विश्व आदिवासी जनजाति दिवसया सान्दर्भिकता

गणेश राई

रंगभेद विरोधी नेल्सन मण्डेलां धयादी, ‘स्वतन्त्र जुइगु धइगु सिखः फ्यनेगु जक मखु, बरु जीवन धयागु खः, गुकिं मेपिनिगु सम्मान व स्वतन्त्रता अप्वयेका बी ।’

संयुक्त राष्ट्र संघं मानवीय सम्मान व स्वतन्त्रताया कुलां चकंकेगु झ्वलय् सन् १९९३ य् विश्व आदिवासी दिवस घोषणा यात । सन् १९९४ निसें विश्व आदिवासी जनजाति दिवस घोषणा यासें अगस्ट ९ तारिखयात हनेगु याना वयाच्वंगु दु । उबलेनिसें अगस्ट ९ यात विश्व आदिवासी महोत्सवया रुपय् हना वयाच्वंगु स्वीदँ दयेधुंकल । नेपाल नं सन् १९५५ डिसेम्बर १४ निसें संयुक्त राष्ट्र संघया दुजः जूगुलिं थ्व दिं हनेगु याइ ।

सन् २०२४ य् न्यायेकीगु स्वीक्वःगु विश्व आदिवासी जनजाति दिवसया नितिं संयुक्त राष्ट्र संघं ‘स्वैच्छिक रुपं अलग च्वनाच्वंपिं व नकतिनि सम्पर्कय् वःपिं आदिवासी जनजातिया अधिकारया संरक्षण’ धकाः नारा बिउगु दु । अथे हे नेपाःया आदिवासी जनजातिया महासंघं “संविधानं ब्यूगु विशेष क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र व स्वायत्त क्षेत्रयात कार्यान्वयन या, अले राज्य व स्थानीय तहया सरकारी ज्याया भाषाय् आदिवासी जनजातिया भाषा कार्यान्वयन या” धकाः नारा ब्यूगु दु ।

वंगु स्वंगू दशकय् नेपाःया आदिवासी जनजातितय्सं छन्हु जक जूसां स्वनिगःया मू सतकय् सांस्कृतिक झाँकी व ¥याली क्यना वयाच्वंगु दु । जातीय वसः पुनाः बाजंलिसें लोकम्ये हालाः प्याखं ल्हुइगु याइ । उपिं छथाय् मुनाः यक्व नसाज्वलंया सवाः काइ । परम्परागत कलाकृति ब्वज्या याइ । रंगशाला, तिंख्यः निसें थुगुसी प्रज्ञाभवन तक थ्व क्रम दोहोरे जुयाच्वंगु दु ।

संयुक्त राष्ट्र संघया अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन (आइएलओं) हलिमय् दकलय् अप्वः मजदूर आदिवासीत जूगु लुइकेधुंकाः उमिगु वर्ग उत्थानया निंतिं थ्व दिं हनेगु याःगु खः । नेपाल सरकारं थःम्हं पारित याःगु आईएलओ महासन्धी–१६९ व संयुक्त राष्ट्र संघया आदिवासी अधिकार सम्बन्धी घोषणापत्र (युएनड्रिप) नं उगु प्रावधान कार्यान्वयन यायेत छुं हे रुचि क्यनाच्वंगु मदु । संयुक्त राष्ट्रसंघया आदिवासी जनजाति कोषया संचालक समितिया दुजः देवकुमार सुनुवारया कथं नेपाल सरकारं मातृभाषायात प्रवद्र्धन यायेगु कानून व नीति दयेके फयाच्वंगु मदुनि । सदस्य राष्ट्रया ल्याखं संयुक्त राष्ट्र संघया सभाय् नेपालं थःपिंसं पारित यानागु महासन्धि कार्यान्वयनया निंतिं ‘सहलह’ जुयाच्वंगु प्रतिवेदन जक लःल्हायेगु यानाच्वंगु दु

