यल नगर निवेशया येतालि थंबु ध्वाखा

यलयागु मध्यकालिक ध्वाखातय् धलखय् ‘थंबु ध्वाखा’या नां दुथ्यानाच्वंगु दु । परन्तु, थौंकन्हय् यलय् ‘थंबु’ धयागु त्वाः गन धयागु म्हसीकेत हे थाकुयाच्वंगु दु । थुगु थंबु त्वाःया निक्र्यौल मजुइक थन ध्वाखाया अस्तित्व मालेगु ज्या नं सुथां लाइगु जिं मखना । वर्तमान ललितपुर महानगरपालिकाया मानचित्रय् थंबु त्वाःगनं हे क्यनातःगु मदु । अथे जुयाः न्हापाया थंबु त्वाः आः छु नामं परिवर्तित जुयाच्वन धयागु खँ निं न्हापालाक्क माला स्वयेमाल ।

‘कीर्ति पताका’ धयागु काव्यय् कुनू शर्मां थंबु त्वाःया चर्चा संस्कृत श्लोकं यानातःगु खनेदु । थन प्राचीन अग्निशाला निर्मित जुयाः वेदनिपुण व्राह्मणतय् स्वाध्याय मन्त्रोचारण सदां जुयाच्वनीगु खँया वर्णन जुयाच्वंगु दु । थ्व अग्निशाला च्वंथाय् ‘बन्हिम्ह’या नामं प्रसिद्ध जुयाच्वंगु दु धकाः नं उल्लेख यानातल । थ्वहे बन्हिम्हया अप्रभंश जुयाः थौंकन्हय् बः लिम्ह धयागु राजोपाध्यायतय् बस्ति कथं नालातःगु धाःसा फुकसिनं सियाच्वन ।
आः थन स्थापित अग्निशालायात ‘अग्निमठ’ धयागु पर्यायवाची खँग्वः नं दनि । थ्वयात स्थानीय भाय्लचनय् ‘अगिंमथः’ धयाच्वंगु खँ धाःसा अप्वः हे प्रचलित खनि । थुकिं हे थौंकन्हय् थुगु त्वाःयात सार्वजनिक संज्ञा बियाच्वंगु सीदत । अले थ्व थाय्यात धाइगु पुलांगु खँग्वः ‘थंबु’ जनमानसय् ल्वःमनावन ।

आः थुगु प्राचीनकालंनिसें स्थापित जुयाच्वंगु ‘अग्निशाला’ या प्रसिद्धि यक्व जुयाः यल नगरनिवेशया दक्षिण किनाराय् लानाच्वन । यल नगरया दक्षिण ध्वाखाया रुपं ‘थंबु ध्वाखा’ न्हापांनिसें लानाच्वन धयागु खँ थुइकेमाल । कुनू शर्मां थंबुत्वाःया जक चर्चा यानातःगु दु । थन च्वंगु ध्वाखायात धाःसा वं नं उल्लेख यानामतः । अथे जूसां थंबुध्वाखाया अस्तित्व प्रामाणिक रुपं हे क्यनेत यक्व आधार लुयावल । थ्व अग्निशालां तप्यंक दक्षिणपाखेर कुमारीपाटी धयागु प्रसिद्ध सम्पदा लानाच्वंगु दु ।थौंकन्हय् जावलाख्यलं पूर्व स्वयाः लगंख्यलय् वनेगु लँपुइ थ्व कुमारी फलेचा पुलांगु भुवनकोषया अवशेष कथं थौंकन्हय् नं दनि ।

थ्व हे फल्चाय् यलया लाय्कूकुमारी हयाः बुंगद्यः ज्यावलि पिसालीगु जात्रा क्यनेगु प्रचलन कायम हे जुयाच्वंगु दु । थ्व फलेचाया जवंखवं गणेश व कुमारी मन्दिर निथी नं स्थापित जुयाच्वंगु दु । अले फलेचाया लिउनेसं छगू पुखूया अस्तित्व थौंकन्हय् नं ल्यनाच्वंगु दनि ।न्हापा थन कंक्रिट महल विकसित मजूनिबलय् थ्व पुखूया लागा यक्व हे तःधनाच्वंगु व थ्वया धार्मिक महत्व नं यक्व दयाच्वंगु खनेदु । थ्व पुखुली नगरवासीतय्सं पितृश्राद्धया पिण्ड वाये हइगु जुयाच्वन । उकिं थन थौंकन्हय् बुद्धमूर्ति छगू न्हूकथं स्थापित यानातःगु दु । थ्व पुखू लिपा सरकारी नापी वःबलय् व्यक्तिया नामय् नापनक्सा जुयाः लालपुर्जा हे निष्काशित जुयाच्वंगु दसि जिं हे छक्वः ला अध्ययन यानागु खः । उकिं थ्व पुखूया अस्तित्व आः चीधनाच्वंगु जूसा न्हापा थ्वयागु आकार प्रकार तःधनाच्वंगु खँया इतिवृत्त माला स्वल धाःसा यक्व खँ पिहां वइतिनि ।

आः ला थनं उत्तर स्वयाः अग्निमठ वनेगु लँपु हे दु । थ्व लँपुया जःखः थौंकन्हय् न्हून्हूगु छेँ यक्व हे दुसां तबि अग्निमठ थ्यंकेत व्यवधान मदु । थुगु लँपुइ अग्निमठ मथ्यंनिबलय् न्हापा मध्यकालिक थंबुध्वाखाया अस्तित्व प्रमाणित खनेदत । परन्तु न्हापा थ्व ध्वाखा गन थासय् धस्वाकातःगु खः थ्व धाःसा आः क्यनेफइ मखुत । थ्व ध्वाखां पिनेया फलेचा कुमारीपाटी हे प्रमाणित जुलसा गाःहितिया ज्या नं पुखुलिं हे बियाच्वन धयागु खँ सीकेमाल । आः थन थंबुध्वाखाया अस्तित्व मदयेधुंसेंंि थ्वया तेपुलोहं नं लुइकेफइगु अवस्था मदु । अले ध्वाखां पिनेया परिखा अर्थात खाइचिं ला झं लोप जुइगु स्वाभाविक हे खः । आः थ्व ध्वाखां दुने अग्निशालायात निरन्तर लःया आपूर्ति याइगु छगः तुंथिया लिउनेसं जः¥हूं छगः थौंकन्हय् नं चालू जुयाच्वंगु दु । जः¥हंूया लिक्कसं मठया हे भजन फलेचा थौंकन्हय् नं कायम जुयाच्वंगु दु ।