ने. सं. ११४३ तछलाथ्व त्रयोदशी -

राष्ट्रिय तमासा जुइ !

थौंकन्हय् । प्रजनन अधिकारं छ्यं ल्ह्वना हयाच्वंगु दु । थ्व गुनुहुं गुनुहुं च्याना वयाच्वंगु दु । विशेष यानाः जेलय् लाःपिं, उमेर दुपिं बन्दीतय् सन्दर्भय् । प्रजनन अधिकार धइगु मचा दयेकेगु अधिकार खः । थ्व मौलिक अधिकार खः । थुकियात हनन् याये मजिउ । थुकिया हनन्या अर्थ मौलिक अधिकारया हनन् जुइ । मौलिक अधिकारप्रति कुठाराघात जुइ । अनेक कारणवश उमेर दुपिं ल्याय्म्हल्यासेत जेल वासय् लाइ ।

जेलया बन्दी जुइ । गुलिखे भाजुपिनि मय्जुपिंलिसे बाया च्वने माली । मय्जुपिनि भाजुपिं त्वःताः च्वने माली । निन्हु प्यन्हुया दण्ड जूसा ला छुं मखु । तर दँ दँ तक जेल सजाय फये माःसा ला ! विवाहित भाजुमय्जुपिनि सहवास सम्भव जुइमखु । जेलय् च्वँच्वं हे बाज्यः वने धुंकी । ज्याथजिथि जुइफु । इमि मचा दयेकेगु अवसर दइमखु । मचा दयेकेगु अधिकारं इपिं बञ्चित जुइ । जेल जीवन ।

प्रजनन अधिकार पूवंकेत चुनौति जुइ । थौं नेपाल सरकार थ्व चुनौतिलिसे समाना यायेत तयार जुइ । जेल जीवनय् च्वनेत, हनेत बाध्य जूपिंत नं थ्व अधिकार चूलाका बी । नेपाल सरकार प्रद्धिवद्ध जूगु बुखँ अखबारय् वइ । आः देय्या जेलय् मचा मदुपिं बन्दीतय्त प्रजनन अधिकार पूवंकेगु वातावरण व्यवस्थापनया निंतिं सरकारं पलाः छी धुंकूगु दु । जेलय् थुगु हे उद्देश्यं थाय्बाय्या व्यवस्था याइ ।

सम्बन्धित भाजुमय्जुपिंत प्रजनन कार्य सम्पन्नया लागि नाप लाकी । थुकिया निंतिं हरेक कारागार गृहय् माःगु व्यवस्था यायेत सरकारं तदारुकतासाथ पलाः न्ह्याकाच्वंगु दु । बुखँ पिहां वइ । आः जेल सजाय फयाः बाया च्वनेमाःपिं भाजु मय्जुपिंत निश्चित ई बियाः नाप लाकेगु व्यवस्था जेल दुने याइ । बाया च्वनेमाःसां मचा दयेकेगु अवसरं छखे च्वने माली मखु ।

मचाखाचाया ख्वाः स्वये खनी । प्रजनन अधिकारं सन्तान प्राप्तिया अवसर बी । बन्दीतय् निंतिं थ्व तःधंगु अवसर जुइ । उपलब्धि जुइ । थौंकन्हय् जेलयात यातना गृहकथं मकाः । काये मजिउ धइगु मान्यता ब्वलना वयाच्वंगु दु । जेल धइगु सुधार गृह खः । बन्दीतय्त फयांफक्व दुःख बीमाः । सास्ती यायेमाः । अपराधीतय्त कष्ट बियाः स्याना छ्वयेमाः थ्व पुलांगु सोच जुइ ।

थौंकन्हय् मिसा, मिजंतय् जक अधिकारया खँ जुइमखु । समलिंगीतय्सं नं थःगु हक अधिकार माली । जेल दुने समलिंगीतय् नं अधिकार व्यवस्थापन जुइमाः । सः थ्वये फु । अविवाहिततय्सं नं मां जुइगु अधिकार मालेफु ।

