ने. सं. ११४३ चौलाथ्व सप्तमी -

स्वन्ति नखःया तजिलजि

मनूतय्गु जीवनय् नखःचखःया महत्व तसकं दयाच्वंगु दु । नखःचखतं मनूतय्त आनन्द व सुख कायेत अवसर बियाच्वनी । थःगु जीवनयात माथं न्ह्याकेगु अवस्थाय् न्ह्याब्लें व्यस्त जुयाच्वंगु अवस्थाय् नखःचखतं छुं कथंया आनन्द बिइगु याइ । उलिजक मखु झी नेपाःमितसें माने याना वयाच्वनागु नखःचखतं व्यावहारिक जीवनयात थीथी कथयां अवसर चूलाका बिउ । नखःचखतं सुख दुःखया अनुभव ब्याकाब्यू । समाजय् च्वनापिं नाप स्वापू तयाः थवंथवय् सहयोगया भावना तये फयाच्वनी । नखःचखःयात म्वाका तयेगु लागी अझ नेवाःत तसकं च्वन्ह्यानाच्वंगु दु ।

नेवाःतय्गु संस्कृतिं हे नेपाःया सभ्यतायागु परिचय बियाच्वंगु दु । गन तक नेवाःत दइ अन तक नेवाः संस्कृति दइ । नेपाःया मूल्य मान्यता व संस्कृति ल्यनाच्वनी । वास्तवय् नेवाःतसें हना वयाच्वंगु नखः चखःया तजिलजिं थ्व देय् झःझः धायाच्वंगु दु । दसुया लागि झीसं दच्छियंकं थीथी नखःचखः हना वयाच्वना । थीथी नखःचखः मध्ये नं मोहनि धुंकाः वइगु स्वन्ति नखः बिस्कं न्ह्याइपुसे च्वं, गुलि तःजि धयां साध्ये मजू । न्यान्हुयंक तःजिक हनीगु स्वन्ति नखः दछि दुनेया दकलय् तःजिगु नखःया रुपय् हना वयाच्वना । थ्वयात थीथी कथं यमपंचक धयाच्वंसां गुलिस्यां दिपावली, दिवाली व तिहार धायेगु यानाच्वन । न्ह्यागु नामं न्ह्यागु धयाच्वंसां थ्वयात नेवाःतसें स्वन्ति नखः व स्वन्तिचःह्रे धकाः तःजिक हनाः न्ह्याइपुक माने यानाच्वन ।

नेवाः संस्कृतिया महत्व धयागु द्यःपिं जक मखु थःगु शरीरं, पशु्, पंक्षि, कीतपतंग व थी थी वस्तुयातनं पूजा याय्मापिं खः । थःजक नयाँ मगाः सकसितं नकेमाःपि, हनाबनाः तयेमाःपिं झी नेवाःत तसकं उदारवादीपिंं खः । न्यान्हुयंक हनेगु थुगु स्वन्ति नखःया तजिलजि कथं थुकथं पूजा आजा यानाः माने यानाच्वन ।

क्वःपूजा ः
स्वन्तिनखःया दकलय् न्हापां क्वःपुजा वइ । थ्व कार्तिक कृष्ण त्रयोदशी कौलागा कुन्हु निसें शुरु जुइ । थुकुन्हु यमराजया दूत कथं माने यानातःम्ह क्वःयात मरिचरि तयाः पूजा याइ । झीगु संस्कृति कथं क्वः यमराजया सन्देश वाहक, भिंगु मभिंगु खँ ज्वनाः सूचं बिइम्ह, ताःआयु तक म्वाइम्ह, चलाखम्ह कथं क्वःयात नं महत्व बियाः पुजा याइ । अथेहे थुकुन्हु वासःया द्यः धन्वन्तरीयात नं वैद्यपिनि पुजा यायेगु चलन दु ।

खिचापूजा ः
कन्हय्कुन्हु चतुर्दशीया दिनय् खिचापूजा धकाः यमराजया दूत व द्वारपालया रुपय्, मनूतय्त सुरक्षा बियाच्वनिम्ह, वफादार खिचायात नं साःसाःगु परिकार तयाः स्वांमा क्वखायेकाः पूजा याइ । उकिं थ्वयात नरक चतुर्दशी नं धाइ ।

लक्ष्मीपूजाः
स्वन्तिया स्वन्हु कुन्हु धुमधाम नक्सां लक्ष्मीपुजा शुरु याइ । हरेक छेँछेँपतिकं सुचुपिचु यानाः बँ थियाः पिखालखु निसें शुभलाभया चिं च्वयाःतइ । छेँछखां झ्यालय् व लुखाय् गोदावरी स्वांया स्वांमा हना तइ । थुकुन्हु धनया देवी लक्ष्मीया मूर्ति वा तस्वीरय् छाय्पियाः धुमधाम नक्सां धूप थनाः पूजा याइ । थुकुन्हु लक्ष्मीद्यः मत च्याःगु, सरसफाइ जुयाच्वंगु छेँसं लक्ष्मी वासं च्वंवइ धयागु जनश्रुति दु । उकिं सकस्यां छेँ छेँ पतिकं झिलिमिलि मतच्याका झः झः धायेका तइ ।

