न्युयाेर्कं लित हःगु इतुंबहाःया स्वपाः पौभाः

संयुक्त श्रेष्ठ
कर्टल्ड ईन्सटिच्यूट अफ् आर्ट, लण्डन

थन जिं न्ह्यब्वया च्वनागु स्वपाः हे पौभाः स्वनिगःया हे दकलय् पुलांगु बौद्ध विहार मध्ये छगू येँया केशचन्द्र कृत परावर्त महाविहारयागु खः । थुगु बहाःयात थौंकन्हय् झीसं इतुंबहाः धकाः म्हसिका वयाच्वना । आःतक लुयावःगु दकलय् तःधंगु नेवाः पौभाः मध्ये थुपिं लानाच्वंगु दु । यक्व थें पौभाःत थुलि तःधं जुइमखु । थुपिं स्वपाः हे पौभाः इतुंबहालं १४ सेप्टेम्बर १९८० (२९ भाद्र २०३७, यँलाथ्व पञ्चमि ने.सं. ११००) या चान्हय् खुयायंकूगु खः ।

न्यूयोर्कय् च्वंम्ह कला व्यापारी नविनकुमार भाजुं इतुंबहाःयागु धकाः सिइकाः लित बिउगु जुल । उकिं स्थानीय नेवाः समुदाययागु थुगु सांस्कृतिक व धार्मिक सम्पदा इतुंबहालय् हे तयेमाः व राज्यं नं माःगु सुरक्षा व सुविधा बिइमाः । थुपिं पौभाः कलाकृतियात देसय् लितहयेगु ज्याखँय् ग्वाहालि यानादीपिं नेवाः गुथि न्यूयोर्कया नायः बिजयमान सिंह व भाजु प्रेम मोहन महर्जनयात झीसं सुभाय् धाये हे माः। थुपिं स्वंपातं पौभाः नेवाः कलाया बिस्कं जाःगु दसु कथं कायेजिउ । व छाय् धकाः जिं थन न्ह्यब्वये–

१) तारा लिसें चिन्तामणि लोकेश्वर

थ्व १७ औं शताब्दीइ कपाय्, प्राकृतिक रंंग व लुं छ्यलाः दयेकातःगु पौभाःया आकार १६४.४ सेमि ह् १४३.५ सेमि दु । भाजु चिनिया ताम्राकरं सन् १९७८ य् बहिद्यः ब्वयातःगु इलय् थुकिया किपा कयादीगु दु धाःसा कला–इतिहासकार डा. प्रतापदित्य पालं थुकियात आर्ट इन्स्टिच्यूट अफ् शिकागोय् सन् २००३ य् जूगु ुज्ष्mबबिथबक स् ब्ल ब्भकतजभतष्अ ब्मखभलतगचभु ब्वज्याया धलखय् तयाः पिथनादीगु दु ।

चिन्तामणि लोकेश्वरयागु प्यकाः ल्हा च्वयेगु यानावयाच्वंगु दुसा निका जक ल्हाः खनेदुम्ह व बोधिवृक्ष न्ह्यःने दनाच्वंम्ह चिन्तामणि लोकेश्वर धाःसा नेवाः कलाया विशेष दसु खः । थुगु सिमा गज्याःगु अजंगया धाःसा म्हय्खा थेंजाःगु थीथी झंगः लिसें माकःत नं गयाच्वंगुलिं थुगु सिमा तसकं तःधं धकाः सीकेफु ।

बौद्ध द्यः अवलोकेश्वर मध्ये नेवाःतय्सं पुज्याना वयाच्वंगुु चिन्तामणि लोकेश्वर त्रिभंग मुद्राय् च्वनाच्वंगुलिं तसकं लयबद्ध खनेदु । वसपोलयात वरदान फ्वंवःपिं यक्ष व बुराबुरीपिंत जवं ल्हातं वरदमुद्रा क्यनाः सिमां मणि खानाः बियाच्वंगु खनेदु । थुगु मणि आध्यात्मिक सम्पत्ति व यथेष्टताया चिं खः । वरिष्ठ पौभाः च्वमि भाजु लोक चित्रकारं मचाबलय् अप्वः थें थ्व पौभाः अध्ययन यायेत इतुंबहालय् वनागु लुमंकादी । उबलय् निसें थुगु पौभाः खनाः प्रभावित जुयाः वय््कं लुमन्तिया आधारय् थ्व खुयायंकूगु कृतियात खुकः तकः च्वयादीधुंकूगु नं दु । लसताया खँ, आः थुगु पौेभाः नेपालय् लिहां वःगु दु ।

