भ्याय्चा द्यः

किंवदन्ति – नानीकाजि सापू

येँ देय्या थःने लागाया परम्परागत त्वाः किलाघः त्वाःया पूर्वपाखे प्यकालँया छगू दुवाः दु । थ्व दुवाःया दथुइलाक्क धयाथें छगाः दु । व गालय् द्यः छम्ह नं दु । व द्यःया आकार धाःसा छुं मदु तर ह्वःप्वाः छप्वाः दुगु ल्वहं छगः दु । मनूतय्सं वयात हे द्यः धकाः पुजा याना वयाच्वंगु दु । थुम्ह द्यः मेपिं सुं नं द्यः मखु व द्यः खः भ्याय्चा द्यः ।

व गालय् भ्याय्चाया छ्यं बांलूगु ल्वहं छगः दुगु खः । थौं सिबें नीदँ ति न्ह्यः तक नं भ्याय्चा द्यःयात भक्तजनपिंसं सुसाःकुसाः यानातःगु खः । थ्व हे भ्याय्चा द्यःया नामं हे व थाय्या नां भ्याय्चा द्यः त्वाः धाइगु जुया वयाच्वंगु खः । पत्र्या भासं भेडासिं टोल धया वयाच्वंगु खः भ्याय्चाद्यः त्वाः (भेडासिंग) धालकि मसिउपिं म्हो हे जक जुइ शायद ।

थ्व हे नामं बय्बय् जू व थाय् । थुकिया पूर्वपाखे लुँचुमरि (लुँचुभुलु), पश्चिमपाखे किलाघः त्वाः, उत्तरपाखे खिउलँ त्वाः, अले दक्षिणपाखे वंघः त्वाः लानाच्वंगु दु । भ्याय्चाद्यः त्वाः थुकथं प्रसिद्धगु त्वाः खःसां थौंकन्हय् अन भ्याय्चा द्यः दुगु गाः हे खने मदयेक ल्हानाच्वंगु तःदँ हे दयेधुंकूगु दु । भ्याय्चा द्यःयात उलाः सफासुग्घर यानातयेमाःगु खः, तर जुइ मफयाच्वंगु दुःखया खँ खः ।

अनया बासिन्दापिनिगु वा सुं नं थ्वपाखे नुगः क्वसाःपिनि पाखें सुसाःकुसाःया पलाः न्ह्यानावंसा तसकं बांलाइगु खः । छाय्धाःसा थौंकन्हय्या पुस्तां नेवाः थाय्बाय्या नां धइगु हे मसिया वनेधुंकल । सकसितं थुइकाः सिइकाः बीगु बांलाःगु पलाः खः । भ्याय्चा द्यः गथे जुयाः दयावल धयागु विषयय् छपु न्यनातयागु यइपुसे च्वंगु मार्मिक बाखं दु, गुगु थुकथं दु –

छगू इलय् छम्ह मनू दुगु जुयाच्वन । व मनू तन्त्र विद्याय् पारंगतम्ह जुयाच्वन । तन्त्र विद्यां परिपूर्णम्ह जूगुलिं व मनू तान्त्रीक विद्याया बलं थीथी पशुपंक्षीया रुप कायेफुम्ह जुयाच्वन । अथे हे व मनूया तिरिमय्जु छम्ह नं दुगु जुयाच्वन । तिरिमय्जु तसकं बांलाःम्ह रुप यौवनं सम्पन्नम्ह लानाच्वन । बोलिबचन, हसिबसि सकतां खँय् कुंखिनेगु थाय् हे मदुम्ह लानाच्वन ।

उमि त्यपू जीवन सुथांलाक्क आनन्दमय ढंगं न्ह्यानाः हे च्वन । मचाःमगाः धइगु गनं हे मदु । अथे खःसां उमि निम्हेसिया दथुइ ल्वःमंके मफइगु छता दुःख नं दुगु हे जुयाच्वन । सकतां कथंया सुख भोग यानाच्वंपिं जूसां उपिं सन्तान सुखं तापानाच्वनेमाःपिं जुयाच्वन । अनेक कुतः याःसां उमि सन्तान धाःसा मदयाच्वन । अर्थात उपिं निःसन्तान ।

