भाषा आन्दोलनयात दुवालेबलय्

मथां आखः सयेकेगु खःसा मांभासं आखः स्यनेमाः धइगु मास्टर जगतसुन्दर मल्लं न्ह्यथनादीगु धारणा हे नेपालय् मातृभाषा आन्दोलनया दकलय् न्हापांगु उद्घोष जुइफु । उगु इलय् तकं छगू भाषां मेगु भाषायात दमन यायेगु, शोषण यायेगु वा विस्थापित यायेगु कुतः जूगु खने मदु । बरु थःगु समुदाय दुने थःथःगु भाषा ल्हानाः मनूत स्वतन्त्र रुपं हे भाषा सयेका स्यना वयाच्वंगु खः । अबले तक सुनानं सुयातं हे निषेधया राजनीति नं गनं जूगु खने मदु । वयां लिपा देसय् राणा शासनयात टिकाउ यायेमाःगु कारणं नेपालभाषाया माध्यमं च्वइपिं च्वमि साहित्यकारपिंसं विद्रोहया सः थुगु भाषां च्वयाः थ्वयेकाच्वंगु सीवं राणातय्सं नेपालभाषायात च्वयेगु व ब्वनेगु ज्याय् विस्थापित यायेगु नीति काःगु खः । यदि हरिभजन हे जक हालाच्वंगु जूसा, धल्चा भजनय् हे जक नेपालभाषा थ्वयेकाच्वंगु जूसा अथे दमन याइ मखु ।

नेपालय् न्हापांखुसी थथे राणातय्सं हे नेपालभाषां च्वये ब्वने दइ मखु धइगु खँ राज्यस्तरं लादे याःगु खः । उकिया कारणं गुलिं विद्रोहीत जेल च्वनसा गुलिसितं देश निकाला तकं याःगु खः । अथे जुयाः हे नेपालय् न्हापां नीस्वंगु नेपालभाषाया संस्था च्वसापासा भारतया बनारसय् नीस्वंगु खः । थ्व छगू गन दमन जुइ, अन विद्रोह जुइ धइथें ल्याय्म्हतय्त कुण्ठित यायेत स्वयेवं विद्रोहया सः थ्वयेकेत पिज्वःगु विद्रोहया पलाः हे खः । थज्याःगु ज्या पूर्वी पाकिस्तानं बंगलादेश अलग्ग जूगु इलय् नं जूगु जुयाच्वन । पाकिस्तानं छगू भाषा छगू जातियात जक थाय् बिउगुलिं हे लिपा बंगलादेश अलग्ग जुल धाइ । अन भाषा आन्दोलनया झ्वलय् आपालं मनूतय्सं साहदत प्राप्त याःगु जुयाच्वन । थःपिनि बंगाल भाषाया माग याना न्ह्याकूगु उगु अभियानं सफलता कायेवं बंगलादेशं हे मातृभाषा दिवस हनेगु ज्या नं न्ह्याका यंकल । अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस दँय्दसं २१ फेब्रुअरी कुन्हु हनेगु याः ।

थथे मातृभाषा प्रति प्रेमभाव ब्वलंकेगु ज्या देश विदेसय् थीथी अभियान कथं ताः ई न्ह्यवंनिसें हे न्ह्यानाच्वंगु खनेदु । झीगु देसय् धाःसा नेपालभाषां ब्वंकीगु स्कुल चायेकाः सीएटी क्याट, क्याट माने भौचा, डीओजी डग, डग माने खिचा, आरएटी राय्ट, राय्ट माने छुँचा धाधां अंग्रेजी मानेयात नेपालभाषाया शब्दं आखः स्यनेगु यानाः मास्टर जगतसुन्दर मल्लं हे न्हापांखुसी थज्याःगु अभियान न्ह्याकादीगु खनेदु । संस्कृतं जक च्वयेगु यानाच्वंगु उगु इलय् नं जनबोली प्रचलनय् दुगु नेपालभाषाया माध्यमं च्वयाः ब्वनाः अले ब्याकरण तयार याःगु कारणं हे शहीद शुक्रराज शास्त्रीयात राणातय्सं टेकुइ यखानाः स्याना बिल । अले जगतसुन्दर मल्ल, योगबीरसिं कसाः, सिद्धिदास महाजु व निष्ठानन्द वज्राचार्य थेंज्याःपिं नेपालभाषाया प्यंगःथां धयातःपिं मनूतय्गु प्रेरणा कयाः न्ह्यचिलाच्वंपिं जगतमान वैद्य धर्मादित्य धर्माचार्य, धर्मरत्न यमि, प्रेम बहादुर कंसाकार, चित्तधर हृदयपिंत जेलनेलया सजायँ बीगु, देश निकाला यायेगुनिसें थीथी कथंया यातना बिया यंकल । तर बिद्रोहं दिपाः मकाः ।

