नखःचखःया दिं कायेत झीगु संस्कृतिया मौलिक परम्परा म्हसीकेमाल
डा.श्यामसुन्दर राजवंशी
झीसं पञ्चाङ्गयात छसिंकथं उल्लेख याना वनेबलय् न्हापां वर्ष, अले महिना पक्ष तिथि व बार उल्लेख याइ, थ्वयां लिपा नक्षत्र, योग, करण, गते, तारिख आदि फुक्कं उल्लेख यायेगु चलन सर्वविदित हे धायेमाः । थुकी दुनेया शास्त्रयात कःघाना स्वल धासा तिथि व बारया मान्यताय् फरकफरक मान्यता दुथ्यानाच्वंगु मदु । तर गुलिखय् मनूतय्सं बार व तिथिया दथुइ अन्यौल ब्वलंका वयाच्वंगु स्वया, खनाच्वनागु हे जुल । थुकी मनूतय्सं सिइकसिइकं बुझ पचय् याःगु खःला ? वा थुकी षड्यन्त्र याना वयाच्वंगु खः ? थ्व धाःसा क्वछिनाः धाये थाकुयाच्वंगु जुल । थज्याःगु अन्यौलयात चीकाछ्वयेमाः धयागु खःसा थुपिं दृष्टान्तयात छकः क्वथीक मनन याना स्वयेगु खः ला ?
ज्योतिष स्यनेकने याइबलय् दकलय् न्हापां सिद्धान्त धकाः गुरु) स्यनीबलय् —ज्योतिषय् छगू सूर्योदयनिसें मेगु सूर्योदय मजूतलेयागु ईयात छन्हु धाइ धकाः स्यनी ।
झीगु हरेक व्यक्तिया थःथःगु जातः(चिना टिप्पणी) दु, व जक प्वलाः स्वल धाःसां थः बूगु दिनयागु तिथिमितिया पूर्ण विवरण व हे सिद्धान्त कथंं बियातःगु खनी । गथेकि–
श्री सम्वत् २०४८ साल । अथ सौरमानेन पौष मासे ७ गते आदित्यवार प्रातः श्रीसूर्योदयात् दिन गतइष्टकाल घट्य ५४।० कृष्ण पक्षे प्रतिपदायां तिथौ घट्य १८।३७ द्वितीया तिथौ जन्म ।
थ्व जातलय् ज्योतिषया सिद्धान्त कथं सुथय् सूर्योदय मजूनिबलय् जन्म जूगुलिं तिथि प्रतिपदा गते ७ व बार आइतबार हे कयातल । थन तिथि कथं द्वितीया क्यंवलं नं जन्मतिथि प्रतिपदा हे जन्मबार आदित्यवार काइगु जूगु ज्योतिषया सिद्धान्त कथं हे खः।
थन समस्या छु खनेदतले धायेबलय् छगू सूर्योदयनिसें मेगु सूर्योदय मजूतले छन्हु जुइ । व हे कथं छगू हे वार जुल धायेबलय् तिथि, गते, तारिख नं छगू हे काइगु जुल । आः थुकियात ज्योतिष मान्यता खः धायेगु जुल कि मजुल ?
छाय्धाःसां व हे ज्योतिष मान्यताकथं सूर्योदयनिसें तिथि जुइगु मखु धायेगु याना वयाच्वंगु नं खने दयाच्वन । २०८१ आश्विन १ गते मंगलवार सुथय् १० वजे तक चतुर्दशी अनं लिपा पुन्हि क्यन । बहनी ७ बजे आकाश स्वयाः फोटो कयाबलय् पूर्णचन्द्र खनेदत । उकुन्हु सनिलय् ६ बजे जुयाः ४ मिनेट वंकाः सूर्यास्त नं जुल । सुथय् १० बजे निसें चन्द्रोदय कथं पुन्हि लगय् जुइधुंकूगु जुयाः थुकथं स्वयेबलय् सूर्योदय कथं तिथि जुइगु मखु धयागु खँ नं सतहलय् ल्यहेंल्यहें पुयाच्वंगु खनेदत ।
आः गुगुपतियात ज्योतिष सिद्धान्त धायेगु ? समस्या थ्व हे जूवल । ज्योतिष स्यनीबलय् छगू सूर्योदयं मेगु सूर्योदय मजूतले छन्हु हे जुइ धाइगुयात ज्योतिष धाइगु खःकि चन्द्रोदय स्वयाः तिथि दिन धाइगुयात ज्योतिष धाइगु खः, अन्योल थ्व हे जूवल । जातः च्वयेबलय् धाःसा सुथय् ४ बजे प्रतिपदां द्वितीया क्यने धुंकलं नं बार आइतबार हे, गते नं ७ गते हे कयातःगु च्वय् जातःया विवरणय् क्यनातल । उकिं अन्यौल थ्व खनेदत कि दिन धयागु चन्द्रोदय कथं मानय् यायेगु लाकि सूर्योदय कथं मानय् यायेगु ?