परपुरुषया जालय् लानाच्वंम्ह अधर्मी, पापी, नुगलय् क्रूरतां जायेकाच्वंम्ह कलाःम्हं वया ल्यव जुया वयाच्वंम्ह मिजंयात इशारा यानाछ्वत । इशारा जुइवं प्वालाप्वाला थीगु, जःगु खुकुरी ज्वनाः व मिजं भ्याय्चिया न्ह्यःने दं वल ।

थ्व हे जुयाच्वन, उमिगु दुःख । अथेसां नं तिपू जीवन न्ह्यानाच्वंगु अविरल खुसि थें सुखपूर्वक न्ह्याना हे च्वन । दिन, सुख, दुःख धइगु सदां छगू हे जुयाच्वनी मखु जुयाच्वन । थ्वथें हे तुं गय् गथे उमिगु सुमधुर तिपू जीवनय् नकारात्मकता खनेदयावल । न्हापा न्हापाया तुलनाय् व्यावहारिकता मदया वनाच्वन ।

भनाभन, हालेगु धाःगु खँ मन्यनेगु इलय् ज्याखँ मजुइगु, जवाःसवाः ल्वापुख्यापु आदि जुइगु जुयावल । आरोप प्रत्यारोप अप्वयावन । नये त्वनेगु ई ब्यः मदयावन । म्हिगः तक शान्त रुपं सरल जीवन यापन यानाच्वंपिं थौं भय, पीडा व अशान्तिं कायेकाः सिमां कुतुंवःपिं माकःत थें भुगुलुं जुयाच्वन । नतुसुतु हे बांलाक मब्याः ।

वास्तवय् थ्व फुक्कं बांमलाःगु अवस्था वःगु धइगु वया तिरिमय्जुं यानाः खः । छाय्धाःसा वया तिरिया मेम्ह हे मिजं नाप यःत्यः दुगु जुयाच्वन यक्व न्ह्यवंनिसें । कलाःम्ह तसकं बांलाःम्ह, हिसि दुम्ह जूगुलिं मेम्ह मिजं नं मत्वःतूगु जुयाच्वन । यःत्यः झन् झन् क्वातुया वनाच्वन । व मेम्ह मिजं न्ह्याथें यानाः जूसां सुलाः सुलाः वयेगु यानाच्वन, वनेगु यानाच्वन ।

छन्हु भाःतम्हेसिय छगू ज्या दुगुलिं न्हिछिया निंतिं पिहां वनेमाःगु जुयाबिल । नतुसुतु मदुसां भाःतम्हं ‘का थौं जिगु ज्या छगू दु, पिहां वना वये । बहनी भचा लिबायेफु, बालाक छेँय् स्वयाच्वं’ धकाः कलाःयात धयाः पिहां वनाछ्वत । अले छु मानि, भाःतम्ह पिहां वनेधुंकाः उपिं निम्हं खुल्ला रुपं खँ ब्याकाच्वन कि ‘स्व यज्जु, थुकथं छगू हे थासय् अथे मछिंक गुलि च्वनाच्वनेगु ?

झी निम्हं चब्बुक बिसिउँ वनेदुसा गुलि जिउ, मखुला’ मिजंम्हं धाल । लिसलय् मिसां धाल, ‘ख ला खः, तर छु याये, जि जक मन च्वंगु खः ला । जि नं ला थथे हे नुगलय् वायेका च्वंच्वना । गथे याःसा, गुकथं याःसा थनं त्वःताः मेथाय् छलिसे वने दुसा जिउ धयागु मतिइ वयाच्वनी । बरु याकनं हे वने दुसा जिउ । धा रे छकः, छुं उपाय मदुला ?’