२. यक्ष व यक्षि

राजदम्पतिया भेषय् यक्ष व यक्षिणी निम्हतिपू आरामं तोरणया क्वय् सिंहासनय् च्वनाच्वंगु खनेदु । प्यम्ह याचिका याइपिंसं यक्ष तिपूयात तसकं सम्मानपूर्वक अभिवादन यानाच्वंगु दु । थुकी दुगु अभिलेखय् थ्व येँया पारवर्त महाविहारया खः धकाः च्वयातःगु दु, गुगु न्हापा धयाथें इतुंबहाः खः । सन् १७०४ य् निम्ह बौद्धमार्गी धर्मचन्द्र व आयुबृद्धि – कलाः–भाःतपिन्सं पुलांगु जुयाः जीर्ण जुयाच्वंगु पौभाःया थासय् थ्व पौभाःयात मिजं सन्तानया अनुग्रहयासें विहारयात दान बिउगु खः । थुकी च्वयातःगु अभिलेखय् ‘गुरमैत्रिवर जुजु’ धकाः च्वयातःगु दु । गुरमैत्रिवर जुजु गुरुमापाया संस्कृतिकरण जूगु कला–इतिहासका प्रा. गौतम बज्राचार्यं धयादीगु दु । थन खनेदुगु स्वरूप कुबेर बाय् जम्भलालिसे नं ज्वःलाकाः वय्कलं विश्लेषण यानादीगु दु । कुबेरयागु किपा नेवाः धुकुतिइ बाय् खजाना क्वथाय् तयेगु याइ ।

गुरुमापा धाथें धायेगु खः सा यक्षतय् जुजु खः गुम्हेसिया सम्मानय् इतुंबहालय् होलि पर्व नं हनी । केशचन्द्रलिसे गुरुमापाया बाखं इतुंबहालय् ब्वयेगु बिलंपतिइ दु । केशचन्द्रं इतुंबहाः लिसें थः पासा गुरुमापायात देगः नं दयेकाबिउगु खः । पौभालय् खनेदुपिं प्यम्ह याचिका याइपिनिगु अद्भुत स्वरूपं यक्ष जुजु धकाः म्हसीकेत नं ग्वाहालि यानाच्वंगु दु । थुलि विवरणया पाखें नं थुगु पौभाःयागु इतुंबहाःलिसेया स्वापू गुलि क्वातु धयागु झीसं वाःचायेकेफु ।

३. गगनसिं व वया निम्ह तिरिमय्जुपिं

पौभाः कलाया इतिहासय् थुगु कृति स्वता हुनिं तसकं बिस्कं कथंया जूगु खनेदु । पौभाः धयागु द्यःपिनिगु जक च्वयेगु यानावःगु खःसा दातात चीचिधंगु आकारय् क्वय् कियातइगु खः, अले च्वमिं थःगु नां च्वयेगु प्रथा नं मदु । थुगु पौभाः धाःसा साधारणम्ह मनू गगनसिं व वया निम्ह कलाःपिनिगु जुयाच्वन । गगनसिं भारो द्वाल्खाया सैन्य अधिकृत जुयादी धाःसा वय्कःया निम्ह कलाःया नां आशायनी लक्ष्मी व जीवतना धकाः धयातःगु दु ।

कलाःम्हेसिनं थः भाःतयात ग्वाः नकेत देछायाच्वंगु दु धाःसा उपिं थःगु द्यनेगु क्वथाय् विलासी जीवन म्वानाच्वंगु खनेदु । उमिगु च्वय् हिन्दू द्यःत – शिव, पार्वती, गनेद्यः, ब्रम्हा, विष्णु व कात्र्तिकेय दु, गुगु थुकिया धार्मिक पक्ष कथं कायेजिउ । थुगु हुनिं दातात केन्द्रित थुगु न्हापांगु पौभाः खः धाःसा द्यःत चिचीधंगु आकारय् च्वय् किनातःगु खनेदु । १९१.८ ह १६१.९ सेन्टिमिटर आकारयागु थुगु पौभाः आःतक लुयावःगु दकलय् तःधंगु नेवाः पौभाः खः । थुकी दुगु अभिलेख नेपालभासं व संस्कृत भासं च्वयातःगु दु । थुगु अभिलेख छम्ह गुभाजुं च्वःगु खःसां वसपोलया नां बियातःगु मदु । सन् १४७० य थुगु पौभाः येँयागु किसिलागाय् च्वनीपिं आद्ययराज पुन व उद्रायराम पुन, निम्ह च्वमिपिंसं च्वःगु खनेदु । उपिं हे झीसं सिउपिं न्हापांम्ह कलाकार कथं कायेबह जू ।

सामाजिक, धार्मिक, व सांस्कृतिक महत्वं जाःगु इतुंबहाःया थुपिं स्वपाः पौभाः नेवाः कलाया ज्वःमदुगु दसु खः । थुपिं नेपालय् लिहां वःगु तसकं लयताया खँ खःसा भविष्यय् संरक्षण यानातयेत सामुदायिक स्वामित्व व राज्यया पाखें सुरक्षा व्यवस्था लिसेंया थीथी सुविधात बिइमाःगु खनेदु ।