नेपालभाषा छगू झिंन्यासःदँ न्ह्यवंनिसें हे लिखित इतिहास दुगु व न्यासः दँ न्ह्यवंनिसें ला बांबांलाःगु साहित्य हे सिर्जना जुयाच्वंगु समृद्ध भाषा खः । अज्याःगु भाषाया कारणं राणातय्सं व पञ्चायती व्यवस्थां तकं थःपिंत विद्रोही खंकेमाःगु अवस्था ब्वलन । वास्तवय् जनतायात दमन यात धाःसा हे उकिया प्रतिकार जुइगु खः । राणा विरोधी आन्दोलन व पञ्चायती व्यवस्था क्वःथलेगु आन्दोलनय् नं आपालं भाषाभाषी व जनजातिया ल्हाः दु । पद्मरत्न तुलाधरपिंसं न्ह्याकूगु नेपालभाषा मंकाः खलःया विद्रोह, मधेशय् मैथिली भाषाभाषीं न्ह्याकूगु अभियान भाषा आन्दोलनया दसि खः । थ्व ज्या झीगु देसय् जक मखु विश्वन्यंकं हे न्ह्यानाच्वंगु जुयाच्वन । अज्याःगु हे दसि बंगलदेशय् नं जुल । उकिं बंगलादेशं हे अन्तर्राष्ट्रिय मातृभाषा दिवस हनेगु परम्परा नं सुरु जुल । थःगु भाषा प्रति प्रेम यायेगु धइगु मेमेगु छुं नं भाषायात स्यंकेगु, मभिं कथं स्वयेगु वा विस्थापित यायेगु ज्या ख हे मखु ।

तर झीथाय् नेपालभाषां च्वयेवं खस नेपाली भाषायात आघात लाइ धइगु हे धारणां राणातय्सं थजु वा पंचायती ब्यवस्थां थजु उकियात निषेध हे यात ।
आः देसय् प्रजातान्त्रिक व्यवस्था पुनः स्थापना जुइधुंकूगु दु । देशय् गणतन्त्र वयेधुंकूगु दु । अथे खःसां भाषा आन्दोलनया औचित्य धाःसा आः नं समाप्त जूगु मदुनि । थन छगू भाषां हे जक आखः ब्वंकेगु परिपाटी दनि । थीथी भाषां पाठ्यक्रम तयार यायेमाःगुली खस नेपाली भाषा छगुलिं हे जक भाषाया पाठ्यक्रम तयार यानातःगु दु । अनिवार्य विषय दयेकाः नेपाली व बरु अन्तर्राष्ट्रिय भाषा अंग्रेजीयात मान्यता बियातःगु दु । मांभाय्या स्थान हे मदु । छगू मातृभाषा जक लागू यायेगु खःसा अःपुक आखः सयेके फइ । मातृभाषां आखः स्यनेगु इलय् गुलि अःपुक आखः सयेके फइगु खः मेमेगु भाषां उलि अःपुक सयेके फइ मखु । वयात मनं मनं छकः अनुवाद यानाच्वनेगु इलय् हे वयागु दिमागया अप्वः शक्ति खर्च जुइधुंकी । अले वास्तवय् जनजाति, भाषाभाषीत लिउने लाइगुया कारण नं थ्व हे जुया बी ।

वैज्ञानिकतय् धारणा कथं मचाबलय् यदि वातावरण चूलात धाःसा वं न्हय्गू तक भाषा छक्वलं सयेकेफु । उकिं भाषाभाषी व जनजातिं नं लादे हे याःगु खस भाषा सयेके मफइ धकाः थःगु मातृभाषा हे मस्यँसें मस्तय्त खस भाषा अनिवार्य कथं मसः मसः स्यनेमाःगु आवश्यकता हे मदु । वं स्कूलय् वनाः सयेकीगु ला वहे राज्यं लादे यानातःगु खस नेपाली भाषा हे खः । उकिं लगानी हे म्वायेक थःगु हे मुलय् तयाः स्यने जिउगु भाषा मातृभाषा निं न्हापां थः मस्तय्त स्यनेमाः । मचातय्सं ल्हाइगु मचाभाय् स्यनेमाः । थ्व चलन ह्रास जुजुं वनाच्वंगुलिं वयस्क उमेरयापिं मनूतय्सं हे मस्त खनेवं हे वं मातृभाषां खँ ल्हाःगु थू्म्ह हे जूसां झीसं खस भाषां खँ ल्हायेगु बानी जूवन । थ्व झी सकसियां कमजोरी हे खः । थुकियात वाःचायेकाः झीगु थःगु मां भाय् न्हापां स्यनेमाः, सयेकेमाः व मथुल धाःसा हे जक निगूगु भाषा वा स्वंगूगु भाषाया शरण कायेत कुतः यायेमाः धइगु ध्यान प्रत्येक भाषाभाषा व जनजातिं नाला काये फयेकेमाः । अले हे जक झी अग्रजतय्सं याना वंगु भाषा आन्दोलन सार्थक जुइ । बंगलादेशं माने यानाः विश्वय् न्यनावंगु मातृभाषा दिवस हनागुया औचित्य पुष्टि जुइ ।