मिजंम्ह धाल, ‘जिके आः उपाय धयागु छु हे दइ धकाः, बरु उपाय छं हे जक लुइके फइ का । अय्क छकः बिचाः यानाः स्व रे ।’मिजंया खँ हे पूवने मलाःनि मिसा दथुइ खँ त्वाःल्हासें धाल, ‘उपाय ला छगू जिके दु ।’मिजंम्ह उपाय न्यनेत हथाय् चाल । मिसां न्हिलाख्वाः तयाः कनायंकल, ‘व जिमि भाःत तान्त्रिक विद्याय् तसकं जाः । वं थःगु तन्त्र बलं धाःधाःगु रुप कायेफु ।

धुँ सा धुँ, किसि सा किसि, सल, मृगु, चिताधुँ फुक्क फुक्कं । आः मौका वयाच्वंगु दु कि वयात ह्ययेकाः हाउभाउ यानाः जितः फलानाम्ह पशु छक्वः जुया क्यँ, धिस्काम्ह पशु छक जुयाक्यँ धकाः धायेगु । अले व खुसि जुयाः न्हिलाः न्हिलाः धाःधाःगु जुयाः क्यनी । अले ला छु मानि, वयात जःगु हतियारं पालाः खत्तम यायेगु, अले झी निम्हं तापाक बिसिउँ वनेगु ।’

थुकथं मिसां थःगु क्वह्यंगु, निकृष्टगु, घृणात्मक उपाय कन । वयागु थ्व खँ न्यनाः मिजंम्ह नं लय्ताल, अले मिसायात उगु ज्या गुबलय् क्वचायेकेगु धकाः न्यन । मिसां धाल, ‘आः कन्हय् शनिवाः कडागु दिन । छं खुकुरी छपु जःगु व बल्लाःगु प्वाला प्वाला थिइगु हया ति । कन्हय् बहनी छ थ्व हे पर्दाया लिउने छुं मखु थें खुकुरी ज्वनाः च्वनाच्वं ।

जिं वयात तीजक, नाइसे च्वंक ह्ययेकाः नके त्वंके सिधयेकाः यिजतः व छक्व जुयाः क्यं, थ्व छकः जुयाः क्यं धकाः अनुनय विनय याये । वं नाँइ धायेफइमखु । अले वं जिं धाःगु पशुतय् रुप काकां क्यनी । अले जिं दकलय् लिपा छकः भ्याय्चाया रुप स्वये मास्ति वल धकाः धाये । वं भ्याय्चाया रुप काइ । छंत जिं इशारा बी, इशारा कथं छ वयाः उखें थुखें गनं मस्वसे वयेसातं वयात चदंक पालाबिउ ।

व सदांया निंतिं बिदा काइ, अले झी निम्हं नं सदांया निंतिं छथाय् वनाः याउँक, तिपू जीवन हं वने मजिउ ला ?’मिजंम्हं थ्व न्ह्यसःया लिसः ला मबिउ, तर मुसुमुसु न्हिलां मौन समर्थन बिल । कन्हय्कुन्हु सुथय् जुल । कलाःम्ह न्हापा न्हापा थें न्हिलाख्वाः ज्यासें भाःतम्हेसित सनां याकेत क्वाःलः दायेकाः हयाबिल । सनां यात । सुथसिया ज्यःनां नं साक्क भिंक्क ज्वरे यात, निम्हं च्वनाः ज्यःना यात ।

न्हिनय् जुल । न्हिनसिया तुच्चा नं नापं यात । बहनी नं जुल । बहनीसिया बेली नं साक्कभिंक, मेमबलय् स्वयां नं बांलाक ज्वरे यात । निम्हतिपुलिं नापं च्वनाः वं वया वं वया ख्वाः स्वस्वं बेलियात । मानौं थौं उमिथाय् छेँय् मोहनिसिया स्याक्वत्याक्व भ्वय् न्याः । बेलि यायां भाःतम्हेसिनं धाल, ‘थौंया दिन जितः सुथंनिसें न्ह्यइपु तायाच्वंगु दु ।

