किपूया जनताया इतिहास च्वयेगु कुतः

नेपाःया राजनीतिक इतिहासयात स्वल धाःसा पृथ्वीनारायण शाहया फौजयात बांमलाक निक्वः तक पराजित याःपिं किपूमित खः । उकिं यःसां मयःसां नेपाःया इतिहास ब्वनीपिंसं किपूया बारे ब्वनेमाः । पृथ्वीनारायण शाहया सेनापति कालु पाण्डेयात स्याना बिउपिं अले सुरप्रतापया मिखा तछ्याना बिउपिं किपूमित खः धकाः इतिहासय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु । पृथ्वीनारायण शाहया फौजयात तःधंगु क्षति याना बिउपिं हे किपूमित खः धकाः शाही परिवारं बांलाक हे थू । उकिं हे जुइमाः पृथ्वीनारायण शाहया हे स्वभाव दुम्ह धाइम्ह पुलांम्ह जुजु महेन्द्र शाहं नं किपूमितय्त दुःख बीगु नियत तयाः हे चक्रपथ दयेकूगु इलय् चक्रपथ अर्थात घःचाः थें चाकः महीकुसे कुंचा लुइकेगु अले किपू नाप येँया स्वापू बांमलायेमा धइगु नियत तयाः नापं किपूमितय्त छगू कथं लिउने हे लाका तयेगु कथं किपू व येँ नापया स्वापू त्वाःथलेगु कथं किपुलिं पूर्व उत्तरपाखेया सलंसः रोपनी जग्गा त्रिभुवन विश्वविद्यालय दयेकेगु नितिं काःगु खः धकाः किपूमितय्सं धायेगु याना वयाच्वंगु दु । किपूमितय्त विभाजित यानाः, थवंथवय् ल्वाकाः किपूमितय्गु सलंसः रोपनी जग्गा कयौंसित मुआब्जा तकं मबिसे काःगु खँय् आः तक नं किपूमितय्सं नुगलय् स्याकाच्वंगु अवस्था दु ।

शाही परिवार गबलें नं मवःगु नेवाः वस्ती धइगु किपू अले किपुली सुं नं जुजु वने मजिउ धइगु मान्यता दु । उलि जक मखु नेपाःया राजनीतिक इतिहासय् न्ह्याबलें नं हिउपाःया नितिं अग्रीम मोर्चाय् च्वना वयाच्वंपिं किपूमित खः । २०३६ सालया आन्दोलन, २०४६ सालया शान्तिपूर्ण जनविद्रोहनिसें कयाः २०६३ सालय् तकं किपूमितय्सं हे देशय् राजनीतिक हिउपाःया नितिं भूमिका म्हितूगु खः । अले किपू धाये धुनेवं छगू कथं विद्रोहया प्रतिक कथं नाला वयाच्वंगु दुसा किपूया बारे गुलि अध्ययन जुइमाःगु खः उलि धाःसा जुयाच्वंगु मदु । किपूया इतिहास आः तक नं राज्यपक्षं जक च्वयाच्वंगुलिं किपूया वास्तविकता पिहां वःगु मदुनि धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दु । तत्कालिन अवस्थाय् किपुली पृथ्वीनारायण शाहया फौजं किपू त्याके धुंकाः अन्यायपूर्वक कथं न्हाय् म्हुतु ध्यनाः किपूमतय्त सास्ती याःगु खँ इतिहासय् उल्लेख यानातःगु दु । अले किपूमितय्सं ला किपूया दरवार तकं पृथ्वीनारायण शाहया फौजं ध्वस्त याना वंगु जक मखु किपूया इतिहास च्वयातःगु कयौं सम्पदा तकं नष्ट याना बिउगु खः धाइ ।

किपूया बारे अध्ययन याइपिंसं किपू धइगु विरताया प्रतिक धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दुसा किपुली अबले पृथ्वीनारायण शाहलिसे ल्वाःगु इलय् नेतृत्व याःम्ह ब्यक्तिया सवालय् आः तक नं तथ्य खँ पिहां वयाच्वंगु मदुनि । गुलिं गुलिसिनं यलया जुजुपाखें हे किपूया नेतृत्व याःगु धाइ अले गुलिं गुलिसिनं कीर्तिलक्ष्मीया नेतृत्वय् युद्ध याःगु धाइ । अले गुलि गुलिसिनं धाःसा येँयापिं वयाः तकं ल्वाःगु धाइ । पृथ्वीनारायण शाहलिसे युद्धया ईयात अनेक कथं ब्याख्या याना वयाच्वंगु दु । किपूमितय्सं ला न्हापांनिसें हे पृथ्वीनारायण शाहया फौजं झिंनिदँ तक युद्ध याःगु जुयाः शाही कालया झिंनिगू वंश लिपा समाप्त जुइ धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु खः । न्ह्यागु हे जूसां नं किपूया वास्तविक इतिहास वःगु मदुनि धकाः किपूमितय्सं तायेका वयाच्वंगु दु अले जनतां हे इतिहासं च्वयेमाः धायेगु याना वयाच्वंगु खः । थ्वहे दथुइ किपू नगरपालिकाया आर्थिक ग्वाहालिइ नेपालभाषा एकेदेमिया संयोजनय् किपूया इतिहास च्वनेगु नितिं कुतः जुयाच्वंगु दु ।