सन् १९९४ निसें आदिवासी दिवस निरन्तर रुपं न्ह्यानाच्वंगु दु । संयुक्त राष्ट्र संघया आदिवासी जनजातिया नितिं स्थायी दबुलिं सन् २०१९ यात भाषा दँ व २०२२–२०३२ यात आदिवासी जनजातिया दशक घोषणा याःगु दु । सुनुवारया कथं ण्दिवस हने न्ह्यः तक आदिवासी समुदायया छु खः धयागु तकं थुइके मफयाच्वंगु खः । आः नेपाःया आदिवासी जनजातित संगठित दु । संगठनिक ल्याखं प्रगति जूगु दु । आदिवासी जागरण अप्वःगु दु । तर सरकारया पाखें संविधान कथं आदिवासी जनजातियात नीति निर्माण तहलय् तक दुथ्याकाच्वंगु मदु ।

महासंघ राजनीतिक स्वाहाने
नेपाल आदिवासी जनजाति महासंघ सूचीकृत आदिवासी जनजातिया जातीय संगठनतय् मंकाः संगठन खः । महासंघया विधानय् आदिवासी जनजातिया संगठनयात समन्वय यानाः मंकाः विषयय् नीति दयेकाः नेतृत्वया विकास यायेगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । आदिवासी अधिकारया निंतिं दशकौंनिसें संघर्ष न्ह्यानाच्वंगु खःसां महासंघया निर्माण लिपा पहिचानया सवाल नं जटिल जुया वंगु दु । जनआन्दोलन २०६२÷६३ इ आदिवासी महासंघं म्हितूगु भूमिकां यानाः भूमिगत व खुल्ला राजनीतिक दलतय्त फाइदा जूगु सकसिनं सिउगु खँ खः । तर महासंघय् अप्वयाच्वंगु दलतय्गु हस्तक्षेपं महासंघं राजनीति सोपनया रुपय् हिला वनाच्वंगु दु ।

न्हापांगु संविधान सभाय् महासंघया सभापति व महासचिव समानुपातिक सदस्य जुल । निक्वःगु संविधान सभाय् न्हूगु नेतृत्वय् हाकनं निर्वाचित सभापति व महासचिव हे समानुपातिक सदस्य जुल । संविधानसभा न्ह्यः आदिवासी महासंघया भूमिका छगू सामाजिक संगठनया रुपय् दुगु खः । आः ततःधंगु दलया अघोषित भ्रातृ संगठन थें जुल धकाः टिप्पणी जुइगु शुरु जुल । थुकियात सामाजिक, सांस्कृतिक व सामुदायिक मुद्दा ल्ह्वनेगु ज्याय् सुस्त जुयाः गैरसरकारी संस्थाया भूमिकाय् खनेदइगु द्वपं लानाच्वंगु दु । राजनीतिक भागबन्दा वःपिं पदाधिकारी व दुजःत दुगुलिं संगठनय् हरेक मुद्दाय् राजनीतिक ध्रुवीकरण जुयाच्वंगु दु ।

चेपाङया नेताया बिचारय् आदिवासी दिवस
गोविन्दराम चेपाङ न्हपांगु संविधान सभाया सदस्य व चेपाङ संघका अध्यक्ष खः । वय्कःया कथं आदिवासी आन्दोलन व विश्व आदिवासी दिवसं नेपाःया आदिवासी जनजातिया दैनिक जीवनय् उलि हिउपाः हःगु मदुनि । गणतन्त्र वःगु थ्यंमथ्यं १८ दँ दयेधुंकल । आदिवासी दिवस न्यायेकूगु दँ दँ दयेधुंकल । संविधानय् थीथी व्यवस्था न्ह्यथनातःगु दुसां थुगुसी बल्ल आदिवासी महासंघं संविधानं ब्यूगु अधिकारयात कयाः नारा दयेकूगु दु । २०७२ या संविधान लिपा थज्याःगु नारा सघन रुपं छ्यलेमाःगु खः ।

विश्व आदिवासी जनजाति दिवसं झीगु मुद्दा ल्ह्वनेमाः धयागु क्यनाच्वंगु दु । चेपाङया हे सवालय् प्रदेश सरकार व छुं नेतातय्त स्वायत्त क्षेत्र दयेकेगुलिइ झक्झके याःगु खः । स्वदँ न्ह्यः बागमती प्रदेश सरकारं चेपाङ संरक्षित क्षेत्र दयेकेगु धकाः नीति व कार्यक्रम हःगु खः, तर बजेट मदयेवं अलपत्रय् लाःगु खः । अथे हे अदालतं बराम जातिया संरक्षित क्षेत्र व स्वायत्त क्षेत्र कायम यायेत आदेश जारी याःगु दु । तर उगु निर्णय कार्यान्वयन जूगु मदुनि । संविधानया भाग ४ य् राज्यया संरचना व राज्यसत्ताया बाँडफाँड अन्तर्गत धारा ५६ या आधारय् संघीय कानून कथं सामाजिक, सांस्कृतिक, संरक्षित वा आर्थिक विकासया नितिं विशेष संरक्षित वा स्वायत्त क्षेत्र स्थापना यायेफइगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । थुकी आःतक झीसं पलाः तयेफुगु मदुनि । चेपाङ व बरामया मुद्दायात स्वयाः महासंघं नारा बिउगु खनेदु ।