थौं छंगु ख्वाः सुथंनिसें हे पुन्हिसिया तिमिला थें चकनाच्वंगु खनाः थःयात थम्हं भाग्यमानि तायेकाच्वना । थौं जि छ खनाः तसकं तसकं हे लय्ताया च्वना । थौं थेंज्याःगु दिन सदां सदां स्वये दयेमा धकाः भगवानयाके आशिका यानाच्वना ।’ निर्दयी धोखेबाजया रुपय् प्रकट जुयाच्वंम्ह थः कलाःयात म्हसिइके मफुम्ह वं थुकथं माया, सद्भावं खँ ल्हानाच्वन ।

पापीस्तया रुप कयाच्वंम्ह कलाःम्हं छुं मखु थें च्वंक नाइसे च्वंगु सलं धाल, ‘बेलि छकः यानाच्वनादीम्हेस्या नं गुलि जक ताःहाकःगु बयान यानाच्वनादीगु । याकनं बेलि सिधयेकादिसँ रे । खँ छगू बांलाःगु ल्हाये मानि धयां ।’खँ ल्हाल्हां निम्हतिपूया बेलि क्वचाल । बेलि क्वचायेवं निम्हतिपुलिं द्यनेगु क्वथाय् वनाछ्वत ।

क्वथाय् वने न्ह्यः हे कलाःम्हेसिनं मेम्ह मिजंयात उमिगु योजना कथं माःगु ज्वलं ज्वंकाः सुचुका तयेधुंकूगु जुल ।क्वथाय् दुहां वनाः छुं ई क्वमचाःनि कलाःम्हेसिनं धाल, ‘थुखे छकः स्वयादिसँ रे, जिं छगू खँ बिन्ति याये मास्ति वल ।’‘छु खँ ? धारे उलि नं न्यनाच्वने माःगु ला ?’ भाःतम्हं न्यन । कलाःम्हेसिनं धाल, ‘मखुऽऽ, छि छम्ह जाःम्ह तान्त्रिक ।

छिगु तन्त्रया बलं छिं धइधइगु पशुपंक्षीया रुप कायेफु नं धयादी, थ्व खँ धाथें खः ला ? खःसा थौं थ्व पुन्हिसिया सिचुगु तिमिलाया जलय् च्वनाः छिं पशुपंक्षीतय्गु रुप काःगु स्वयेगु जिगु तःधंगु मनसुवा जुयाच्वन । म्हाः छता धयादीमते न्हिं ।’कलाःम्हेसिगु थ्व इनाप न्यनाः ‘जिउ जिउ का, थौं छन्त जिं सारा पशुपंक्षी रुप गये च्वं धकाः क्यनेगु जुल । तर छता खँ ल्वःमंके मजिउ नि ।

व छु धकाः धाःसां जिं छन्त मन्त्रं पुयाः छम्हू जाकि बी, गबले गबले जिं पशुतय्गु रुप काइ । उबले छं स्वये गातकि हे जाकि निगः कयाः जितः कयेका बिउ । जाकिं कयेकेवं हे जि हाकनं मनूया रुपय् हिलावइ । हाकनं मेम्ह पशुया रुप काये । स्वये गायेवं जाकि निगलं कयेकाबिउ । हाकनं जि मनू जुयावइ । छ ग्याये छतामते । मग्यासे जितः जाकिं कयेकायंकी ।’

कलाःम्हं ‘जिउ, देय्, छिं छुं चिउताः कयादीम्वाः, जिं मग्यासे जाकिं कयेकाः बी’ धाल । उमि द्यनेगु क्वथा लिक्क चकंगु कःसि दुगु जुयाच्वन । व हे कःसिइ वन, अले निम्हं फ्यतुत । अले भाःतम्हं न्यन, ‘का धा दकलय् न्हापां छुकिया रुप कयाः क्यने छंत ?’
कलाःम्हं धाल, ‘जितः धुँ रुप स्वये मास्ति वयाच्वन । धुँ छकः जुयाः क्यनादिसँ ।’

भाःतम्हं कलाःम्हेसित तन्त्रमन्त्रं झारे यानाः जाकि छम्हू बियाः धुँ जुयाः क्यन । स्वये गायेवं कलाःम्हं थःत बियातःगु जाकि निगःचा कयाः कयेकाबिल । जाकिं कयेके साथं धुँ जुयाच्वंम्ह वया भाःत मनूया रुपय् परिणत जुल । ‘आः छु जुयाः क्यनेगु का धा’ भाःतम्हं न्यन । ‘आः जितः चिताधुँ जुयाःक्यनादिसँ’ कलाःम्हं धाल ।