प्रा.डा. टेकबहादुर श्रेष्ठया नेतृत्वय् इतिहास च्वयेगु नितिं प्रा. डा. डिल्लीराज शर्मा व किपूमि कमलेश महर्जन तयार जुयादीगु दु । वय्कःपिं स्वम्ह दुथ्याःगु अनुसन्धाता पुचलं लिपांगु इलय् वयाः किपूया थीथी ब्यक्तित्वपिंलिसे सहलह ब्याकेगु, स्थलगत अध्ययन यायेगु नापं किपूया इतिहास दुगु थीथी सफूत अध्ययन यायेगु ज्या तिब्र रुपं यानाच्वंगु दु । विशेष यानाः किपूया ऐतिहासिक सांस्कृतिक सम्पदाया बारे अध्ययन यायेगु झ्वलय् प्रा.डा. टेकबहादुर श्रेष्ठं इतिहास सम्बन्धि, प्रा.डा. डिल्लीराज शर्मां संस्कृति सम्पदा सम्बन्धि अले वय्कःपिंत ग्वाहालि कथं कमलेश महर्जन च्वनादीगु दु । थुकथं पुचः हे दयेकाः किपूया सरोकारवालापिंलिसे सहलह ब्याकेगु ज्या यानाच्वंगु अवस्थाय् किपुली इतिहासया बारे छगू कथं बहस सुरु जूगु दु ।
धात्थें हे जनताया इतिहास च्वयेगु खःसा किपूया राजदरवार लायकू, किपूया देय्पःखाः, गोपालवंश नाप स्वापू दुगु किपूया ग्वाःपुखू, यलं ६ प्रधानत वःगु, पृथ्वी नारायण शाहं त्याके धुंकाः किपूमितय्त घात ज्या याःम्ह धन्चा सिख्वाल गुम्हेसिया नामं धेधेपापा प्याखं क्यना वयाच्वंगु दु, अथे हे पृथ्वीनारायण शाहया नामय् थुकलं बिया वयाच्वंगु छ्याकःल्वहं, पृथ्वीनारायण शाह चुलुयाः दःगु ल्वहंयात किपूया द्यःध्वाखा लागाय् पुजा याना वयाच्वंगु, ऐतिहासिक ध्वाखानिसें किपूया सम्पदाया बारे नं अध्ययन यानाः वास्तविकता पित हयेमाः धायेगु यानाहःगु दु ।

किपूया इतिहासयात कयाः कयौं मनूतय्सं बास्तविकता पित महयेगु कुतः यानाच्वंगु दु धकाः तकं सहलहया झ्वलय् खँ वःगु जुयाः आः अनुसन्धातातय्सं गम्भीर रुपं थुइकाः इतिहास च्वयेमाःगु अवस्था दु । आः च्वइगु किपूया इतिहास धइगु पूर्ण ला जुइ मखु तर जनताया भावना कथंया इतिहास जुइमाः । जनतां च्वःगु इतिहास धकाः थुइके फइगु अवस्था जुइमाः । गुगु कथंया इतिहास, संस्कृति व सम्पदाया ल्याखं किपू छगू पर्यटकतय्गु केन्द्र याये फइगु अले किपूमितय्त नं गौरव महसुस याके फइगु नापनापं नेपाःया हे बास्तविक इतिहास पिहां वइगु कथं अध्ययन यानाः पिकायेमाःगु अवस्था दु । किपूया वास्तविक इतिहास पित हयेफत धाःसा धात्थें किपूमितय्गु नितिं जक मखु सकल नेपाःमितय्गु नितिं नं बांलाःगु ज्या जुइ धकाः थुइकेमाः । पृथ्वीनारायण शाहयात राष्ट्रपिता धाइपिं, पृथ्वीनारायण शाहं नेपाः एकीकरण यात धाइपिं नापं कालु पाण्डेया झ्वाता तयेमाः धाइपिंत नं तःधंगु लिसः जुइ अले किपूया ऐतिहासिक सांस्कृतिक सम्पदायात संरक्षण व सम्वद्र्धन यायेत अःपुइगु कथंया इतिहास तयार यायेफत धाःसा तःधंगु उपलब्धी जुइ ।