कोरोनाया दथुइ नेवाः न्हंकेगु कुचेस्ता

कोरोना भाइरस संक्रमणं विश्वया हे जनजीवन ठप्प यानाबिल । थौं, कन्हय् धाधां लकडाउन, निषेधाज्ञा व कफ्र्युतकया दुनेच्वनाः थ्यमथ्यं खुलातक छेँय् छेँय् कुंका च्वनेधुंकल । चीनया हुबेइ प्रान्तया वुहान शहरं न्यना वंगु कोरोनां दकलय् अप्वः अमेरिकाय् महामारी हे जूगु जुल । थीथी देशय् नं व्यापक रुपं कोरोनाया महामारी न्यना वंगुया बुखँ न्यनाः झीगु देसय् नं न्यना वनी धइगु खँय् चिउताः मतःगु जक मखु, हथासं यायेमाःगु छुं तयारीतकं मयासे २०७६ चैत ४ गतेनिसें शिक्षण संस्था लगायत मेमेगु क्षेत्रय् बन्द यानाबिल । अनं लिपा चैत ११ गतेनिसें देय्न्यंकं लकडाउन हे तयाबिल । थुकिं जनजीवन जक मखु सारा देय् हे ठप्प जुयाबिल ।

उगु इलय् झीगु देशय् कोरोनाया ल्वगि छम्ह हे मदुसां धाल खँय् ब्वाँय् जुयाः बन्द यानाबिल । शिक्षण संस्था बन्द याना बिउगुलिं चैत ५ गतेनिसें न्ह्यायेमाःगु एसइइ परीक्षातकं मजुल । थुकिं लखौं विद्यार्थीया भविष्य छु जुइ धइगु न्ह्यसःचिं ब्वलन । थौं स्कुलया आन्तरिक परीक्षा पास जूगु लिधंसाय् एसइइ उत्तीर्ण जूगु समाचार पित बिल । एसइइ उत्तीर्ण जूपिं विद्यार्थीं थौंतक नं उच्च शिक्षा अध्ययन याये खंगु मदुनि । स्कुल, कलेज, विश्वविद्यालय लगायतया शैक्षिक संस्था आतक नं बन्द हे तिनि । थुकिं लखौंलख विद्यार्थीया भविष्य अन्यौलय् लाः वंगु दु । थ्व दक्व सरकारया गैर जिम्मेवारीपना व अदूरदर्शिताया कारणं खः ।

सरकारया गैर जिम्मेवारीपूर्ण ज्याया कारणं हे थौं देय् झ्वाकलय् दुनीगु अवस्थाय् थ्यंगु खः । कोरोनाया हवाला बियाः सर्वसाधारणया मनय्ग्याः चिकु थनाः एकल ब्रम्हु जातिया बर्चस्व स्थापित यायेगु थ्व छगू सुवर्ण अवसर थें जुल, सत्ता पक्षयात । लकडाउनं जनजीवन तहसनहस जुयाच्वंगु, मनूत छेँय् नं पिहां वये ग्यानाच्वंगु इलय् उखे ख्वनाय् फास्ट ट्रयाकया निंतिं धकाः बुँइ वा पीगु ज्यायात तकं पनाः पंगः थनेगु ज्या यात थ्व सरकारं । कोरोना संक्रमणया हवाला बियां जिउला वा सेनाया तुपः क्यनां जिल स्वनिगःया रैथाने नेवाःतय्त हांलिसें हे ल्यहें थनाछ्वयेगु पलाः सरकारं
न्ह्याकाच्वंगु स्पष्ट जू ।