नेवाःतय् सन्याकाःइलय् पिखालखुइ मन्दः च्वयाः सकल मिसापिं जानाः मन्दलय् पुज्यानाः दकलय् न्हापां तुफिं पुयाः, लखं हायेका, लसकुस यानाः लक्ष्मी दुकायेगु चलन दु । अले थःपिनिगु ढुकुटी बांलाक पुज्यानाः लक्ष्मीया तस्वीर तिकाः, ब्व छानाः प्रसाद ग्रहण याइ । गुलिसिनं साःसाःगु नसात्वँसा तयाः भ्वय् नइ । वज्राचार्य, शाक्यपिनि गुरुमण्डल धलं दनाः पुजा याइ । तर खँय्तय् स्वाति नक्षत्र औंसीया दिन जुयाः लक्ष्मीपूजायात गाइतिहार धकाः सा, हँय्यात पुजा यायेगु चलन दु । हिन्दू धर्मकथं सा धयाम्ह लक्ष्मीया स्वरुप खः । अथेहे मूलध्वाखांनिसें बँथियाः, सप्तदीप च्याकाः, कलश तयाः “ओँम श्रीमन्त्र” च्वयाः भगवती लक्ष्मीया स्वागत याइ । थबलय्या “देवी सर्वैभूतेषु लक्ष्मी रुपेण संस्थिता” धकाः लक्ष्मीया आराधना याइ । थुखुन्हुनिसें बन्हि भैलो व द्यांैसी हालेगु नं शुरु याइ ।

म्हपूजा ः
स्वन्तिया प्यन्हुकुन्हु म्हपूजा याइ । गुलिं गुलिंस्या थुकुन्हु गोवद्र्धन पूजा व बलिपूजा धकाः माने याइ । नेवाःतय् थ्व म्हपुजाबलय् बिस्कं महत्व बियाः पूजा याय्माः । म्हपूजा धकाः थःगु म्हयात आत्म शुद्धि, आत्मसम्मान आत्मबोध यायेया लागि पूजा यायेगु खः ।

नेवाःतय् म्हपुजाया लागि छेँ छेँं सुचु पिचु याइ । अले सकलें सन्ध्याकाःइलय् छेँ जहान परिवार फुकसित म्हतिं म्हतिं चाकलाः मन्दः च्वइ । थुकि पोताय् व अबिरं मन्दः च्वइसा उकी बिबःता कथं वा, तछ्व हाकु मुस्या, माय्, ताय्नं छाय्पिइ । मन्दःया दत्थुइ आखय् नं चिकिचाचाःगु ग्वःलाक मन्दः छचाः नं च्वइ । उकी हे लाक्क मिसापिंसं मन्दःया दथुइ चिकंमन्द थायेगु याइ । जवय् जन्तिको, खवय् मन्तिको धकाः च्वय् क्वय् नं अलग्ग मन्दः च्वइ । अले थीथी वस्तुत हासा, तुफि, लःघः ब्वइ । पुजाभः म्हतिं म्हतिं तइ । गणेद्यः दुगु सुकुन्दा वा देवाः, त्वाःदेवाः मत च्याकी ।

मन्दः फुसय् सिसाबुसा तःसि, भोगत्या, मौसम, चाकुसी, आमासि, केरा, सन्तरासी, खोसिं, लैं, स्यांगुलि, आमासि आदि ब्वयेगु याइ । म्ह दुछि दायाः दयेकातःगु क्वखा नं तइ । सिसाबुसाया द्यःने खेलुइताः ब्वइ । अले ग्वय् स्वांमाः छमाः तइ । स्वन्ति नखः सिसाबुसा व स्वांया नखः खः । सकस्यां छक्वलं पुजा सिधयेवं छँेया हामा मिसापाखें सकसितं पालंपाः सिसाबुसा लःल्हायेगु याइ । सकस्यां स्वांमाः व क्वखा क्वखाइ ।

खेलुइताः च्याकाः स्वक्वः चाःहिलाः लःल्हाइ । अले धौसगं व ख्यँे, न्या, अय्लाः सगुन बी । साःसाःगु मरिचरि तयाः भ्वय् नइ । थुकथं म्हपूजा छँेछँेपतिकं याइ ।

थुकुन्हु हे नेपाल संवत् हिलेगु दिन नं खः । छँेज्याया नापनापं भिन्तुना ¥याली वनेमाःगुलिं अति व्यस्त जुयाच्वनी । उकिं स्वन्ति नखः व न्हूदँया विशेष स्वापू दयाच्वन ।

म्हपूजा कुन्हु निसें नेपाल संवत हिली । सुथंनिसें न्हूदँया भिंतुना बिइत थी थी थासं ¥याली पिकइ । येँ देया स्वनिगः सकभनं झः झः धायेकातइ । नेपाल संवत्या थःगु विशेषता दु । थनिं ११३७ दँ न्ह्यः राघव देवया पालय् थनया शंखधर साख्वालं प्रजाजनया ऋण पुलाः नेपाल संवत्यात छ्यलेगु याःगु खः ।

