गुथि : छगू स्वायत्त ईकाइ

नेवाः समुदाय दुने गुथिया महत्व छु ? थ्व छगू धार्मिक वा सांस्कृतिक ईकाइ जक खः ला ? संस्कारनाप स्वापू दुगु ईकाइ जक खः ला ? परम्परानाप स्वानाच्वंगु प्रथाजन्य संस्था खः ला ? वा छगू परोपकारी ज्या यायेगु ईकाइ जक ? थुकिया विशेषता छु छु खः ?

गोष्ठी वा गुथि थनिं झिंन्यासःदँ न्ह्यवंनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु संस्थागत संरचना खः । झीगु समाजय् लिच्छविकालंनिसें आःतक निरन्तर रुपं न्ह्याः वयाच्वंगु गुथिया विशेषता आपालं दु । ध्वजगोष्ठी, बादित्रगोष्ठी, धुपगोष्ठी, इन्द्रगोष्ठी, प्रणालीगोष्ठी, प्रवहणगोष्ठी लगायत गुथित लिच्छवीकालंनिसें धार्मिक, शैक्षिक, जनस्वास्थ्य लगायत लोककल्याणकारी ज्याया निंतिं सामूहिक रुपय् दयेकातःगु संस्था खः । थुलि जक मखु नेवाः समुदायय् गुथिया व्यापकता अझ तब्या । थुकिया छुं दसित थन न्ह्यब्वयाच्वना ।

पृथ्वीनारायण शाहं येँदेय् त्याकेधुंकाः थनया जुजु जयप्रकाश मल्ल ख्वपय् जुजु रञ्जित मल्लया शरणय् वन । अले पृथ्वीनारायाण शाहं थःपिंत जुजु जयप्रकाश लःल्हा धकाः रञ्जित मल्लयात तःक्वः इनाप यात । रञ्जित मल्लं थुकिया निर्णय यायेत ख्वपय् च्वंगु फुक्कं गुथिया गुथियारतय्त सःताः सहलह ब्याकल । गुथियारतय्सं थःपिनि थासय् शरण काःवःम्हेसित गोर्खाली जुजुयात लःल्हाये मजिउगु निर्णय यात । उगु हे निर्णययात शिरोपर यानाः रञ्जित मल्लं पृथ्वीनारायण शाहया इनापयात अस्वीकार यात ।

मेगु, पृथ्वीनारायाण शाहं येँदेय् त्याके न्ह्यव नेवाःतय्सं दँय्दसं सम्यक जात्रा न्ह्याका वयाच्वंगु खः । जुजुयात लोकेश्वरया अवतारया रुपय् पाहां कथं जात्राय् ब्वनेगु चलन दुगु खः । तर पृथ्वीनारायण शाहं येँदेय् त्याकेधुंकाः झिंनिदँ तक सम्यक जात्रा मजुल । थुकिया कारण खः, सम्यक गुथिं थःपिनिगु सांस्कृतिक ज्याझ्वलय् पिनेयाम्ह जुजुयात अस्वीकार याःगु । गुथियारतय् अस्वीकृतिया कारणं हे पृथ्वीनारायण शाहयात तःदँ तक येँय् शासन यायेत थाकुल । लिपा पृथ्वीनारायण शाहं गुथियारत नाप गुथियात थम्हं माने यायेगु व थःगु शासनया इलय्छुं नं कथं बाधा अवरोध मयायेगु सम्झौता यायेधुंकाः जक सम्यक जात्रा न्ह्यात । अले तिनि गोर्खाली जुजुयात सम्यकया झ्वलय् पाहां ब्वनेगु सुरु यात ।

ऐतिहासिक आधारय् नं गुथि व्यवस्था स्वायत्त रुपं न्ह्यानाच्वंगु खःसा आः अन्तर्राष्ट्रिय कानून कथं नं आदिवासीतय् थज्याःगु संस्थायात स्वायत्त कायम हे जुयाच्वनेमाःगु व्यवस्था दु ।

अथेहे, थँबहिली च्वंपिं पःमाः (प्र्रधान)तय् छगू तःधंगु गुथि दु । थँबही न्हापा छगू बिस्कं स्वायत्त ईकाइ कथं स्थापना जुयाच्वंगु खः । सिंहकल्पनगर धकाः नं म्हसिउगु थुगु थाय् उत्तरय् जामाचो (नार्गाजुन) तक न्यना वनाच्वंगु खः । सिंहसार्थबाहुं दयेकूगु विक्रमशील महाविहार नं थुगु हे नगर दुने लाःगु क्षेत्र खः । येँ देय् दुनेया गुथि मध्ये तसकं बल्लाःगु गुथिइ छग थनया गुथि नं लाः । थुगु गुथिया कार्यक्षेत्र धइगु केवल जात्रा पात्रा वा सांस्कृतिक ज्या यायेगु जक मखु, उगु क्षेत्रया दुने राजश्व संकलन यायेगु अधिकार नं छ्यला वयाच्वंगु खः । थौंतक नं फागु पुन्हिया इलय् मनमैजु, फुसिंख्यः, फुतुङ लगायतया क्षेत्रय् वनाः गुथियारतय्सं गं थानाः सांकेतिक रुपं जकसां कर म्हयेगु ज्या यानाच्वंगु दु ।

