अथे मजूसा थथे मजुइगु खइ !

जन्मनिंसे मरण तकया इलय् प्राणीया जीवनय् जुइगु घटना परिघटना फरक फरक हे जुइ तबिसां छुं छुं घटनां धाःसा समुदाय व विश्वयात हे प्रभाव लाकाच्वंगु दयेफु। गुगुं नं घटना परिघटनाया कारण फरक जुइगु अस्वाभाविक मखु। छुं नं घटना अथें जुइ मखु। अथे जूगुलिं थथे (घटना परिघटना) जूगु खः । अथे मजूसा थथे मजइगु खः ।

थ्व संसार अले अनन्त संसारया सकल प्राणीया जीवनय् जन्मनिसें मरण तक अले जन्म जन्मान्तर थ्वहे कार्य कारणया सिद्धान्त लगे जुइगु खः । सु मनू धनी वा गरिब गज्याःगु परिवारय् जन्म जुइ, गज्याःगु शिक्षा, परिवेशय् लाःवनी ? थ्व सुयागु ल्हातय् दु? पशुपंक्षी व मेमेगु जीवजन्तु लगायत अमनुष्यतय्गु खँ छखे तयाः मनूतय्गु जक खँ ल्हायेबलय् नं जन्मं (बाल्यकालं) निसें ल्याय् म्ह ल्यासे, बुराबुरि, ल्वगि, सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक, धार्मिक, भाषिक, भौतिक, प्रशासनिक, कानुनी आदि समस्यात वया हे च्वनी । उकिया स्वरुप जक फरक फरक जुइ । अथे खःसा मृत्यु लिपा दक्व समस्या ज्यनीगु खःला? निश्चित रुपं मखु। सम्पूर्ण क्लेश विमुक्त मजूतले हानं हानं जन्म कया हे च्वनी तिनि । व्यक्तिं गज्याःगु ज्या याये माःगु? गज्याःगु ज्या यानाच्वना ? व्यक्तिया ज्या थासय् लाः कि मलाः । ज्याया नामय् कतःयात ध्वं लायेगु, व्यर्थया ज्या यायेगु, मखुगु ज्या यायेगु, फटाहा ज्या यायेगु जकं ला जुयामच्वं ला ? गनं याये माःगु ज्या हे मसिया जकं मच्वंला ?

यदि मखुगु ज्या यानाच्वन, याये माःगु ज्या हे मसियाच्वंगु खःसा मनूतय्गु जीवन गथे सुथां लाइ? व्यक्तिया अमूल्य समय उत्पादक-अनुत्पादक कथं छ्यलाच्वंगु अवस्थाय् वहे कथंया लिच्वः वल धाःसा उकी विस्मित जुइमाःगु मदु। विश्वया थीथी देशय् थीथी कथं इलय् ब्यलय् प्राकृतिक आपत्ति, मानवीय आपत्ति (अराजकतांनिसें थीथी कथंया प्रशासनिक भय) आदि थेंज्याःगु घटनात नं न्यने, ब्वने व स्वये मालाच्वंगु दु। नेपाःया खँ ल्हायेगु खःसा वि.सं. २०७२ या भुखाय् व आः जुयाच्वंगु महामारी ल्वय्या हुनिं व्यक्ति समाजयात तसकं हे विषम परिस्थितिइ लाकाच्वंगु दु ।

थ्व निगू अतिकं फरक कथंया घटना खः । भुखाय् ब्वःबलय् मनूत छेँखां पिंहा वयाः खुल्ला चौरय् च्वनेमाःगु अवस्था खःसा आः उकिया अःखः छेँखां पिंहां हे वये मजिउगु अवस्था खः । थ्व निगू घटनां मनूतय्त अतिकं फरक कथंया अवस्था क्यना बिल । मनूतय्गु कर्तव्य-अकर्तव्य फरक जुइमाःगु वा म्वाःगु, भुखाचं गज्याःगु शिक्षा बीत स्वःगुः खः, म्हिगः झीसं उगु शिक्षा काये मफु । आः नं काये सइगु खः ला मखुला ? अथे जुयाः थथे जूगु खः, अथे मजूसा थथे मजुइगु खः ?

भुखाय् ब्वःबलय् मनूत छेँखां पिंहा वयाः खुल्ला चौरय् च्वनेमाःगु अवस्था खःसा आः उकिया अःखः छेँखां पिंहां हे वये मजिउगु अवस्था खः । थ्व निगू घटनां मनूतय्त अतिकं फरक कथंया अवस्था क्यना बिल ।

म्हिगःया खँ लुमंकाः आःयागु जीवनय् गज्याःगु कठिन अवस्था वल ? गज्याःगु फरक जीवन हने माःगु अवस्था वल ? हुलमुल मुने मजिउ, नखःचखः जात्रा पर्व, हने मजिउ, बैठक सभा सम्मेलन याये मजिउ, लिसें मेमेगु नियमित गतिविधि बिनाया जीवन हनाच्वनागु नं न्याला फुइधुंकल । थ्व न्याला (अझ गुलि वनी सुनां धायेफु?) या जीवन कठिन ला अवश्य हे खः नापनापं दुःखद् अवस्था नं खः । म्हिगःया जीवनय् गुलि नं गलत वा म्वाःमदुगु ज्या यानाः ई सितिं छ्वयाच्वना, म्वाःगु कार्यक्रम, सभा गोष्ठी रूपी नशायुक्त जीवन हनाच्वना, माःगु ज्या याये मफयाच्वन धकाः उलाः स्वयेगु ज्या जू लाकि मजू ? आयाःगु ई धइगु म्हिगःया गल्ती सुधार यायेगु मौका खः लाकि मखु ?

