसु थौं नेपाःया सन्दर्भय् तसकं ज्वःलाः ।

जुजु महेन्द्रया निरंकुश पञ्चायती व्यवस्था व व स्वयां न्ह्यः छगू शताब्दी तक शासन याःगु राणात इतिहासय् जक सीमित जुइधुंकल । तर थौं हानं अज्याःगु निरंकुशताया ख्वापाः बुलुहुँ हिलाः लोकतन्त्रया आवरणय् दुहां वयाच्वंगु दु ।

लोकतान्त्रिक मूल्य व मान्यता कथं चुनावय् दुई तिहाइ कयाः सत्ताय् वनाच्वंगु दल थौं वहे लोकतन्त्रयात छ्यलाः जनतायात दमन यायेगु, जनताया अधिकारयात राज्यपाखें नियन्त्रण यायेगु व स्वतन्त्रताया आभासयात लिच्वः लाकीगु ज्या जुयाच्वंगु दु । सरकारं छगू लिपा मेगु यानाः संसदय् दर्ता यानाच्वंगु विधयेक स्वयेगु खःसा आः सरकारं वहे लोकतान्त्रिक अधिकारया दुरुपयोग यानाः जनतायात पूर्णरुपं नियन्त्रित यायेगु दुष्प्रयास यानाच्वंगु दु ।

प्रेस काउन्सिलयात खारेज यानाः मिडिया काउन्सिल दयेकाः स्वतन्त्र प्रेसयात नियन्त्रण यायेगु, निष्पक्ष रुपं देय्न्यंकं मानव अधिकारया छानबिन यानाच्वंगु मानव अधिकार आयोगयात नियन्त्रण यायेगु कथं मानव अधिकार आयोगय् हस्तक्षेप, न्यायलयय् हस्तक्षेप, स्वतन्त्ररुपं विरोध प्रदर्शन याये मदइगु विधयेक, सामाजिक सञ्जालयात नियन्त्रण यायेगु विधयेकंनिसें कयाः आः लोककल्याणकारी ज्या यायेगु निंतिं नीस्वनातःगु गुथिया अस्तित्व न्हंकाछ्वयेगु कथं संसदय् दर्ता जूगु गुथि सम्बन्धी कानूनयात एकीकरण व संशोधन याइगु विधेयक तक स्वयेगु खःसा सरकारं छगूयां लिपा मेगु यानाः जनताया अधिकारयात फुक्क क्षेत्रं कुण्ठित यानाच्वंगु दु ।

छगू इलय् नेपाःया राज्य सत्ताया नियन्त्रण जुजु वा छगू परिवारया दुजःतय् ल्हातय् दुगु खः । अज्याःगु शासनं गबलें पूवंक जनताया अधिकारया खँमल्हाः, केवल दमन व निरंकुशतायात जक तिबः बीगु ज्या यात । राणातय्सं सछिदँ तक याःगु शासन नेपाःया इतिहासय् निरंकुशताया छगू प्रतिक कथं दयाच्वंगु दु ।

गन नेपाःमितय्सं स्वतन्त्रतया निंतिं ताः ई संघर्ष यायेमाल । अथेहे जुजु महेन्द्रया निर्दलीय पञ्चायती व्यवस्था लागू यानातःगु नीति नं जनताया दमनया निरन्तरता खः । गन मानव अधिकार, प्रेस स्वतन्त्रता, कानुनी राज्यया कल्पना तकं मदुगु खः । तर लोकतन्त्रया उदय लिपा थुपिं फुक्क खँ हिलावनीगु व पूर्ण रुपं जनताया अधिकारया ग्यारेण्टी जुइमाःगु खः ।

अथे खःसां आः हानं छक्वः निरंकुशतापाखे सरकार वनाच्वंगु दु । जनताया अधिकार क्वपालीगु, जनतायात सुसूचित यायेगु प्रेसयात नियन्त्रण यायेगु, जनताया मानव अधिकार अभिभावक जुइगु मानव अधिकारयात नियन्त्रण यायेगु कुनियत सरकारपाखें छगू लिपा मेगु यानाः विधयेकया रुपय् पिहां वयाच्वंगु जुल ।

अझ संस्कृतिया खँय् ला सरकार झन् कठोर जुयाः पिहां वयाच्वंगु दु । गुथि सम्बन्धी विधयेकं नेपाःया संस्कृति प्रति सरकारया प्रष्ट नीति उला बिउगु दु । राणातय्सं गुथिया जग्गापाखें कर कायेगु व गुथिया जग्गायात राणातय्त इना बीगु यात । जुजु महेन्द्रं गुथि संस्थान नीस्वनाः गुथिया जग्गायात सार्वजनीकरण यात ।

गुकिं यानाः गुथियात कमजोर यायेगु व अज्याःगु गुथिपाखें संस्कृति हनाच्वंगु समुदाययात कमजोर याना यंकल । थौं उकिया हे पुनःवृत्ति कथं केपी ओलीया सरकारं गुथि सम्बन्धी न्हूगु संशोधन विधयेक दर्ता यात । गुकिं यानाः गुथि जक मखु उकिं हना वयाच्वंगु संस्कृति व संस्कार नं पूर्णरुपं ध्वस्त यायेगु ज्या याइ ।

लोकतन्त्रय् फुक्कसियां थाय् दयेमाःगु खः । अल्पमतया नं बिचाःयात सम्मान जुइमाःगु खः । तर थन लोकतन्त्रयात केवल बहुमत पक्षया जक खः धकाः ब्वयेगु कुतः जुयाच्वंगु दु । सरकारनाप आः दुगु दुइ तिहाइया दम्भया कारणं सरकारं लोकतन्त्रयात अल्पमतया अवमूल्यन व अल्पसंख्यकया अधिकार लाका कायेगु माध्यम कथं छ्यलेगु यानाच्वंगु दु ।

नापं लोकतान्त्रिक लँपुपाखें जनताया अधिकार नियन्त्रण यायेगु, जनतायात दमन यायेगु लँपुपाखे वनाच्वंगु जुल ।जुजु महेन्द्रया निरंकुश पञ्चायती व्यवस्था व व स्वयां न्ह्यः छगू शताब्दी तक शासन याःगु निरंकुश राणात इतिहासय् जक सीमित जुइधुंकल । तर थौं हानं अज्याःगु निरंकुशताया ख्वापाः बुलुहुँ हिलाः लोकतन्त्रया आवरणय् दुहां वयाच्वंगु दु ।

जुजु महेन्द्र व राणातय्सं प्रत्यक्ष रुपं हे जनताया अधिकारयात थःगु ल्हातय् कयाः निरंकुशता लादे यायेगु ज्या यात । आः निरंकुशता लादे यायेगु तरिका जक पानावन । लोकतन्त्रयात थुकिया सहारा दयेकल । पिनें लोकतन्त्रया जलप, दुन निरंकुशता लादे यायेगु षड्यन्त्र ।

ज्याःगु अवस्थायात मूल्यांकन यानाः ‘द वासिङटन पोष्ट’य् पिहांवःगु च्वसुयां निष्कर्ष खः – थ्व न्हापाया स्वयां आकर्षक, अझ मिहिन व तसकं जटिल संस्करण खः गुकिं लोकतान्त्रिक सिद्धान्तयात दमन यायेगु ल्वाभः दयेकेगु व राज्य नियन्त्रण यायेगु माध्यम कथं छ्यलाच्वंगु दु ।