थुगु पलाः ल्ह्वंगु कोरोनाया इलय् वयाः मखु। राजसंस्था ध्वस्त यायेत तत्कालीन माओवादीं नेवाःतय्त नं थःगु थासय् स्वायत्त राज्य स्थापित याके बीगु लोभलालच क्यंगु इलंनिसें हे कुटिल चाल म्हिता वयाच्वंगु खः । माओवादीतय्सं थुकथं नेवाःतय्त चाकुसवाः फ्ययेकूगु धइगु थःपिं स्वनिगलय् दुहां वयेगु व बुलुहुं राज्यसत्ताय् पहुँच दयेकेत खः । माओवादी थः सत्ताय् दुहां वनेधुंकाः दकलय् न्हापां यँयाःपुन्हिया इलय् गुथि संस्थानपाखें बीगु खर्च क्वपालाः नेवाः संस्कृतिइ प्रत्यक्ष रुपं प्रहार यायेगु ज्याया शुरुवात यात । अनं लिपा कथित सतक विस्तारया नामं नेवाःतय् वस्ती वस्ती ध्वस्त यानाः इमित सुकुम्बासी दयेकाल ।

उलि जक मखु सतक विस्तारया हे नामं थनया आपालं देगः, फल्चा , सतः, जात्रा, पर्व, संस्कृतिइ तक न्हंकेगु कुतः याःगु खः । गांगामं थः मनू स्वनिगलय् क्वत हयाः सुकुम्बासीया नामं थनया सार्वजनिक जग्गा अतिक्रमण याकाः छगूकथं स्वनिगः हे थःपिनिगु घेराय् लाकेत तकं सफल जुल । थुकिया ज्वलन्त उदारहण धइगु थाय्थासय् अनधिकृत रुपं च्वनाच्वंपिं सुकुम्बासीतय्त छुं मयासे थनया रैथाने नेवाःतय् छेँ थुनेगुलिसें जग्गा जमिन दक्वं सरकारं थीथी विकास आयोजनाया नामय् अधिग्रहण यानाः सुकुम्वासीयात बीगु धकाः याःगु घोषणां स्पष्ट जू ।

अथे हे गुथि विधेयक हयाः नेवाःतय् गुथि, जात्रा, पर्वया नामय् दुगु जग्गा जमिन दक्व सरकारीकरण यायेगु तःधंगु चाल न्ह्यःने हल । थुकियात इलय् वाः चायेकाः नेवाःत सकलें छप्पँ जुयाः विरोधया सः थ्वयेकेगु व आन्दोलनतकं यायेगु मनस्थिति दयेकेवं सरकार छपलाः लिचिल । सरकार गुथि विधेयक हयेगुपाखें लिचिउगु जकमखु विधेयक हयेगु हे लिज्याकल । अथे खःसां भूमि व्यवस्था, सहकारी व गरिबी निवारण मन्त्री पद्मा अर्यालं नेवाःतय्त हाथ्या बीकथं गुथि विधेयक गुगुं हालतय् नं हयेगु जक मखु उकियात पारित हे यायेगु जुइ धयाच्वंगु खँ झीसं ल्वःमंके मजिउ ।

थुकथं नेवाः जाति न्हंकेगु थीथी कथंया पलाः न्ह्याकेगु दिकेगु पलेसा जन्मजातंनिसें ज्वना वयाच्वंगु कुविचाः स्वरुप कोरोना संक्रमण पनेगु नामय् लकडाउन तयातःगु इलय् न्हियान्हिथं ज्या यानाः नयेमाःपिंत क्वथाया बाः छुट बीमाःगु, बाः काये मदइगु, बाः मबिउगु त्वहः तयाः क्वथां पितिने मदइगुलिसें बाः माल धकाः दबाव बीगु ज्यायात धाःसा कानूनी कारवाही यायेगु तकया सुचं बियाः नेवाःतय्त झन त्रसित यायेगु ज्या थ्व सरकारं याःगु दु। थ्व छगू कथं जातीय दंगा ब्वलंकेगु राज्यसत्ताया कुटिल चाल खः । थ्व सन्दर्भय् नेवाःतय्सं खास हे चिउताः काःगु खनेमदु। फु फु पिंसं बाः मकासे च्वना बिउगु दुसा गुलिसिनं ला थःपिंसं हे बालं च्वंपिंत नकूगु नं खनेदत ।