ठीक जू चन्द्रोदययात हे दिन, तिथि, बार, गते फुक्क जुइगु खःसा अथे हे धायेमाल, मनूतय्त अन्यौलय् लाका तयेमजिल । ज्योतिषया सिद्धान्त ला छगू हे जुइमाल नि । दिन धायेबलय् कि सूर्योदय कथं जक वनेमाल कि चन्द्रोदय कथं जक वनेमाल । गथे शाकाहारी भोजनालयय् दुहां वनाः लाया परिकार ग्व धायेगु अले मांसाहारी भोजनालयय् दुहां वनाः लाभ्या मजूगु परिकार मदुला ? धाये थें चन्द्रोदय काः वन धाःसा छाय् सूर्योदय कथं ला थथे नि धयाहल, सूर्योदय कयावन धाःसा चन्द्रोदय कथं थथे जुइ धकाः धयाहल धाःसा मनूतय्त अन्यौलय् लाकेगु जुल । थथे अन्योलय् लाकातयेगु हे छाय् ? थज्याःगु पहः चहः छुं हालतय् ठीक मजू ।
जातः च्वइबलय् दकलय् न्हापां जन्म जूम्ह मचाया ई कयाः सूर्योदय इलं निसें हिसाब यानाः कुण्डली दयकेगु याइ धयागु सकसिनं स्यूगु हे जुल । उबलय् चन्द्रोदय निसें हिसाब याइगु चलन हे मदु । हानं साइत बीबलय् नं सुथसिया सूर्योदय निसें हिसाब यानाः साइत बीगु ज्या जुइ । उबलय् नं चन्द्रोदय स्वयाः साइत पिकायेगु चलन खनागु हे मदु । झीगु नखःचखः हनीबलय् नं सुथय् छु तिथि ज्वनाः सूर्योदय जुल न्हिछियात व हे तिथि मानय् यानाः नखः हनेगु झीगु मौलिक पद्धति व परम्परा खः । थुकी विवाद हयेत सनेगु हे छाय् ?
थन झीगु ज्योतिष परम्पराय् सूर्योदययात कयाः हे हरेक गतिविधि रीतिरिवाज चलय् जुया वयाच्वंगु दु । धात्थें धायेमाल धाःसा थ्व खँ मस्यूपिं सुं नं मदु । चन्द्रोदय कथंयागु सिद्धान्त हे पितहयाः चन्द्रोदय कथं हरेक ज्योतिष पद्धति प्रकाशय् हयाबिल धाःसा जातः नं चन्द्रोदय कथं हे, साइत नं चन्द्रोदय कथं हे, नखःचखः नं चन्द्रोदययात हे मानक यानाः आविष्कार यायेमफुगु छाय् ? सुया सुया छु मानय् याये न्ह्याः वयात माने याकेब्यूसा ला जि हे ज्यूनि । मुख्य खँ थ्व हे खनेदत कि हँय्या चाल जुइमाल कि खाया चाल जुइमाल । थथे हँय्या चाल नं मखु, खाया चाल नं मखु जुइक अन्योल यायेगु धयागु उचित कर्तव्य मखु । झीगु हरेक संस्कृति–संस्कार, रीति परम्परा दक्व हे सूर्योदय कथं हना वयाच्वनापिंसं थथे आः वयाः चन्द्रोदय कथं थथे जुइ धकाः च्वकानायः जूवयेगु हे छाय् ? फःसा चन्द्रोदय सिद्धान्त हे पित हयाब्यु ले ? चन्द्रोदय सिद्धान्तयात ज्योतिष शास्त्र न्ह्यःने तये हये मफुपिंसं सूर्योदय सिद्धान्त प्रतिपालना याना वयाच्वनापिं झी दथुइ चन्द्रोदय न्ह्यथना परम्परा बिथोलय् यायेगु कुतः मयाःसा हे बांलाइ । थथे धायेवं सूर्योदय सिद्धान्त कया वयापिं झीसं चन्द्रोदय तिथि बारे चासो तयेम्वाः धयागु नं मखु । झीगु पञ्चाङ्ग धयागु सौर चान्द्र नितां दुथ्यानाच्वंगु धकाः मस्यूपिं छम्ह नं मदु । सकसिनं स्यूगु हे खँ खः ।
आ झीगु संस्कृति परम्पराय् गथे न्ह्यानाच्वंगु दु धयागु खँय् दुहां वने ।
श्रीमत्नेपालिक सम्वत् ५६७ ज्येष्ठ शुक्ल तृतीया प्रचतुथ्यायां तिथो पुनर्वसु नक्षत्रे वृद्धियोगे वृहष्पतिवासरे ।
