गुथि आन्दोलन व स्वायत्तता

वर्तमान केपी ओली नेतृत्वया सरकार गठन जुइवं थीथी कथंया मुद्दा ल्ह्वन अले इलय् ब्यलय् दबाब बीगु ज्या नं थीथी ख्यलं मदिक्क याना वयाच्वंगु खःसां नं अन्ततः गुथि विधेयकया सवालय् स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं बिउगु धक्का दकले तःधंगु जूगु दु ।

निर्मला हत्याकाण्ड, निषेधित क्षेत्र, यातायात सिण्डिकेट काण्ड, वाइडबडी काण्ड, एनसिएलया राजश्व काण्ड, वालुवाटार जग्गा काण्ड, इसाइकरणया काण्ड, लुँ काण्डनिसें थीथी कथंया काण्डत जुयाच्वंगु ज“सां नं अन्ततः गुथि विधेयक बारे ओली सरकार न्हासं चुया विधेयक हे लित कायेत बाध्य ज“गु दु ।

लोकसेवा आयोगपाखें विज्ञापन आह्वान याःगु प्रकरण नं नेपाःया आदिवासी जनजाति, मधेसीनिसें उत्पीडित समुदायया निंतिं तसकं बांमलाःगु राज्यया कुतः जुया बिउगु दु । अथे हे विप्लबया नेतृत्वय् दुगु नेकपायात प्रतिबन्ध तयेगु ज्या नं थ्वहे ओली सरकारं याःगु खःसा उकियात कयाः विप्लव जक मखु मेमेगु पार्टीया नेता व विश्लेषकतय्सं तकं यक्व विरोध यानाच्वंगु दुसा थुकिं यानाः मन“त झन ग्याःचिकु पहः तया जुइमालाच्वंगु अवस्था दु ।

पत्रकारतलिसे स्वाप“ दुगु मिडिया काउन्सिल विधेयक, सुरक्षा परिषद् सम्बन्धि विधेयक, मानव अधिकार सम्बन्धि विधेयकंनिसें थीथी विधेयक बारे नं यक्व कथंया विरोध जुयाच्वंगु ज“सां अन्ततः गुथि विधेयक जक थज्वःगु विधेयक जुया बिल गुगु राष्ट्रिय सभाय् दर्ता याना नं जनताया दबावया कारणं लित कायेत बाध्य जुल ।

ओली सरकार थम्हं हे हःगु विधेयक थम्हं हे निर्णय याना लित कायेमाःगु अवस्था वःगु धैगु सामान्य अवस्था अवश्य नं मखु । थुकिया अर्थ सरकारं हचुवाया भरय् विधेयक हःगु अले जनताया दबावं लित काःगु धइगु सी दत । वास्तवय् ओली सरकारं गुठी सम्वन्धी कानुनयात एकिकरण व संशोधन यायेत दयेक“गु विधेयक २०७५ माःगु कथंया तयारी बिना हे हःगु बाय् छुं ब्यक्ति विशेषया स्वार्थ कथं हःगुलिं सरकार थथे लिचिलेत बाध्य ज“गु खः धायेफइगु अवस्था दु ।

गुथि धइगु नेवाःतय्गु सभ्यता खः । गुथि धइगु नेवाःतय्गु संस्कृति खः, सम्पदा खः अले समुदाययात हे
एकता यानातःगु परम्परागत संस्था खः धकाः थुइकेगु ज्या नं थुगुसी हे जूगु दु ।

थ्व धइगु छग“ कथं ओली सरकारयात न्हासं चुइका बिउगु खः . ओली सरकारया थ्यंमथ्यं दत्याया इतिहासय् दकले बांमलाक धक्का लाःगु नाप नापं लिचिलेमाःगु, सरकारया बदनाम ज“गु काण्ड हे गुथि विधेयक काण्ड ज“गु दु धाःसां छुं पाइमखु ।

गुथि विधेयक राष्ट्रिय सभाय् दर्ता यायेवं बौद्धिक ख्यलं विरोध यानाः बहस याःगु ज“सां नं नेवाःतय्सं सतक आन्दोलन सुरु यासांनिसें हे तःधंगु रुप काल . अन्तक्र्रिया ज्याझ्वःया दथुइ हे विधेयक च्याकेमाःगु अले माइतिघर मण्डला अर्थात फिब्व ख्यलय् प्रदर्शन, प्रदर्शनय् प्रहरीया हस्तक्षेप, संसद अबरुद्ध जुजुं न्हियान्हिथं नेवाःतय्सं विरोध याना वंगु ४ गते फिब्व ख्यलय् लखौं नेवाःत वना प्रदर्शन यायेगु तयारी यायेवं अन्ततः छन्हु न्ह्यः ३ गते हे सम्बन्धित मन्त्रीं विधेयक लित कयागु जुल धकाः घोषणँ याये माल ।

फिब्व ख्यलय् तःधंगु प्रदर्शन जुइगु अले उकी छुं जुल धाःसा ओली सरकारयात तकं तःधंगु लिच्वः लाइगु नापं पार्टीयात नं बांमलाःगु लिच्वः लाइगु तायेकाः अन्ततः विधेयक लित काःगु खः । सरकारं विधेयक लित कायेगु घोषणा याःसां खबरदारी सभा याःगु इलय् लखौ नेवाःत सतकय् कुहां वल ।

