ने. सं. ११४३ चौलाथ्व पारू -

हुवावे खनाः ग्याःचिकु छाय् ?

स्मार्ट फोन दयेकीगु विश्वया दकलय् तःधंगु कम्पनी मध्ये निगूगु थासय् लानाच्वंगु हुवावे खनाः छुं नं देशं ईष्र्या याइ जुइ । चीनया थ्व कम्पनीं स्मार्टफोन जक दयेकीमखु, इन्टरनेटर राउटर, सर्वर निसें अज्याःगु फुक्क उत्पादन दयेकीगु गुकिया ग्वाहालिं इन्टरनेट छेँय् छेँय् तक थ्यनी । तर अमेरिका, जापान, अस्ट्रेलिया व न्युजिल्यान्ड थेंज्याःगु शक्तिशाली देय्तय्सं हुवावेया थज्याःगु फुक्क उत्पादनयात प्रतिबन्ध तयातःगु दु । अथेहे बेलायत, क्यानडा व जर्मनीं नं हुवावेया उत्पादनयात प्रतिबन्ध तयेगु निंतिं बिचाः यानाच्वंगु दु ।
थज्याःगु इलय् न्ह्यसः दनि, आखिर विश्वया विकसित देय्त थ्व कम्पनीया उत्पादन खनाः छाय् ग्याना च्वन ले ?

थुपिं देय्तय् चिन्ता छु ?
इन्टरनेटया संसारय् फो–जी इन्टरनेट न्ह्याः वनाः फाइभ–जी पाखे दुहां वनाच्वंगु दु । सरल भासं धायेगु खःसा फाइभ जी इन्टरनेट संसारयात पूवंक हे हिलाबी । इन्टरनेटया स्पीड थौंकन्हय् चले जुयाच्वंगु स्पीड स्वयां यक्व हे गुणा अप्वयेकाबी । गुबले इन्टरनेट अफ थिंग्सया ई सुरु जुइ, उबलय् अटोमेटेड कार लिसें कयाः फुक्क कथंया घरेलु उत्पाद व शहरयात निगरानी याइगु ड्रोन थःथवय् स्वाःवनी । अज्याmगु इलय् सुचंया आदान प्रदान याइगु गुगु उत्पादन मालीगु खः, अज्याःगु उत्पादन विश्वया छुं छुं कम्पनीं जक दयेकी ।
हुवावे थ्व क्षेत्रय् महारथी हे खः । वंगु मंगलवाः जक हुवावें विश्वया फाइभ जी प्रविधिलिसे स्वाःगु २५ प्रतिशत कन्ट्य्राक्ट थःगु ल्हातय् दु धकाः घोषणा याःगु खः ।

थज्याःगु अवस्थाय् ततःधंगु देय्तय्त थ्व आशंका दु कि हुवावें उत्पादन याइगु थ्व हे उपकरणया ग्वाहालिं चीन सरकारं विश्वपाखें गोप्य जानकारी चूलाकाच्वंगु दु । हुवावें थीथी देय्तय् थज्याःगु आशंकाया लिसः बीगु झ्वलय् धया वयाच्वंगु दु कि हुवावे छगू स्वतन्त्र कम्पनी खः, अले चीन सरकारलिसे थ्वयां छुं कायेगु बिइगु मदु ।

सन् २०१२ य् अमेरिकी संसदय् न्ह्यब्वःगु छगू रिपोर्टय् धयातःगु दु कि हुवावेयात चीन सरकारलिसे थःगु सम्बन्ध सार्वजनिक याये उलि सहज मदु । रिपोर्टय् धयातःगु खः, ‘जाँच समितियात हुवावें जाँचया इलय् ग्वाहालि मयाः, लिसें थ्व कम्पनी चीन सरकार व चिनिया कम्युनिष्ट पार्टी लिसेया थःगु सम्बन्ध सार्वजनिक याये नं चाहे मजू । अथेहे छुं छुं अज्याःगु प्रमाणत नं खनेदयाच्वंगु दु, गुकिं सीदु कि थ्व कम्पनीं अमेरिकी कानुनया पालना नं मयाः ।’