क्वथा वा पसःया बाः माल धकाः दबाव बिउगु, क्वथाय् तालं ग्वया बिउगु, नये मखनाः सीन धकाः मखुगु खँ ल्हानाः गोहिया ख्वबि क्यनाः संचार माध्यमयात प्रभावित यानाः समाचार प्रशारण यानाः छेँथुवाःयात बेइज्जत यायेगु थ्यंक याःसां नेवाः ख्यलं थुकी मिखा तिसिउगु खनेदत । स्वनिगलय् च्वनाच्वन धाःसा कोरोनां मखु, नये मखनाः सीधकाः चांचां स्वनिगः त्वःताः थःथःगु गामय् वंपिंत नं सरकारं स्वनिगलय् च्वनाः द्यां लायेमालीमखु, सरकारं हे लहिना तइ, नका तये धकाः राहतया व्यवस्था यानागु खबर न्यंकल । थुकिं यानाः गां गामय् वनेधुंकूपिं नं हाकनं लित हयेगु ज्या सरकार व सरकारया थीथी निकायं यात ।

गुकिं यानाः थौं स्वनिगलय् कोरोनाया महामारी न्यना वनाच्वंगु जक मखु, थुकिं भयावह स्थिति ब्वलंका बिउगु दु। थ्व हे इलय् विश्वय् गनं मदुगु नेवाः संस्कृति, परम्परायात न्हंकेगु उद्देश्य पूरा यायेत नं कोरोना छगू अचुक उपाय जुयाबिउगु दु। थ्व कोरोना संक्रमणया ग्याःचिकु थनाः लकडाउन, निषेधाज्ञा तयाः नेवाःतय् छुं नं जात्रा, पर्व, संस्कृति, संस्कार, नखःचखः हनेगुलिइ रोक लगे यानाबिल ।

पाहांचःह्रे , जनबहाःद्यः, बिस्काः, बुंगद्यः जात्रालिसें स्वांयाःपुन्हि, गुंपुन्हि, गुंलाः पर्व आदि दक्वं न्ह्याके मबिल । मेमेगु दक्वं जात्रा, पर्व, नखः दिउसां बुंगद्यःया जात्रा यायेत रथ दयेके बियाः द्यः रथय् बिज्याकूसां थबलय् जात्रा यायेगु धकाः निर्णय मयासे आलटालं जात्रा अन्यौलय् लाका बिल । थ्व दक्वं हे कोरोनाया त्रास क्यनाः झीगु जात्रा, पर्व, संस्कृतियात तहसनहस यायेगु कुटील चाल खः ।

बुंगद्यः रथय् बिज्याकेधुंकाः जात्रा मयासे मजिउगु अवस्थाय् जात्रा यायेत तःक्वः दिं क्वःछि धुंकाः नं छुं निर्णय मयासे अनिर्णयया बन्दी यानातःगु धइगु राज्यं नेवाः संस्कृति विरुद्ध छगू अस्त्र हे प्रहार याःगु खः । बुंगद्यःया खः सालेत सेना, प्रहरी तयाः जूसां यायेमाः धकाः जात्रालिसे सरोकार दुपिं नेवाःतय् प्रथाजन्य संस्थाया ज्योतिष, घःकू, वाराही, यंवाः, पानेजु आदिपिंसं राष्ट्राध्यक्ष निसें सरोकारवाला निकाययाथाय् तक निवदेन बिउसां बेवास्ता याःगुलिं हे बुंगद्यःया खः सालेगु झ्वलय् गबलें मजूनिगु व न्यने मलंनिगु घटना जुल ।

थ्व घटना नेवाः नेवाःया दथुइ फायेत स्वयाच्वंपिनिगु चालयात तिबः जुइकथं छुं छुं नेवाःतय्सं चायेकं वा मचायेकं साथ बिउगु नं खनेदत । थ्व छगू तःधंगु दुखद् पक्ष हे धायेमाः । राज्यसत्ता व एकल नश्लीय ब्रम्हुवादी सत्ताधारीतय् कुटील चालय् तक्यना जुल धाःसा कन्हय् वनाः झी नेवाःतय् अस्तित्व हे नष्ट जुइत बेर दइमखु । सकसिनं इलय् हे वाः चायेकाः झी सकलें छप्पँछधी जुयाः न्ह्याःवनेमाः ।

सुरेश शाक्य ‘लप्ते’