थ्व दिन कुन्हु थ्व छगू अभिलेखय् दुगु मिति खः । थ्व मितिइ तृतीया फुनाः चतुर्थी क्यन धाःसां बार वृहस्पतिबार तृतीयायागु खः चतुर्थीयागु मखु । हरेक दिन सूर्योदय जूबलय् छु बार जुल कन्हय्तक व हे बार जुइगु जुयाः तिथि फरक जुइवं तुं सुथय् सूर्योदय जूवले छु तिथिया बार खः कन्हय्कुन्हु सूर्योदय मजूतले वहे बार च्वनी । उकीं तिथिं बृहस्पतिवार कुन्हु हे चतुर्थी क्यन धायेवं चतुर्थीया क्रियाकर्म उकुन्हु याइमखु कन्हय् कुन्हु सूर्योदय जुइबलय् चतुर्थी जुइगु जुयाः चतुर्थीया क्रियाकर्म कन्हय्कुन्हुु तिनि यायेगु याना वयाच्वंगु उदाहरण यक्व दु ।
चन्द्रोदय कायेमाः धाइपिंसं तृतीया फुना चतुर्थी वृहस्पतिबार कुन्हु हे क्यनीगु जुयाः न्हापा तृतीयाया कर्म यायेगु जुल लिपा चतुर्थीया क्रियाकर्म नं यायेगु जुल धयागु गुगु भाष्य दयेका वयाच्वन थ्व नितान्त नाजायज खः ।
अथेहे मेगु नं छगू निगू अभिलेखय् दुगु मिति न्ह्यथने ।
श्रयोस्तु ।।सम्वत् ६६६ आषाढ शुक्ल सप्तमि प्र अष्टम्यायां तिथौ आदित्यवासरे ।
थ्व मितिस दुगु आइतवार सप्तमियागु खः अष्टमीयागु मखु । सप्तमि खुन्हु हे अष्टमी क्यंवल धायेवं अष्टमीयागु क्रियाकर्म नं उखुनु हे याइमखु ।
श्रयोस्तु ।। सम्वत् ७३४ ज्येष्ठ शुक्ल ।। द्वादशी प्र त्रयोदश्ययां ।।विसाख प्र अनुराढनक्षत्रे साध्ययोगे ।।वृहस्पतिवासरे ।।
थुकी दुगु वृहस्पतिवार द्वादशीयागु खः, त्रयोदशीयागु मखु । व दिनय् त्रयोदशी क्यंवल धका त्रयोदशीयागु क्रियाकर्म नं व दिनय् सम्पन्न जुल धकाः सुनानं धाइमखु, त्रयोदशीयागु कर्म यानाछ्वसां जिल नं धायेमजिउ ।
संवत्सरे ८३८ वैशाष कृष्ण द्वादशी परत्रयोदशी अश्विनी नक्षत्र शोभन योग शुक्रवार थ्व कुन्हु । थुकी दुगु शुक्रवार नं द्वादशीयागु खः त्रयोदशीयागु मखु । व दिनय् त्रयोदशी क्यंवल धका त्रयोदशीयागु क्रियाकर्म व दिनय् सम्पन्न जूगु मखु ।
श्रेयोस्तु ।। सम्वत् ६४८ पौष्यमासे कृष्ण पक्ष नवमि प्र दशम्यां तिथौ अनुराध नक्षत्रे वृद्धियोगे वृहस्पतिवासरे ।। थोकोन्हु
थुकी दुगु वृहस्पतिबार नवमियागु खः दशमीयागु मखु । व दिनय् दशमी क्यँवल धकाः दशमीयागु क्रियाकर्म नं व दिनय् जुइमखु ।
थुपिं गुलिनं अभिलेखय् दुगु मितिइ तिथिया उल्लेख वयाच्वन धायेवं चन्द्रोदयया हिसावया धरातलय् दयेकातःगु पञ्चाङ्ग मखु । उलि जक मखु
श्रीसम्वत् १८४९ साल पौष वदि ३ शनिश्चर वारे तस दिने ।
थथे धया तःसां थुकि पौष कृष्ण ३ शनिश्चरबार धयागु तृतीया खः धयागु खँ ला सी हे दत, तर व दिनय् सुथय् मखुसां बान्हि धुंकाः जुइमा, बहनि जुइमा वा बहनी वा चान्हय् जूसां चतुर्थी ला क्यं हे वइ । आ नं न्ह्यागु तिथियागु खँ ल्हासां सुथय् छगूतिथि जूसा बहनी मेगु हे तिथि क्यने धुंकीगु जुया वयाच्वंगु दु । थ्व खँ मस्युपिं सुँ हे दइमखु । थज्याःगु ऐतिहासिक दस्तावेजत गुलि दु गुलि निनां साध्य हे जुइमखु । थज्याःगु प्रमाण सयौं जक मखु द्वलंद्वः जक नं मखु, लखौं लाख दु । थुपिं फुक्क हाकुतिनेगु सामथ्र्य सुयाकें मदु । उकिं थुबलय् निसें थ्व तिथि क्यंवल धका भ्रम ब्याकेगु छाय् ?
