वैरभावं मनूतय्त भिं याइमखु
“वैरभावं वैर गुबलें शान्त जुइमखु, अवैरभावं (मैत्री भावं) जक हे वैर शान्त जुइ ।” झीसं सुंप्रति नं वैरभाव तयातये मज्यू । अथे वैरभाव तयातल धाःसा व मनूयात शान्ती धयागु गुबलें दइमखु। उकिं वैरभाव मतसे मैत्रीभाव तल धाःसा हे जक वैरभाव शान्त जुयावनी, अले व मनूयाके नं शान्तीया भाव ब्वलनी । धाइनापं दु बैगुणीयात गुणं त्याकेमा । उकिं सुं मनुखं थःत बैगुण यानातःगु दुसां वयात गुण यानाः वयागु मन त्याकेगु कुतः यायेमाः । थ्व हे वैरभाव सम्बन्धी बुद्धया जीवनकालय् घटेजुगू काली यक्षनीया छगू घटनायात कयाः धम्मपद धैगु बौद्ध ग्रन्थय् न्ह्यब्वयातःगु दु। उगु घटनाया सारांश थुकथं दु ।
न्हापा छगू इलय् लिथु न्हेथु निम्ह मिसात थवंथवय् डाह यानाः जीवन हंगु कारणं इमिसं अनेक जन्मतक नं वं वयात वं वयात द्वेषतयाः बदला कयाः वयाच्वन । अन्तय् बुद्धया इलय् नं थुपिं निम्ह मध्ये छम्ह यक्षनी जुयाः मेम्ह श्रावस्ती छम्ह मिसा मचा जुयाः जन्म जुल । मिसा मचा कथहनं ल्यासे जुइवं मां-बौपिसं इहिपा यानाः भाःतपिन्थाय् छ्वयाबिल । व मिसां मचा बुइकल कि उम्ह यक्षनी वयाः वयाम्ह मचा लाकायंकाः नया बिइगु जुयाच्वन । निक्वःतक्क नं अथे मचा हरण याना यंकूगुलिं यक्षनीनं मसिइक उम्ह मिसां स्वक्वःगु खुसिइ मचा बुइकेत थःछेँय् वन । अन वं याउँक मचा नं बुइकल । अले मचा छुं भचा तःधी जुइवं भाःतम्हेसिनं काःवयालि व लिसेंतुं लिहांवइच्वंबलय् लँय् दथुइ जेतवन बिहारया लिक्क थ्यंकाः छथाय् सिमाक्वय् च्वनाः थः मचायात दुरु त्वंकाच्वन । थुबले हे हाकनं यक्षनीनं खंकाः मचा लाका कायेत वल । यक्षनी वःगु खनेवं ग्यानाः काचाकाचां अनं बिस्युंवनाः भगवान बुद्धयाथाय् न्ह्योने थ्यंक वन । थःम्ह मचायात भगवान बुद्धया पाली देछासें व मिसां बिन्ति यात “भन्ते थ्व जिमि मचायात जीवन दान बिया बिज्याहुँ ।”
वैरीं झीगु उलि स्यंकीमखु गुलि स्यंकी खः वैरभावं । उकिं कवि दुर्गालालं धयादी, वैर दुस्वइगु लुखा धैगु हे मनूतय्के दइगु अहं खः । उकिं व अहं दुहां वइगु सोचया लुखा हे तिना छ्वये ।
उखे व मिसायात ल्यू वयाच्वंम्ह यक्षनीयात धाःसा सुमन धयाम्ह देवतां जेतवन विहारय् दुने दुतमछ्वसे लुखाय्तुं पनाबिल । थ्व खँ सियाः भगवान बुद्धं उम्ह यक्षनीयात ब्वना हजि धका आनन्दयात छ्वत । आनन्द नापं वःम्ह उम्ह यक्षनीयात बुद्धं धया बिज्यात – “छाय् छं थथे यानागु ? यदि छिपिं निम्ह जिथें ज्याःम्ह बुद्धयाथाय् मथ्यंगु जूसा छिमिगु शत्रुता कल्पान कल्प तक च्वना च्वनिगु जुइ । छाय् छिमिसं वैरीप्रति वैर भाव याना च्वंच्वनागु ?” थथे आज्ञा जुयाः वैरीप्रति अवैरी जूसा हे जक वैर शान्त जुइ धकाः थुगु गाथा आज्ञा जुया बिज्यात ।
