ख्वनाय् वा पिइगु आन्दोलन

थनिं दछि न्ह्यः स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्सं गुकथं गुथि विधेयक विरुद्धया आन्दोलनया झ्वलय् फिब्वख्यलय् मुनाः छगू नमूनाया ब्वज्या यात अले राजनीतिक दलतय्त तकं पाठ स्यनेगु ज्या याःगु खः । थुगुसी नं नेवाःतय्सं न्ह्याकूगु छगू न्हूगु कथंया आन्दोलनं सकसिगुं ध्यान सालाच्वंगु दु। नेवाःतय् थीथी कथंया महत्वं जाःगु बस्तीमध्ये ऐतिहासिक व सांस्कृतिक रुपं महत्वपूर्णगु ख्वनाया नेवाःतय् नेतृत्वय् जूगु बुँइ वा पीगु आन्दोलन छगू न्हूकथंया आन्दोलन जुया बिउगु दु। वा पीगु आन्दोलन स्वयेबलय् सामान्य कथंया आन्दोलन थें च्वं ! खाली जुयाच्वंगु बुँइ वा पीगु जक थें च्वं, तर वास्तवय् थ्व आन्दोलन छगू दीर्घकालिन रुपं लिच्वः लाकीगु व स्वनिगःया हे आदिवासी नेवाःतय्त छप्पँ यानाः छगू न्हूगु कथंया जागरण ब्वलंकेगु आन्दोलन जुयाबिउगु दु ।

वा पीगु आन्दोलनया झ्वलय् न्हापांगु दिं वंगु असार १५ गते ख्वनाया खुँद्वः (खुडोल) बुँइ सुरक्षाकर्मीतलिसे सामान्यकथं धित्तुधिनेगु व वा पीगु ज्या जूगु खःसा असार २० गते थ्यंबलय् ला प्रहरी व वा पीत वःपिं आदिवासी नेवाः किसानतय् दथुइ झडप तकं जुल । दर्जनौं अश्रुग्यास प्रहार यात, लाठिचार्ज यात अले फायरिब तकं यात । उगु घटनाय् नेवाःत नापनापं सुरक्षाकर्मीत याना बागू दर्जनति घाःपाः नं जुल । छगूकथं ख्वनाया खुँद्वःया बुँ रणभूमिइ हिल । अन तैनाथ यानातःपिं सशस्त्र व जनपथ प्रहरी ला तप्यंक हे आदिवासी नेवाःतलिसे झडप यायेगु मुडय् खने दुसा अन ब्यारेक दयेकाः च्वनाच्वंपिं नेपाली सेना तकं पोजिसनय् च्वनेत बाध्य जूगु अवस्था खः ।

उकथंया घटनाया दथुइ नं वा पीगु ज्या धाःसा ख्वनाया आदिवासी नेवाःतय्सं यानाः हे त्वःतल । १५ गतेया आन्दोलन छगूकथं ख्वनाया नेवाःतय्गु निंतिं छपलाः न्ह्याः वंगु खने दुसा अनं लिपा २० गते ला स्वनिगःया थीथी थासं नं नेवाःत व्यापक सहभागी जुयादीगुलिं मेगु छपलाः न्ह्यःने वंगु दु। थुकिं यानाः न्हापा न्हापा सरकारलिसे ल्वाये फइमखु, आः ख्वना व बुंगयात समाप्त याइगु जुल धकाः निराश जुयाच्वंपिं ख्वनाया आदिवासी नेवाःतय्त थुकिं उत्साहित याना बिउगु दु। लिसें स्वनिगःया आदिवासी नेवाःतय्ततकं उत्साहित याना बिउगु खनेदु। २० गतेया वा पीगु ज्याझ्वः, अन जूगु झडप व नेवाःतय्गु एकतां याना नेवाःतय्त जक मखु नेपाःया आदिवासी जनजातितय्त तकं उत्साहित याना बिउगु खनेदु ।

१५ गतेया आन्दोलन छगूकथं ख्वनाया नेवाःतय्गु निंतिं छपलाः न्ह्याः वंगु खने दुसा अनं लिपा २० गते ला स्वनिगःया थीथी थासं नं नेवाःत व्यापक सहभागी जुयादीगुलिं मेगु छपलाः न्ह्यःने वंगु दु। थुकिं यानाः न्हापा न्हापा सरकारलिसे ल्वाये
फइमखु, आः ख्वना व बुंगयात समाप्त याइगु जुल धकाः निराश जुयाच्वंपिं ख्वनाया आदिवासी नेवाःतय्त थुकिं उत्साहित याना बिउगु दु ।

ख्वनाय् गुकथं वा पीगु आन्दोलन जुल थ्व मात्र ख्वनाया निंतिं व फाष्ट ट्र्याकया जिरो किलोमिटर अन मतयेकेगु निंतिं जक जूगु मखु। ख्वना व बुंगयात बचे यायेगु, नेवाः संस्कृति, सभ्यतायात ल्यंकेगु, आदिवासीतय्गु भूमिइ दइगु अधिकारयात कयाः जागरण ब्वलंकेगु ज्या नं याःगु दु। खुँद्वः बुँया पुर्जा सुं ब्यक्ति विशेषया नामय् दु अले इमिसं न्हापांनिसें अन ज्या यानाः नया वयाच्वंगु खःसा सामान्य मिखां स्वयेबलय् इमित मुआब्जा बीवं गाः धकाः तायेकेफु। उकिं हे सत्तारुढ दलया कार्यकर्ता जुयाः नं अभियन्ताया रुपय् न्ह्यःने वयाच्वंपिं छुं छुं मनूतय्सं ला ख्वनावासीयात मुआब्जा बीमाः अले अन हेफाष्ट ट्र्याक दयेके बीमाः । यदि अथे मजुल धाःसा ख्वनावासीया आन्दोलन विरुद्ध कुहां वयेगु जुइ धकाः अप्रत्यक्ष रुपं धयाहःगु दु ।