थौंकन्हय् थ्व सोचय् तःधंगु हिउपाः वइ । जेल दुनेया अपराधी, बन्दीतय्त कठोर कसा, यातना मखु, इमि दुनेया आपराधिक प्रवृत्तियात हीकेत स्वयेमाः । प्रवृत्तिगत हिउपाःया लागि जेल दुने अनेक सुधारया कार्यक्रम नं स्वनेमाः । बन्दीतय् विचारय् परिवर्तन हयेगु, सकारात्मक, सृजनात्मक विधित छ्यलेमाः । थ्व हे आशयं थौंकन्हय् जेल सुधारया विषय महत्वपूर्ण जुइ ।

बन्दीतय्त जेल दुने नं मानवीय अधिकारत बीमाः । थ्व हे मान्यताया क्रमय् थौं जेलया बन्दीतय्त प्रजनन अधिकार सुनिश्चित यायेमाःगु खँ वइ । नेपाल सरकारं थुकिया लागिं प्रबन्ध याइ । बन्दीतय् प्रजनन अधिकार विषयय् स्पष्ट यासे सरकारं धाइ । प्रजनन अधिकार अन्तर्गत बन्दीतय् ज्वःया सहवास प्रजनन उद्देश्यया लागि जक जुइ । विलासिताया लागि मखु ।

उकिं प्रजनन समस्या मदुपिंत थ्व अवसर बीमखु । सरकारं स्पष्ट याइ । थ्व अवसरया केन्द्र यौनसन्तुष्टि मखु, विशुद्ध प्रजनन अधिकार जुइ । मात्र मचा दयेकेगु ! वन्दीतय् प्रजनन अधिकार ! विषय बांलाः, आकर्षक ! । तर थुकिया कार्यान्वयन गुकथं सम्भव जुइ । थ्व न्ह्यसः जटिल जुइ । नेपाःया बन्दीगृह, जेलया स्थिति वा अवस्था गुलि दयनीय, गुलि नाजुक ।

बराबर अखबारय् वयाच्वनी । ट्वाइलेटया व्यवस्था दइमखु । क्वथा मदयाः बन्दीत पालंपाः द्यनेमाः धाइ । छुं भौतिक सुविधा दइमखु । आः वयाः प्रजनन कार्य सम्पन्नया लागि छु व्यवस्था याइगु खः ? जेल दुने । ट्वाइलेट वनीपिंत थें ‘क्यू’लय् तइगु खःला ? अधिकार बीगु खँ ल्हानाः छु याये ? पूर्वाधार मदयेक जेल दुने प्रजनन अधिकारया नामय् ल्वापु पीगु, भाँडभैलो ग्वाकेगु ज्या जक जुइ । मखुला ?

हाकनं मेगु खँ । निम्ह मय्जु दुपिंत छु याइगु खः ? भाजु जेलय् निम्हं मय्जुपिंत प्रजनन अधिकार बीमाः । ल्वापु जुइफु । जेलं गथे यानाः व्यवस्थापन याइगु खः ? हाकनं जेलय् नाप लाकेवं मचा हे दइ धइगु मदु । शारीरिक रुपय् प्रजनन समस्यां मिजं वा मिसा पीडित जुयाच्वने फु । थुकिया निंतिं नियमित सम्बन्धित विषयया चिकित्सकया सल्लाह माला च्वने फु ।

जेलं थुकिया व्यवस्था याये फइ ला कि फइमखु ? थौंकन्हय् मिसा, मिजंतय् जक अधिकारया खँ जुइमखु । समलिंगीतय्सं नं थःगु हक अधिकार माली । जेल दुने समलिंगीतय् नं अधिकार व्यवस्थापन जुइमाः । सः थ्वये फु । अविवाहिततय्सं नं मां जुइगु अधिकार मालेफु । अविवाहित मिसापिं मां जुइत जक प्रजनन क्रियाय् संलग्न जुइ । इमिसं मिजंयात स्थायी भाःत नालीमखु ।

अविवाहित मां जुइ न्ह्याःपिंत प्रजनन अधिकार बीगु ला कि मबीगु ! प्रजनन क्षमताय् कमजोर जूपिंत उपचारया व्यवस्था जेल दुने दइगु खः कि मखु । कन्हय् अविवाहित जोडिं नं प्रजनन अधिकार माला हइ । प्रजनन अधिकारया थःगु हे औचित्य दयाः नं थुकिया कार्यान्वयन गथे जुइ । स्वये मानि । जेलवासीतय् अधिकार सम्पन्न प्रजनन कक्षा तिंख्यलय् याये दुसा जिउ । राष्ट्रिय तमासा जुइ ।