न हि वेरेन वेरानि, सम्मन्तीध कुदाचन ।
अवेरेन च सम्मन्ति, एस धम्मो सनन्तनो ।।
वैरभावं वैर गुबलें शान्त जुइमखु, अवैरभावं (मैत्रीभावं) जक हे वैर शान्त जुइ । थ्व हे न्हापांनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु सनातन धर्म खः । अथे बुद्धया
गाथा न्यने धुनेव अन्तय् उम्ह यक्षनी स्रोतापन्न जुल । भगवान बुद्धया आज्ञा अनुसार वयात उम्ह मिसां छेँय् ब्वनायंकल । वयात उबलेनिसें अग्र खाद्य भोजनद्वारा पूजा यात । मनूतय्सं नं उम्ह काली यक्षनीयात पूजा यायेगु यात ।
च्वय् न्ह्यथनागु बुद्धकालीन घटनापाखें झीसं कायेगु शिक्षा सुंप्रति वैरभाव तयेमज्यू धैगु हे खः । सुं प्रति वैरभाव मतसे मैत्रीभाव तयाः न्ह्याःवन धाःसा झीगु जीवन सुखि जुइ । जीवनय् शान्तीं वास कयाः मनूतय्गु जीवनय् शान्तीया नस्वाः व्हलाबी, गुकिं यानाः मनूतय्गु जीवन सुगन्धमय जुइ ।
झीगु समाजय् कलाः-भाःतया दथुइ वैरभाव, अबु-काय्या दथुइ वैरभाव, दाजुकिजाया दथुइ वैरभाव, तःकेहेँया दथुइ वैरभाव व पासा पासाया दथुइ वैरभाव जुयाच्वंगु यक्व हे खंकेफइ, गुकिंयानाः इमिगु जीवनय् न्ह्याबलें ल्वापु कलह जुयाः इमिगु जीवनय् न्ह्याबलें अशान्तीं वास कयाच्वनी । कलाः-भाःतया दथुइ वैरभाव उत्पन्न जुलकि उमिगु त्यपू जीवन हे सुथां लाइमखु। न्ह्याबलें ल्वापु जक हे जुयाच्वनी, गुकिंयानाः इमि मस्तय्त तकं बांमलाःगु प्रभाव लाः वनी । अथे हे अबु÷काय्या दथुइ वैरभाव ब्वलनकि बुढेशकालय् अबु-काय् हे अलग्ग च्वनेमाःगु स्थिति तकं ब्वलनीसा दाजु किजाया दथुइ वैरभाव ब्वलनकि ब्यागः जुयाः थःथःगु लँ लिना वनेमाली । अले इमिगु जीवनय् न्ह्याबलें शत्रुता भाव ब्वलनी, गुबलें मैत्रिभाव ब्वलनीमखु। अथेहे तःकेहेँया दथुइ वैरभाव ब्वलनकि छम्ह हे मांया मस्तय् दथुइ नं नतुसुतु तकं ब्याइमखु। फ फ हिलाः जुइमाःगु स्थितिया सृजना जुइ । अथे हे पासा पासाया दथुइ वैरभाव सृजना जुलकि तःधंगु हे समस्या ब्वलनी । समाधानया लँपु मालेत मेम्ह पासाया ग्वाहालि कायेमाली ।