थ्व रिपोर्ट वयेधुंकाः अमेरिकी सरकारं थः ग्वाहालिमि देय्त, गुकियात फाइभ आइ गु्रप नं धायेगु याः, उमिसं नं हुवावेविरुद्ध प्रतिबन्ध तयेकेगु कुतः याःगु खः । भारतया छम्ह प्रविधि विद् प्रशान्तो रोयया कथं थ्व कम्पनीया उत्पादनय् शंका याइगु कारण थ्व कम्पनीया चीन सरकार लिसेया सम्बन्धया कारणं हे खः ।

चीन व अमेरिका आमने–सामने
सन् १९८७ य् सुरु जूगु हुवावे ३१ दँया दुने टेलिकम उपकरण दयेकीगु विश्वया दकलय् तःधंगु कम्पनी मध्ये निगूगु धलखय् लाःगु कम्पनी जुइधुंकूगु दु । चिनिया सेनाया छम्ह पुलांम्ह अधिकारी रेन झेन्फेइं चीनया टेलिकम क्षेत्रया कायापलट यायेगु ताः तयाः थ्व कम्पनी सुरु याःगु खः । हुवावें याःगु ज्या लिपा चीनय् थ्व कम्पनीयात राष्ट्रिय गौरव कथं कायेगु याः । छाय्धाःसां इन्टरनेट प्रसारणया निंतिं गुलि नं उपकरणत माः, व फुक्क हे उपकरण थ्व कम्पनीं दयेकाच्वंगु दु ।

रेन झेन्फेइ थौंकन्हय् नं हुवावेया अध्यक्ष जुयाच्वंगु दनि । वया म्ह्याय् मेंग वांग्जोयात वंगु डिसेम्बरय् क्यानेडाय् ज्वंगु खः । मेंगं हुवावेया उप–कम्पनी स्काइकमया ग्वाहालिं सन् २००९ निसें २०१४ तक अमेरिकाया प्रतिबन्धयात हे झंगः लायेत स्वःगु द्वपं बियातःगु दु । मेंगं अमेरिकी बैंकयात स्काइकम व हुवावे बिस्कं बिस्कं हे कम्पनी धकाः धाःगु खः, जबकि थ्व निगुलिं कम्पनी छगू हे खः । थ्व लिपा अमेरिकी प्रान्त न्यूयोर्कया छगू अदालतं वंगु २२ अगस्तय् मेंगयात ज्वनेत वारेन्ट जारी याःगु खः । अमेरिकाया हे इनापय् मेंगयात क्यानाडाय् ज्वंगु खः । वयात आः अमेरिकाय् प्रत्यारोपण यायेगु तयारी नं यानाच्वंगु दु । थ्व मामिलाय् मेंग दोषी प्रमाणित जुल धाःसा स्वीदँ तक जेलय् लायेफु धाःगु दु ।

मेखे मेंगयात ज्वनेवं चीन व क्यानाडा दथुइ धाःसा बांमलाक तनाव ब्वलंगु दु । चीनं नं क्यानाडाया निम्ह नागरिकतय्त हिरासतय् कायेधुंकूगु दु । चिनिया राष्ट्रिय सुरक्षायात खतरा दु धासें माइकल कोवरिग व माइकल स्पोवर नांया निम्ह क्यानेडेलीतय्त चीनय् ज्वनेधुंकूगु दु ।
आः छु जुइ ?

मेंगया गिरफ्तारी लिपा चिनिया सरकारया कडा प्रतिक्रिया वयेवं क्यानेडेली प्रधानमन्त्री जस्टिन ट्रुडों थुकी छुं नं कथंया राजनीतिक हस्तक्षेप मदु धायेधुंकूगु दु । अमेरिकाया इनापय् क्यानाडां चीनया छम्ह शक्तिशाली व्यवसायीयात ज्वंगु अवस्थाय् चीन व अमेरिका दथुइ सुरु जुयाच्वंगु व्यापारि युद्ध धःसा ९० न्हुया निंतिं स्थगित जुयाच्वंगु दु । थज्याःगु इलय् चीनं मेंगयात त्वःतकेगु निंतिं गज्याःगु भूमिका म्हिती धयागु धाःसा स्वये हे ल्यं दनि ।
बिबिसीपाखें