मल्लकालय् थ्व नेपाल संवत छ्यलाबुला जुयाच्वंगु खः । लिपा पृथ्वी नारायण शाहं नेपाल मण्डल त्याकुसां थ्व संवत् चले जुयाच्वंगु खः । लिपा राणा प्रधानमन्त्री चन्द्र शमशेरं थ्वयात लिकयाः विक्रम संवत् चले यात । थ्वयात सरकारी मान्यता मदयेकाबिल । अनंलि पंचायतकालय् जातीय दमन कथं छगू भाषा, छगू भेषया नीति कयाः नेवा भाय् व फुक्क जातिया भाषायात क्वत्यलेगु यात ।

रेडियो नेपालं नेपालभाषां समाचार बिइगु व जीवन दबू थें जाःगु कार्यक्रम लिकया बिल । अले नेवाःतसें थुगु संवत्यात छ्यलाबुलाय् हयेत सः थ्वयेकल । । तर सरकारं छुं याके मबिल । बल्ल जनयुद्ध लिपा लोकतन्त्र वसेंलि शंखधर साख्वाःयात राष्ट्रया छम्ह विभूति धकाःघोषणा यात । छुं कथं भतिचा थुगु नेपाल संवत्यात गनं गनं प्रयोग यायेखन । सरकारी पत्र पत्रिकाय् नेपाल संवत्यात छ्यलाबुलाय् हल । पूर्ण सरकारी मान्यता कथं थुकीया छ्यलाबुला लागि अझ नं प्रयोगय् हे हःगु मदुनि, उकिं नेवाःतसें संघर्ष यानाच्वंगु हे दनि ।

किजापूजा
म्हपूजाया कन्हय्कुन्हु किजापुजा याइ । किजाया ताःआयु कामना यासें, रोग, शोक दुःख मदयेमा धकाः ततां किजायात पुज्यायेगु याइ । किजापूजाया तताकेहेँपिंसं यमुनादेवी, माकण्डेय आदि नां कयाः आशीर्वाद कायेगु चलन दु । धायेत किजापूजा धाइ, तर थुथाय् न्ह्याम्हेस्या केहँे जूसां तता जूसां किजापूजा यानाहल ।

किजा पूजा यायेमखंपिं मिसामिजंत न्हूपुखुलीइ च्वंगु बालगोपाल द्यः दर्शन याः वनेगु चलन दु । थुकथं थ्व किजापुजाया यमराजया केँहेँ यमुनानाप स्वापु दयाच्वंगु दु । किजापूजा सिमधयेकं सुं नं किजायात कालं यंके मफयेमा धकाः यमुनां यमराजयात बरदानयाके फ्वंगु दिन खः ।

लिखँ
थ्व स्वन्ति नखः न्यान्हुयंक यमराजनाप स्वापू दयाच्वंगुलिं यमपञ्चक धकाः माने याना वयाच्वंगु खः । अझ थ्व स्वन्ति नखः लक्ष्मी पूजा, म्हपूजा व किजापूजाया छगू कथं हे तजिलजि हनाः तसकं महत्वं बियाः नखः हना वयाच्वंगु दु । लक्ष्मी पूजाकुन्ह च्याकूगु मतया अर्थ अन्धकार व अज्ञानता यात चिइका छ्वयाः स्वच्छ चकमन्न याना अज्ञानतायात हतय् यायेगु खः ।

गुगु छँय् लक्ष्मी स्थीर जुइमखु उगु छेँय् धन, सम्पत्ति, ऐश्वर्य दइमखु । धन बिना संसार चले जुइमखु । म्हपूजाया आत्मशुुद्धि मयायेकं मनूया चित्त शुद्ध जुइमखु । स्वन्तिबलय् च्वइगु मन्दः पञ्चतत्वया ज्ञान कथं थ्व ब्रम्हाण्ड पञ्चतत्वं दयेका तःगु झीगु नश्वर शरीर खः । पञ्चतत्व कथं चा, लः, फय्, मि व सर्गः कयातल । थ्व न्यागू तत्व स्थीर जूतले झीगु शरीर नं स्वस्थ जुया च्वनी । किजापूजाया किजा व तताया दथुइ माया क्वातुक सम्वन्ध दयाच्वनी ।

थ्व स्वन्तिनखःया विशेषता कथं चिकंमन्दःथें गबलें गना मवंसे, ग्वय्स्वांथें गबलें सुकू मचिनेथें, खोसिं थे गबले मंगःथें, तःसिथें पवित्र जुयाः ताआयुया आशीवार्द कयाः म्हपुजा, किजापूजा यायेगु याइ । थजागु पत्रिगु नखः स्वन्ति नखः मध्येय्नं तसकं न्ह्यइपुगु तजिलजिं जाःगु नखः खः । सुनां म्हपूजा हनी व नेपाःया नेवाः जुयाःच्वः । अले वयात सन्तानवृद्धि, आयुवृद्धि, गुणवृद्धि, धनवृद्धि, सुखवृद्धि व जसवृद्धि जुया च्वनी ।