उकिं हे सी दत कि गुथि विधेयक गुगु कथं सरकारं हल उकिं यानाः थीथी इलय् थीथी कारणं विभाजित जुयाच्वंपिं नेवाःतय्त एकता जुया संघर्षय् कुहां वयेत बाध्य याना बिल । गुथि विधेयक काण्ड धइगु द्यनाच्वंम्ह धुँयात थनेगु थें नेवाःतय्त नं थनेगु ज्या याःगु दु । नेवाःतय्गु छेँय् छेँय् पहिचानया नितिं बहस याका बिउगु दु ।

नेवाःतय् मस्तय्त तकं थःपिं सु खः ? नेवाःत छाय् छप्पँ जुइमाःगु ? नेवाःतय्गु गुथि धइगु छु खः ? नेवाः पहिचान धइगु छु खः ? नेवाःतय्त न्हापांनिसें राज्यं लिउने लाकातःगु खः धकाः थुइकेगु नापं बिचाः यायेगु अवसर ब्वलंका बिउगु दु । गुथि धइगु नेवाःतय्गु सभ्यता खः ।

गुथि धइगु नेवाःतय्गु संस्कृति खः, सम्पदा खः अले समुदाययात हे एकता यानातःगु परम्परागत संस्था खः धकाः थुइकेगु ज्या नं थुगुसी हे ज“गु दु । गुथिया बारे थुलि मछि बहस ज“गु अले गुथिया बारे चिउताः तयेगु नापं नेवाः पहिचानयात कया तकं बहस यायेगु अवसर नं गुथि विधेयकं हे हया बिउगु दु ।

उकिं गुलिं गुलिनिसें आः गुथि विधेयकया मुद्दा क्वचाल धाःसां नेवाःत आःया अवस्थाय् थें हे एकता जुया संघर्ष यायेमाः धकाः तकं धायेगु याना हःगु दु . गुथि धइगु नेवाः समाजय् परम्परांनिसें दयाच्वंगु संस्था खः । नेपाःया संविधान दयेके न्ह्यः, नेपाःया ऐन कानुन दयेके न्ह्यः, पृथ्वी नारायण शाह नं स्वनिगः त्याके न्ह्यः हे दुगु परम्परागत संस्था खः ।

गुथि धइगु जन्मजात हे स्वायत्त संस्था खः । थःपिनिगु निर्णय थःपिन्सं हे याना वयाच्वंगु खः । नेपाःया छुं नं ऐन कानुनं उकी लिच्वः मलाइगु खः ।

तर थुगुसी विधेयक हःगु धइगु गुथियात नियन्त्रणय् कायेगु, गुथियात सरकारीकरण यायेगु, गुथ्याःतय्त छुं नं कथंया अधिकार मदयेकेगु योजना सहित हल . मानौं गुथि धइगु छुं धर्म नाप जक स्वाप“ दुगु थें तायेका हल . बास्तवय् धर्म धइगु मन“ नाप स्वाप“ दइगु खः . थौं छु धर्म मानेयात कन्हय् वना मेगु हे धर्म मानेयाये फइ . गुथि धइगु धर्म नाप स्वाप“ दुगु विषय मखु . जाती व समुदाय लिपा हिले फइमखु . धर्म जक हिले फइ . नेवाःतय्गु समुदायगत संस्था खः . समुदायया परम्परागत सामुहिक अधिकार दुगु संस्था खः ।

उकिं सरकारं थज्वःगु संस्थायात हस्तक्षेप यायेफइगु अवस्था मदु । अन्तर्राष्ट्रिय कानुन कथं नं अथे गुथियात हस्तक्षेप यायेफइगु अवस्था मदु । थःगु हे कानुन दयेकाः संचालन जुइगु गुथियात गुगु कथं सरकारं हस्तक्षेप यायेगु कुतः यात थुकिं याना बास्तवय् राज्य व नेवाः समुदायया दथुइ छग“ कथं द्वन्द्व हे ब्वलंगु दु .

परम्परागत ल्याखं समुदाय, समाज न्ह्यःने यंकेगु अले प्रथाजन्य संस्था धइगु हे गुथि खः . उकिं गुथि धइगु जनताया भावना नाप स्वनाच्वंगु दु । थःगु हे नियम, थःगु हे भ“मि संचालन विधि, थःगु हे सामाजिक संरचना, थःगु हे कथं न्याय बीगु तयारी तकं दु ।

गुथि धइगु न्हापांनिसें स्वायत्त निकाय खःसा आः नं स्वायत्त निकाय हे खः . थज्वःगु महत्वप“र्ण विषययात बेवास्ता याना ओली सरकारं गुगु कथं विधेयक हल थुकिं याना नेवाःतय्त स्वायत्तताया अधिकार, नेवाः एकतानिसें नेवाः पहिचानयात थुइकेगु अवसर ब्य“गु दु । उकिं आः नेवाःतय्सं गुथि विधेयकया बारे न्ह“गु कथंया सोच तया वनेमाःगु ई वःगु दु ।

गुथि विधेयक लित काल वा खारेज यात धइगु तःधंगु विषय मखु आः नेवाःतय्गु गुथियात स्वायत्तता कायेगु अधिकारमुखि आन्दोलनया रुपय् यंकेमाःगु अवस्था वःगु दु । गुथियात स्वायत्त कायेगु ज्या प“वन धाःसा बल्ल नेवाःतय्सं नेवाः स्वायत्तताया बारे सः थ्वयेकेगु व थुइकेगु ज्या जुइ ।