थुकथं नेवाःतय् गुथिया अधिकार केवल सामाजिक विषयवस्तुइ जक केन्द्रित मजू धकाः क्यं । गुथि थज्याःगु सशक्त संस्था खः गुकिं स्वायत्त रुपं राजनीतिक, धार्मिक व आर्थिक ज्या यानाच्वंगु दु । ऐतिहासिककालय् नं राज्यपाखें गुथियात उलि हे विशिष्ट थाय् बियाः उकिया स्वायत्त अधिकारयात सुरक्षित यानातःगु खनेदु । पृथ्वीनारायण शाहं स्वनिगः त्याकेधुंकाः तकं गुथि व्यवस्थायात छुं नं कथं लिच्वः मलाकेगु सम्झौता यायेधुंकाः जक थन शासन यायेफुगु खः ।

स्वायत्त रुपं नेवाःतय्सं संचालन याना वयाच्वंगु गुथि व्यवस्था धइगु संस्कृति, सम्पदा व विशेष यानाः समुदाय नाप स्वानाच्वंगु विषय खः । थ्व केवल धर्म नाप स्वानाच्वंगु विषय मखु । तर सरकारं हःगु गुथि सम्बन्धी कानूनयात एकीकरण व संशोधन यायेत दयेकूगु विधेयक, २०७५ धाःसा धर्म व धार्मिक विषयय् केन्द्रित जुयाः हःगु खः । सरकारं संविधानया धार्मिक स्वतन्त्रताया हकया धारा २६ (२) अन्तर्गत गुथियात संचालन व संरक्षण यायेत गुथि सम्पत्ति व जग्गाया व्यवस्थापनया निंतिं कानून दयेकाः नियमित यायेगु कथं विधेयक पेश याःगु खः । दकलय् आपत्तिया विषय थ्व हे खः । सरकारं गुगु सैद्धान्तिक लिधंसाय् विधयेक पेश याःगु खः वहे पाय्छि मजू ।नेवाःतय् गुथिया भूमिका व महत्वयाबारे ज्ञान मदयेकं थुगु विषययात भूमिनाप स्वाकाः उकिया लिधंसाय् विधेयक हयेगु ज्या यात ।

समुदायनाप स्वानाच्वंगु छुं नं कथंया परम्परायात अन्तर्राष्ट्रिय कानून कथं विशेष थाय् बियातःगु दु । अन्तर्राष्ट्रिय कानून कथं आदिवासीतय् परम्परागत संस्थायात प्रचलित कानुनी व्यवस्थां लिच्वः लाके मजिउगु व्यवस्था दु । नेवाःतय् गुथि नं अज्याःगु परम्परागत संस्था कथंया छगू प्रथा (कस्टमरी इन्स्टिच्युट) खः । अन्तर्राष्ट्रिय व्यवहार कथं आदिवासीतय् प्रथाजन्य संस्था न्ह्याबलें राज्य व आदिवासी समुदाय दथुइ जुइगु सम्झौता कथं न्ह्याः वनीगु अले अज्याःगु संस्था स्वायत्त जुइ ।

आदिवासी जनजाति समुदायया अधिकार सम्बन्धि संयुक्त राष्ट्र संघया घोषणा (युनडिआरआईपी)या धारा १९य् आदिवासीतय् नाप स्वापू दुगु विषय नालाकाये न्ह्यः व लागू याये न्ह्यः उमिगु संस्थानाप स्वतन्त्र व न्हापा हे सूचित यानाः सल्लाह कायेमाः धकाः न्ह्यथनातःगु दु । थुकिया अन्तर्गत आदिवासीतय् प्रथाजन्य व्यवस्थाया खँय् नं आदिवासीतय् सल्लाह व सुझाव कायेमाःगु कानुनी व्यवस्था दु ।

धारा ३४ कथं आदिवासी– तय्सं थःगु संस्थागत संरचना व बिस्कंगु प्रथा, आध्यात्मिकता, परम्परा, प्रकृया व अभ्यासयात संरक्षण, प्रवद्र्धन व विकास यायेगु अधिकार दु । नेपालं आदिवासी जनजाति अधिकार सम्बन्धि संयुक्त राष्ट्र संघया घोषणायात मान्यता बीधुंकूगु दु । थुकिया अर्थ नेवाःतय् गुथि व्यवस्थाया विषयय् नेवाःतय्सं गुकथं संरक्षण, प्रवद्र्धन व विकास यायेगु धइगु स्वायत्त अधिकार दुगु जुल ।

अथेहे धारा २६ (३) कथं सरकारं आदिवासीतय् भूमि, क्षेत्र व स्रोतयात कानुनी रुपं पहिचान व सुरक्षा यायेमाः । थज्याःगु मान्यता आदिवासी समुदायया प्रचलित प्रथाजन्य कानून, आदिवासी परम्परा व भूमि व्यवस्था कथं जुइमाः ।

थुकथं स्वयेगु खःसा राज्यं आदिवासी नेवाःत नाप छुं नं कथंया सल्लाह, सुझाव मकासे पेश याःगु विधेयक स्वतः गलत तरिकां हःगु पुष्टि जुइ । ऐतिहासिक आधारय् नं गुथि व्यवस्था स्वायत्त रुपं न्ह्यानाच्वंगु खःसा आः अन्तर्राष्ट्रिय कानून कथं नं आदिवासीतय् थज्याःगु संस्थायात स्वायत्त कायम हे जुयाच्वनेमाःगु व्यवस्था दु । थज्याःगु स्वायत्त निकाययात आः सरकारं गुकथं सहजीकरण यायेगु धइगु विषयय् जक केन्द्रित जूसा बांलाइ ।