लिपांगु इलय् सत्तापक्षया कार्यकर्ता जुयाः नं अभियन्ता धकाः न्ह्यःने वयाच्वंपिंसं गुगुं नं हालतय् ख्वनाया खुँद्वः बुँइ हे फाष्ट ट्रयाकया जिरो किलोमिटर तयेमाः धकाः न्ववाना हःगु धइगु अवश्य नं थ्व सामान्य मखु। थ्व धइगु छगूकथं योजनावद्ध रुपं हे न्ह्यःने वःगुकथं कायेमाः । मुआब्जा बियाः ख्वनावासीया जग्गा कायेगु अले ख्वना व बुंगया सभ्यता नापं नेवाः सभ्यता समाप्त यायेगु नापनापं नेवाःतय्गु पहिचानयात हे समाप्त यानाः नेवाःतय्त विस्थापित यायेगु डिजाइन हे खः धकाः धायेफइ ।

इमिसं भूमि धइगु व्यक्तिनाप स्वाकाः खँ हःगु दु। व्यक्तिया नामय् जग्गा खः, पुर्जा खः । तर व भूमिइ छुं नं कथंया योजना दयेकेबलय् आदिवासी नेवाःतय्गु स्वतन्त्रपूर्वक जानकारी सहितया सहमति कायेमाः । थ्व आदिवासीतय्गु मान्यता खः । स्वनिगलय् गुलि नं योजना हइ व धइगु नेवाःतय् भूमि जूगुलिं नेवाःतय्गु अनुमति कायेमाः । नेवाःतय्गु अनुमति कयाः जक इमिगु भूमिइ ज्या यायेगु धकाः छखे राज्यं अन्तर्राष्ट्रिय कानुन व सन्धीत आइएलओ १६९, आदिवासीतय्गु अधिकार सम्बन्धी संयुक्त राष्ट्रसंघीय घोषणा पौयात स्वीकार यायेगु, ल्हाःचिं तयेगु तर ब्यवहारय् कार्यान्वयन मयायेगु ज्या यानाच्वंगु दु। स्वनिगलय् गुलि नं योजनात वइ अज्याःगु योजना हये न्ह्यः हे नेवाःतय्गु स्वीकृति कायेमाःगु बाध्यकारी अन्तर्राष्ट्रिय कानूनया अःखः राज्य वनाच्वंगु दु ।

नेवाः आदिवासीतय्गु अधिकारयात हाचां गायाः वनाच्वंगु थीथीकथंया ज्यामध्ये फाष्ट ट्रया कया जिरो किलोमिटर छगू प्रमुख विषय खः । नेवाःत धइपिं नेपाःया आदिवासीत खः धकाः स्वयं राज्यं नं स्वीकार यायेगु अले मेखे आदिवासीतय्गु अधिकारयात बेवास्ता यानाः, बल प्रयोग यानाः, ख्यानाः गुगुकथं ज्या यानाच्वन थ्व तसकं आपत्तिजनक खँ खः । थौं थुगु खँ नेवाः अधिकारया निंतिं न्ह्याः वनाच्वंपिं ल्याय् म्हतनापं अभियन्तातय्सं बांलाक हे थुइ धुंकूगु दु। थुगु हे सवालयात कयाः थौंकन्हय् नेवाःतय्सं सः थ्वयेका वयाच्वंगु दु। अले ख्वनाय् वा पीगु आन्दोलन धइगु नं उकथं हे नेवाः अधिकारया निंतिं न्ह्याः वनेगु छगू धिसिलाःगु पलाः खः ।

थुगु पलाखं नेवाः आदिवासीतय्सं मुआब्जा मकाःनिगु जग्गा सरकारं कब्जा यानातःगु अले उगु जग्गा लित कायेत न्ह्याकूगु वा पीगु अभियान छगू न्हूगु कथंया आन्दोलनया रुपय् न्ह्याकूगु खः । ख्वनाया नेवाःतय् नेतृत्वय् जुयाच्वंगु थ्व आन्दोलन सफल जुल धाःसा कन्हय् स्वनिगलय् दयेकेगु धयातःगु बाहिरी चक्रपथ, प्यंगू सहरया योजनातकं असफल जुइ । अथे जुल धाःसा थन नेवाः सभ्यता ल्यनी, नेवाःतय्गु पहिचान ल्यनी । मखुसा नेवाः वस्तीत झन झन मदयावनी, नेवाः संस्कृति-सभ्यता मदयावनी अले समग्रताय् धायेगु खःसा नेवाःत हे माले मालीगु अवस्था वइ । उकिं थौंया इलय् ख्वनाय् जुयाच्वंगु वा पीगु आन्दोलन धइगु नेवाः सभ्यतायात ल्यंकेत जुयाच्वंगु आन्दोलन धइगु थुइकेमाः । अले ख्वनाया नेवाःतय्सं यानाच्वंगु आन्दोलनयात कयाः सकल नेवाःतनापं आदिवासी जनजातिय्सं नं ग्वहालि यायेमाःगु आवश्यकता दु ।