चेपाङ समुदायया १२ म्ह वडाध्यक्ष दु । शिक्षक व बुद्धिजीवीपिंत जानकारी बीगु ज्या जूसां गामय् थ्व संरक्षित लागा छु खः ? थ्व गथे जुइ ? धयागु बारे चेपाङ ण्समुदायं छुं नं महसुस याये फयाच्वंगु मदुनि । मिडिया हाइप जूगु दु, तर समुदायया निंतिं संरक्षित क्षेत्र छु खः ? स्वायत्त क्षेत्र छु खः धयागु छुं नं समुदायं मस्यू । न्हापांगु संविधान सभाय् आदिवासी ककस मार्फत संसदय् आपालं मुद्दा ल्ह्वन, तर छपा न्हाय्पनं न्यनेगु मेगु न्हाय्पनं पितछ्वयेगु थें जुल । लिपायागु संविधान सभाय् ककस गठन यायेगु ज्याय् ब्रेक तःगु खः । पार्टीं आदिवासी दुजःपिंत न्ववाये तकं मब्यूगु खः ।

विश्व आदिवासी जनजाति दिवस हनेगु झ्वलय् झीसं पहिचानयात ल्वःमंके मज्यू । भाषा, धर्म, संस्कृति, आदिम भूमि, लः व जंगलया पहुँच झीगु मू मुद्दा खः । व खँ ल्वःमंकल धाःसा छुं दँ लिपा आदिवासीतय्गु विषय मदयावनी । आः संविधान संशोधन, संघीयता खारेज यायेगु, धर्म निरपेक्षता चीकेगु षडयन्त्र जुयाच्वंगु खँ थुइकेमाः । थ्व देशय् ५९गू आदिवासी जनजाति दु । आदिवासी समुदायया बहुसंख्यक शिक्षित वर्गं थुकियात छुं हद तक थुइकातःगु दु । १० प्रतिशत चेपाङं थुइकूगु जुइ । आदिवासी दिवस व सम्बन्धित गतिविधि काठमाडौं उपत्यकाय् जक सीमित जुयाच्वंगु दु । गां गामय् आदिवासी दिवस व अधिकारया मुद्दा दुहां वने मफुनि । विश्व आदिवासी जनजाति दिवस व थुकिया विषयस आम जनता अनभिज्ञ जुयाच्वंगु दु ।

अन्तय् ‘जीवन धइगु व हे खः गुकिं मेपिनिगु मर्यादा व स्वतन्त्रतायात प्रवद्र्धन याइ’ धकाः मण्डेलां धयादी थें जनजाति महासंघं बहुजातीय समाजया स्वतन्त्रतायात प्रवद्र्धन याये फयेकेमाः । नेपाःया संविधानं ब्यूगु अधिकारयात राज्य पक्षं प्रवद्र्धन यायेगु आवश्यक जू । बहुजातीय, बहुभाषिक, बहुधार्मिक, बहुसांस्कृतिक, धर्म निरपेक्ष देय्या विकासय् एकताया मालेज्या न्ह्याबलें जुइमाः । राज्य शक्ति छगू सीमित वर्गया जुइफु, तर देय् सकसियां साझा जुइ । फुक्क पक्षपाखें संयमता मस्यंकेगु प्रतिबद्धता यायेमाः । व्यवस्थापिका, कार्यपालिका व न्यायपालिकापाखें सामाजिक, सांस्कृतिक व राजनीतिक व्यवस्थायात सन्तुलित रुपं नियमन यायेमाःगु आवश्यकता दु ।

च्वमि छम्ह पत्रकार व मातृभाषा अभियन्ता खः