उकिं थवंथवय् माया मतिना यानाः सद्भाव तया च्वनेफःसा जक हे जीवन म्वानागुया सार्थक जुइ । च्वय् न्ह्यथनागु गाथापाखें भगवान बुद्धं जीवन म्वायेगु लँपु क्यनादीगु दु। थ्व लँपुयात झी सकस्यां नालाकयाः न्ह्याःवनधाःसा झीसं गुबलें दुःख सी मालीमखु। न्ह्याबलें सुखपूर्वक म्वाये दइ ।
सुखपूर्वक-शान्तीपूर्वक झीसं थःगु जीवन न्ह्याकेफत धाःसा हे जक मेमेगु जगत कल्याणया ज्या नं यायेफइ, उकिं सुंप्रति नं वैरभाव मतसे मैत्रीभाव तयाः जीवनया घःचा न्ह्याकेगु हे धात्थेंगु जीवन म्वायेगु खः धैगु मनय् तयेफुसा जक झीगु जीवन सार्थक जुइ ।
उकिं हे जुइ जनकवि दुर्गालालं थ्व वैरभाव सम्बन्धी छपु म्ये च्वयादीगु दु, गुकियात जुगल डंगोलजुया लय् व आरेन्जय् मय्जु रत्नशोभा महर्जनया यइपूगु सलय् स्वरबद्ध जूगु दु ।
कं नं स्वां जुइ स्वानं थें हे
छं जक वैत न्हिलाः स्व
छं निम्तिं सुं दैमखु वैरी
नुगलं वैत हुया छ्व
लुमने मात्र थःत मयःम्ह
नुगलय् तं वय् धुंकी
थःगु थम्हं ख्वाः गुलि स्यं अबलय्
न्हाय्कं न्ह्यःने दनाः स्व
उलि स्यंकीमखु वैरीं छंगु
गुलि स्यंकी खः वैरं
वैर दुस्वइगु लुखा व अहं खः
व लुखा सुंक तिना छ्व
कवि दुर्गालालया थुगु म्यें धयाच्वंथें कं नं स्वां जुइ, स्वां नं थें हे झीसं वयात स्वयाबिल धाःसा । नुगलं वैर हुयाछ्वल धाःसा झीगु निम्तिं वैरी धैपिं हे सुं दइमखु। फुक्कं थः थः हे जक, कतः धैपिं हे दइमखु। थःत मयःम्ह लुमने मात्रं हे तं वयेधुंकीगुलिं, मयःपिंत लुमंका हे मच्वने । यःपिं जक लुमंकेगु याये ।
म्येया निगूगु अन्तरां धाःथें वैरीं झीगु उलि स्यंकीमखु गुलि स्यंकी खः वैरभावं । उकिं कवि दुर्गालालं धयादी, वैर दुस्वइगु लुखा धैगु हे मनूतय्के दइगु अहं खः । उकिं व अहं दुहां वइगु सोचया लुखा हे तिना छ्वये । धायेत्यंगु मतलब अहं धैगु हे झीगु न्ह्यपुइ लहिना मतये । अहंरुपि लुखायात सदांया निंतिं तिना छ्वये । अलेतिनि झीके वैरभाव धैगु हे दइमखु। जब वैरभाव हे दइमखु झीगु जीवनय् सदां शान्तीया मत झलमल धायेक त्वइ । झी सकलयागु जीवनय् शान्तिया वास जुइ । जब मनूतय्गु जीवनय् शान्तीं वास काइ, तब मनूतय् जीवन सुखमय जुइ, याउँक सासः ल्हायेफइगु लकसया सृजना जुइ, गन झी सकस्यां याउँक सासः ल्हानाः म्वाये फइ, सुथां लाक्क थःथःगु जीवन न्ह्याकेफइ । चिन्तामुक्त जुयाः, भयमुक्त जुयाः थःथःगु जीवन म्वायेगु वातावारणया सृजना जुइ, गन क्लेश धैगु हे दइमखु, सुखया सुख जक जुइ, गन दुःखया किचः धैगु हे दइमखु, सर्वत्र सुख, मात्र सुख, मात्र सुख जक दइ । ।।अस्तु ।।
LEAVE YOUR COMMENTS