नेवाः पुर्खापिनि काव्यिक जीवनी – शंखधर साख्वाः
शंखधर साख्वाः सु खः ?
शंख ज्वनाच्वंम्ह
नेपाः देय्या विभूति खः
अति हनेबःम्ह ।
जुजु मखु, मन्त्री मखु
बंजाः जक खः व
बंजाः जूसां हलिंन्यंक
लुयाच्वंगु जः व
लखुतीर्थ खुसिया फी
लुँया जति खंम्ह
शंखधर साख्वाः सु खः ?
शंख ज्वनाच्वंम्ह ।
गरीबया दुःखया घाः
नुगः मिखां खंकाः
सकसिगुं त्यासा पुलाः
देश माथं वंकाः
नेपाःमि झी उत्तिग्यनाः
म्वाय्गु मन्त्र स्यंम्ह
शंखधर साख्वाः सु खः ?
शंख ज्वनाच्वंम्ह ।
झीगु देय् ‘नेपाल’ नामं
संवत् हे दयेकाः
गबलें हे झ्वाः मज्वीगु
लुँ–स्वां छफ्वः ह्वयेकाः
नेपाःमिया स्वाभिमान
तःजाः यानाः वंम्ह
शंखधर साख्वाः सु खः ?
शंख ज्वनाच्वंम्ह ।
संसारय् ततःधंगु ज्या याना वंपिं मनूतय्त संसारं सदांसदां लुमंकेगु याः । विश्व शान्ति यायेगु लँपु ज्याना वंम्ह गौतम बुद्ध, बुद्ध धर्म चीनय् प्रचार यानावंम्ह भृकुटी, अथे हे चीनय् हे नेपाःया कलाकृति प्रचार यानावंम्ह अरनिकोयात संसारं लुमंकाच्वंगु, लुमंकाच्वनी । अथे हे संसारं सदांसदां लुमंकेबहम्ह नेपाःया मेम्ह छम्ह व्यक्तित्व शंखधर साख्वाः खः। गुम्हेसिनं नेपाल संवत् नीस्वनाः नेपाः देय्या गौरव हलिमय् न्ह्यब्वया वन ।
वय्कःपिं प्यम्हेसिगुं ज्वःमदुगु ज्यायात हनाबना तयाः नेपाः देसं ‘राष्ट्रिय विभूति’या पदवीं छायेपीगु ज्या जूगु दु । थ्व झी सकसिगुं निंतिं लसताया खँ खः । शंखधर साख्वाः येँदेय्या छम्ह नेवाः खः धकाः इतिहासविद्तसें दसु बियाः न्ह्यथनातःगु दु । थुकथं झीसं गौरव तायेकाः धाये फु शंखधर साख्वाः छम्ह नेवाः महारथि खः, नेवाः जुयाः नेपाःया न्हाय् हलिमय् धस्वाकावंम्ह महापुरुष खः ।
शंखधर सु खः धकाः झीसं पूवंक म्हसीके फयाच्वंगु मदुनि । शिलापत्र, ताम्रपत्र व पुलांगु अभिलेखय् च्वयातःगु आखःग्वलं वय्कः नेपाल संवत् नीस्वंम्ह येँ देय्या छम्ह महाजन (साहू) खः धकाः प्रमाणित जुइधुंकूगु दु । शिलापत्र, ताम्रपत्र अथे हे पुलां पुलांगु थ्यासपूm अध्ययन यानादीपिं विद्वानतय्गु धापूकथं शंखधर व नेपाल संवत्या खँ नेपालय् जक मखु, चीन, भारत, जापान आदि देशय् तकं परापूर्वकालंनिसें न्यना वनाच्वंगु दु । नेपाल संवत् उल्लेख जूगु ने.सं. ४० जःखःया येँय् न्हूघः देगःया सत्तिकच्वंगु मञ्जुश्री मूर्तिया पादः पीठय् कियातःगु जुजु शंकरदेवया नां दुगु ल्वहंपौ (शिलापत्र) नेपालभाषाया साहित्यया इतिहास सफुतिइ च्वयातःककथं दकलय् पुलांगु ल्वहंपौ खः ।
लिच्छवीकालय् नेपालय् शक संवत् व मानदेव संवत् छ्यलाबुलाय् वःगु खने दु । थ्व निगुलिं संवत्या न्हूदँ शुरु जुइगु दिं कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा अर्थात कछलाथ्व पारु हे खः । थ्वहे दिनय् नेपाल संवत्या न्हूदँ शुरु जुइगु खः । थुगु दिं धइगु झीगु म्हपुजाया दिं नं खः । शक संवत् व मानदेव संवत् धुंकाः दकलय् अप्वः छ्यलाबुलाय् वःगु संवत् नेपाल संवत् हे खः । मल्ल शासनकालय् थ्व संवत् राज्यया हे संवत् जुयाः दकलय् अप्वः छ्यलाबुलाय् वःगु खनेदु । लिपा राणातसें विक्रम सम्वत्यात भारतं आयात यायेवं थ्व संवत् नं बुलुहुं बुलुया वंगु खः । शाह व मल्ल शासकतसें न्ह्याक्व हे न्हंकेत स्वःसां सांस्कृतिक व धार्मिक ज्याखँय् नेपाल संवत् छ्यलाबुलाय् आतक वयाच्वंगु दु । उकिं नेपालय् गबले तक नेवाः धर्म व संस्कृति ल्यनाच्वनी अबलय् तक नेपाल संवत् न्हनीमखु ।