थौं व्यक्तिया समस्या समाधानया लागि म्हिगःया गल्ती सुधार यायेगु खःसा कयौं गुणा मेहनत, कयौं गुणा न्हूगु ज्या यायेमाःगु अले सयौं ज्या बन्द यायेमालीगु वा बन्द यायेमालीगु अवस्था वइ । म्हिगःया अनुत्पादक कार्यक्रमय पलेसा आः न्हून्हूगु कार्यक्रमत पहिचान याये फयेकेमाःगु थौंया हाथ्या खः । थ्व हाथ्या चीकेगु मू लँपु धयागु व्यक्ति थःगु अकुशल कर्मपाखें तापाक च्वनाः यायेगु कर्म खः ।

शरीरपाखें जुइगु वा याइगु स्वंगू मभिंगु ज्या- हिंसा वा हत्या, खुया कायेगु, व व्यभिचार खः । वचनं जुइगु वा याइगु प्यंगू मभिंगु ज्या- मखुगु खँ ल्हायेगु, म्वाःमदुगु खँ ल्हायेगु, चुक्ली यायेगु व छाःगु वचन ल्हायेगु खःसा मनं याइगु वा जुइगु स्वंगू मभिंगु ज्या- लोभ, द्वेष व मोह यायेगु खः । थ्वपाखें बचे जुइत व्यक्ति वा सरकारपाखें कुतः यायेमाःगु दुसा थुकिया शिक्षा कायेगु वा बीगु ग्वसाः ग्वयेगु अले सलंसःदुगं जनतायात सेवा जुइगु कार्यक्रम न्ह्याके माःगु दु। विश्व व नेपालय् लकडाउन, निषेधाज्ञा लागू यायेधुंकल, व झीसं स्वये नं धुन तर धाथेंयागु लकडाउन वा निधेधाज्ञा लागू यायेमाःगु ला झीगु अकुशल कर्मय् खः ।

म्हिगः व आः नं व्यक्ति (निजी क्षेत्र) व सरकार छम्हनाप मेम्ह प्रतिद्वन्द्वी जुयाः हे न्ह्याः वयाच्वंगु खः । सरकारी संयन्त्र व उमिसं न्ह्याकीगु कार्यक्रम आम जनतामा कठिनाइ ज्यंकेत गुलि सक्षम ? सक्षम मखुसा गज्याःगु कार्यक्रम हये माःगु खः, थ्व वहसया विषय जुइमाः । थौं झीथाय् महामारी बढे जुयावःगु, सीपिनि ल्याः अप्वया वःगु तथ्याङ्क प्रसारण जुयाच्वंगु दु तर स्थानीयस्तरय् गुलि रोजगार÷बेरोजगार दु, गुलि गरिब-धनी दु, गुलि शिक्षित-अशिक्षित दु, गुलि ल्वगि-स्वस्थ दु थुकिया तथ्याङ्क दु कि मदु? स्थानीय जनताया समस्या समाधान यायेत जनसहभागी जुइगु कार्यक्रम दु वा मदु? यदि दुसा दक्व जनतामा पहुँचय् दु वा मदु? थुकिया नं विश्लेषण यायेमाःगु दु ।

छुं नं वस्तु वा घटना नित्य मखु अनित्य खः । आः जुयाच्वंगु महामारी नं मदया हे वनी । गुलि नोक्सानी जुल वा जुइ तिनि व छखे दु तर व्यक्ति व सरकारपाखेया सचेतनाय् तःधंगु ल्हाः दयाच्वनी, उकी विमति दइ मखु। जीवन दुःखमय खः, स्थानीय जनता (छुं वर्ग विशेष वा जात मखु) या दैनिक दुःख ज्यंकेगु कुतः वडा स्तरं हे जुइमाःगु खः । थुकिया लागिं ग्वाहालि जुइकथं ज्या यायेत दक्ष जनशक्ति व व्यवस्थापन सहितया समन्वय केन्द्र दयेकेमाः । उमिसं अकुशल कर्मपाखें तापानाः सेवा भाव तयाः ज्या यायेगु कुतः यायेमाः । च्वय् न्ह्यथना थें कयौं गुणा म्वाःमदुगु ज्या त्वःताः कयौं गुणा मेहनत, कयौं न्हूगु कार्यक्रमत हयाः लागू यायेमाःगु आवश्यकता दु ।

सकल प्राणीया भिं जुइमा ।