आः गुलि नं झीसँ छ्यला वयाच्वनागु पञ्चाङ्ग धा, क्यालेण्डर हे धा, उलिजक मखु नेपाल संवत्या क्यालेण्डर नापं सूर्योदयया धरातलय् बनय् जुयाच्वंगु क्यालेण्डर खः । थथे सारा हिसाब सूर्योदय कयाः दयेकातःगु क्यालेण्डरया धरातलय् च्वनाः चन्द्रोदययागु तर्क खँ न्ह्यथनेहयेगु धयागु ल्वःगु खँ मखु । यदि धाथें चुनौति बीपिं खःसा पञ्चाङ्ग क्यालेण्डर नापं फुक्क चन्द्रोदययागु हिसाब आविष्कार यानाः व हे कथं जातः दयेकेमाल, सूर्योदय कयाः च्वनेम्वाल । साइत कायेमाःसां सूर्योदय कया च्वनेम्वाल , नखःचखः छुकिसनं सूर्योदय कया च्वनेम्वाःल । थ्वकथं चन्द्रोदययागु हिसाब छ्यलाः व हे कथं क्यालेण्डर दयेके फयेमाल । गुम्हेसिनं चन्द्रोदययागु पञ्चाङ्ग दयेकेमफु उमिसं सूर्योदययागु हिसाब छ्यलाः दयेकातःगु पञ्चाङ्गया धरातलय् दुहां वयाः चन्द्रोदययागु गफ न्ह्यथने हयेगु छुं बुद्धिमत्ता नं मखु, पुरुषार्थ नं मखु, उकियात बहादुरी नं धाइमखु ।
निष्कर्ष
थुगुसीया चथा ला वने हे धुंकल । सूर्योेदय कथं दयेकातःगु क्यालेण्डरया धरातलय् पलाः तयाः चन्द्रोदययागु खँ हयाः छन्हु न्ह्यः हे चथाः हंकेबिल । गुलिखय् मनूत उकिया हे ल्यूल्यू वनीपिंसं छन्हु न्ह्यः हे चथा हनाबिल ।
आ मोहनि वल । मोहनिबलय् नं अष्टमी व नवमी छन्हुं हे याकाः झीगु मोहनि नखःया मौलिकता स्यंकाबीगु पक्का पक्की थें खनेदत । स्वन्ती नखः ला धाये हे म्वाः, दँय्दसँ खिचापूजाकुन्हु लक्ष्मीपूजा याका वयाच्वंगु हे जुल । थुकीं झीगु मौलिक संस्कृति–संस्कार फुक्कं स्यनाच्वंगु हे जुल । धाथें हाँक बीगु हिम्मत दु धयागु जूसा झीत उमिसं चन्द्रोदययागु पञ्चाङ्ग व क्यालेण्डर निं आविष्कार यानाः क्यने फयेमाल । अले उमिसं चन्द्रोदयया हिसाबया लिधंसा कयाः सूर्योदय हिसाब काइपिंत हाँक ब्यूगु ठहरे जुइ ।
सूर्योदय हिसाबयागु पञ्चाङ्ग ज्वनाः चन्द्रोदयया खँ ल्हायेगु छुं तार्किक मखु । छता हिसाब ज्वनाः मेगु हिसाबया अपेक्षा यानाः झीगु थःगु मौलिक परम्परा स्यङ्केगु धयागु सिमा कचाया च्वकाय् च्वनाः व हे कचायागु प्वकाय् पां पालं थें जक जूवन । झीगु नेवाः संस्कृतिया थःगु मौलिक परम्परा झीसं हे म्हमसील धाःसा स्यंकीपिं झनझन सफल जुया वनीगु अवश्य हे जुल । थुकी झी सजग जुइमफुत धासा छन्हुया दिनय् झीगु मौलिकता अवश्य तनावनी ।
LEAVE YOUR COMMENTS