थथे हे यानाः भाःतम्हं चिताधुँ लिसें थीथी रुप कयाः क्यन । कलाःम्हं स्वये गातकि जाकिं कयेकाः मनूया रुप कायेके बियाच्वन । थीथी जीवजन्तुया रुप स्वयेधुंकाः कलाःम्हं धाल, ‘छिं जितः जिं धाःधाःगु पशुतय् रुप क्यनादिल । गुलि न्ह्यइपुसे च्वन, गुलि आनन्द जुल, मानौं जंगलय् हे चाःहिलाः धुँ, भालु स्वया वयाथें जुल । आः जितः छता हे जक स्वयेगु इच्छा दनि ।

आः जितः हिसिचा दुम्ह भ्याय्चा छकः जुयाः क्यनादिसँ ।’कलाःलिसे न्हापा तसकं माया मतिना ब्याकाः वयाच्वंम्ह भाःतम्हं कलाः प्रति अविश्वास याइगु ला खँ हे मजुल । कलाःया खुसिइ न्हिला वयाच्वंम्ह भाःतम्हं न्हापाया खँ लुमंकाः न्हिन्हिउँ तुरुन्त हे कलाःम्हं धाःथें तुइसे, यचुसे च्वंम्ह हिसिचा दुम्ह नच्चाम्ह भ्याय्चाया रुप कयाबिल ।

भ्याय्चाया रुप कयाः ला क्यन, तर कलाःम्हं थ्व पालय् बांलाक स्व हे मस्वः, जाकिं नं कयेकामबिउ । भ्याय्चाया रुप कयाच्वंम्ह भाःतम्हं थः मिसां जाकिं कयेकी ला धकाः स्वयाच्वन । कलाःम्हं जाकिं कयेका हे मबिउ । गबाय्त नि गबाय्त भ्याय्चा जुयाच्वंम्ह भाःतम्हेसित आय्बुइ धुंकल । कलाःम्हेस्यां जाकिं कयेका बिउगु मखु ।

परपुरुषया जालय् लानाच्वंम्ह अधर्मी, पापी, नुगलय् क्रूरतां जायेकाच्वंम्ह कलाःम्हं थ्व हे मौका खः धइगु मतिइ तयाः वया ल्यव जुया वयाच्वंम्ह मिजंयात इशारा यानाछ्वत । इशारा जुइवं प्वालाप्वाला थीगु, जःगु खुकुरी ज्वनाः व मिजं भ्याय्चिया न्ह्यःने दं वल । परपुरुषया जालय् क्यंम्ह मिसां आदेश बिल, ‘का छु स्वया च्वना ? मौका थ्व हे खः भ्याय्चित छगू हे चोटं निकू यानाछ्व ।’

आदेश बिउगु क्व हे मचाःनि भ्याय्चा निकू कुचा जुइधुंकल । छखे भ्याय्चिया म्हगः फाताफाता पुलाच्वन, मेखे भ्याय्चिया छ्यं कःसिम्वः हे पुइक तिंन्हुयाः क्वसं प्यकालँया दथुइ दुवातय् भ्याय् भ्याय् हालाः कुुतुंवन । गबाय्त नि गबाय्त हाला हे च्वन । शायद वं थः कलाःयात ग्वाहालिया निंतिं सःताच्वंगु जुइ । कलाःया मतिनां झूचाःम्ह भाःतम्हं भ्याचिया भासं कलाःयात सःतु सःतुं प्राण त्याग यात ।

व भ्याय्चां व हे प्यकालँया दथुइ दुवातय् सिद्ध प्राप्त यात । धाथें व द्यः जुल । व हे द्यः भ्याचाःद्यःया नामं प्रख्यात जुल । व हे द्यःया नामं व थाय् नं भ्याय्चाद्यः त्वाः कथं प्रख्यात जुल ।