शंखधर साख्वाःयात छखे ल्वहंपौ, सिजःपौ, थ्यासपूmपाखें म्हसीकेगु ज्या जुयाच्वंगु दुसा मेखे किंवदन्ती बाखनं नं शंखधरयात म्हसीके बियाच्वंगु दु । किंवदन्तीकथं ख्वपया आनन्ददेव जुजुं लखुतीर्थय् कायेके छ्वयाहःगु फि शंखधर साख्वालं न्याना काःगु प्यन्हु लिपा लुँ जुल । व छम्ह व्यापारी उकिसनं लुँ दयेवं व अतिकं तःधंम्ह साहु जुल । वय्कलं व लुँया दामं जनताया त्यासा पुलाः देय् व जनताया तःधंगु उपकार यानादिल । आःया सिनामंगलयात न्हापा सिलामुगः धाइगु खः । थ्वहे सिलामुगलय् च्वनाः वय्कलं धेबा पुले मफयाः दास जुयाः च्वंपिं नेपाःमिपिनिगु त्यासा पुलाः दासत्वं मुक्त याना बिउगु खः । थ्व उपकारी ज्याया लसताय् उगु ईया जुजु राघवदेवया उजं कयाः नेपाल संवत् पलिस्था याःगु खः ।
वैज्ञानिक मिखां धायेगु खःसा लखुतीर्थ स्वाःगु विष्णुमती खुसिइ अझ नं लुँ मालीपिं दनि । उकिं खुसिइ लुँ लुयाः वइगु अस्वाभाविक मखु । तर प्यन्हु लिपा फि लुँ जुल धइगु खँ वैज्ञानिक मजू । चांचां तःमि जूपिंत ‘फि हे लुँ याःम्हका’ धाइगु धापू आः नं दनि । शंखधरं छुं चमत्कार ला अवश्य हे याःगु खः । वय्कल लखुतीर्थं हःगु फिइ लुँ लुइकूगु जुइफु वा वया ब्यापार तःजिक सफल जुयाः धेबा कमे याःगु नं जुइफु । न्ह्यागु थजु वय्कलं थःगु धेबां जनउपकारया ज्या यानादीगु खँ नं ऐतिहासिक दस्तावेजपाखें प्रमाणित जुइधुंकूगु दु । तसकं नुगः क्वसाःम्ह छम्ह साहुं देय् व जनताया हितया ज्या याये फु धइगु खँ असम्भव ख हे मखु । चन्द्रमाया गतिकथं न्ह्यानाच्वंगु थ्व नेपाल संवत् शंखधर साख्वाःजुं जुजुया नामं नं मखु थःगु नामं नं मखु देय्या नामं नीस्वनादिल । थ्व नं छगू तःधंगु गौरवया खँ खः । देय्या नामं नीस्वनातःगु संवत् संसारय् गनंं मदु, थ्वहे नेपाल संवत छगू हे जक खः । थुकिं नेपाः देय्या स्वाभिमान तजाः जूगु दु ।
वि.सं. २००७ सालं प्रजातन्त्र वये धुंकाः दकलय् न्हापां च्वसापासां सार्वजनिकरुपं थ्व संवत् हनेगु ज्या याःगु खः । नेपाल संवत्या न्हूदँ हनेगु व छ्यलेगु ज्याय् धर्मादित्य धर्माचार्यया नं यक्व ल्हाः दु । लिपा वयाः नेपालभाषा मंकाः खलकं बुलुहुं बुलुहुं तःजिक न्हूदँ हनेगु ज्या जूगु खः । मंकाः खलःया थ्व न्हूदँ ज्याझ्वः झःझः धायेकेत सांस्कृतिक बाजनं तःधंगु भूमिका म्हितूगु खः । थ्व सांस्कृतिक नखः थें जुइधुंकूगु दु । न्हूदँया सांस्कृतिक जुलुस नेवाःतय्गु छगू तःधंगु शक्ति जुइधुंकूगु दु । थ्वहे शक्तिं यानाः नेपाल संवत् व शंखधरया नां तःजिक प्रचार जुल ।
सरकारं तकं शंखधरयात राष्ट्रिय विभूतिकथं हनेगु ज्या जू वंगु खः । थ्व नेवाःतय्गु आःतकया दकलय् तःधंगु उपलब्धि खः । नेपाल संवत्यात राष्ट्रिय संवत्कथं नं सरकारं मान्यता बीधुंकूगु दु । व्यवहारय् गुलि जुइ माःगु मजूनि । शंखधर छम्ह नेवाः जूसां छम्ह नेपाःमि नं खः । थ्व संवत् हनेगु व छ्यलेगु दायित्व नेवाःतय्गु जक मखु, सम्पूर्ण नेपाःमितय्गु खः । उकिं सकल नेपाःमितसें थ्व संवत् छ्यलाबुलाय् हये माःगु दु । शंखधरयात हने माःगु दु ।
लोककवि जकःमिया याकनं पिदनेत्यंगु नेवाः महा®थिपिनिगु काव्यिक जीवनी सफू ‘पुर्खाया पलाः ख्वाँय्’ पाखें ।)
LEAVE YOUR COMMENTS