‘मौसम पूर्वानुमानयात गम्भीर रुपं मकाःगुलिं यक्व क्षति जूगु खः’ – वरिष्ठ माैसमविद् मणिरत्न शाक्य

आःया मौसम गथे दु । मोहनिया इलय् नं वा वइगु खः ला ?
– मनसुन ताःहाकः जूगु दु । अक्टोबर २ तक क्वचायेमाःगु मनसुन पिहां वंगु मदुनि । अथे जुयाः मोहनिया इलय् नं वा वइगु सम्भावना यक्व दु । तसकं वा मवःसां भचा भचा वइगु सम्भावना यक्व दु ।

मोहनि बलय् गुगु न्हिकुन्हु वा वइ ?
– थ्व हे न्हि कुन्हु धकाः आः हे धाये फइमखु । झीथाय् स्वन्हु तकया फोरकास्ट यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दु । उगु इलय् सी दइ ।

थौंकन्हय् रेकर्ड ब्रेक जुइक वा वयाच्वंगु दु । थुकथं रेकर्ड ब्रेक जुइक वा वयाच्वंगु कारण जलवायु परिवर्तन खः वा मेगु छुं कारण दु ?
– मू कारण धयागु ला जलवायु परिवर्तन खः । जलवायु परिवर्तनया असर खने दयाच्वंगु दु, थुकिं नेपालय् जक मखु विश्वय् हे लिच्वः लाकाच्वंगु दु । जलवायु परिवर्तनया कारणं यानाः खुसिबाः वइगु चलः वनिगु अप्वया वनाच्वंगु दु । थुगुसी गुकथं वा वःगु दु, थ्वयां ५४ दँ न्ह्यः जक थथे वा वःगु रेकर्ड दु । हाकनं ५४ दँ लिपा जक थथे वा वइगु खःसा ला ठीक हे दु धाये, तर थौंकन्हय् स्वदँ प्यदँ छक्वः तसकं तसकं वा वयेगु जुयाच्वंगु । दकलय् खतराया व दकलय् ध्यान बीमाःगु खँ थ्व खः । थथे जुयाच्वंगु जलवायु परिवर्तनया कारणं हे खः ।

जलवायु परिवर्तनं गुकथं मौसमयात लिच्वः लाकि ?
– जलवायु परिवर्तनया कारणं पृथ्वीया तापक्रम अप्वया वनाच्वंगु दु । पृथ्वीया औसत तापक्रम धयागु १५ डिग्रि सेल्सियस खः । थौंकन्हय् औसत तापक्रम थहां वनाच्वंगु दु । तापक्रम थहां वनकि फय् क्वाइ । फय् क्वायेवं अनया वातावरणय् हिउपाः वइ । क्वाःगु फय् बाफ जुयाः सुपाँय् बने जुइ, गुकिं वा वयेकी । उकिं फय् यक्व क्वातकि वा नं यक्व वयेकी । गुकिं थीथी कथंया प्रकोप हइ । न्हापा न्हापा सुपाँय् बने जुइत ताः ई काइगु खःसा थौंकन्हय् तापक्रम अप्वःगुलिं याकनं याकनं सुपाँय् बने जुयाच्वंगु दु । ग्लोबल वार्मिङया कारणं यानाः फय्या सर्कुलेसन हे हिलाच्वंगु दु । फय् वइगु बहाबय् हिलाच्वंगु दु । गुकिया लिच्वः थौंकन्हय् खने दयाच्वंगु खः ।

न्हापा न्हापा जूसा छवाः छवाः तक वयाच्वनी, अय्सां यक्व क्षति याइमखु । थौंकन्हय् छक्वलं हे तसकं वायेगु जुयाच्वंगु, थ्व छु कारणं जूगु खः ।
– जलवायु परिवर्तनया कारणं हे थथे जुयाच्वंगु दु । थौंकन्हय् न्हापा थें पितिपिति वा वइ कथंया सुपाँय् हे बने जुइ मखु । तर तसकं वा वइगु सुपाँय् अप्वः बने जुल । ग्लोबल वार्मिङया कारणं यानाः समुद्रया लः याकनं क्वाइ । गुकिया लिच्वः कथं याकनं सुपाँय् बने जुइ । अले वा नं छथाय् केन्द्रित जुयाः तसकं वइ । न्हापा लः क्वायेत ताः ई काइ अले सुपाँय् नं बुलुहुं विकास जुइ । गुकिया कारणं यानाः तन्हु तक वा वइ, तर थौंकन्हय् थें छक्वलं यक्व वा वइमखु ।

ग्लोबल वार्मिङय् नेपाःया गुलि तक योगदान दु ?
– नेपाःया योगदान म्हो हे जक दु । ग्लोबल वार्मिङया नितिं चीन, भारत व अमेरिका अप्वः योगदान दु । थ्वहे देशं कार्बनडाइअक्साइड अप्वः उत्पादन यानाच्वंगु दु । कार्बनडाइअक्साइड ग्यासं तापक्रम स्वसे यानातइ । उकथं हे मिथेन व पाराडाइअक्साइ आदि ग्यासं फय् क्वाकेगु ज्या यानाच्वंगु दु । गुलि अप्वः फय् क्वात उलि हे पृथ्वी नं क्वानाच्वंगु दु ।
हरित गृह ग्यास उत्पादन यायेगुलिइ छुं हे योगदान मदुगु नेपाः थेंज्याःगु देय्यात हरित ग्यास उत्पादन याइगु देय्तय्सं क्षतिपूर्ति बीमाः धकाः नं खँ वयाच्वंगु दु । थ्व खँ छु खः । अज्याःगु क्षतिपूर्ति नेपालं काये फइ कि फइमखु ?

थुकिया नितिं नेपालं गज्याःगु पहल यानाच्वंगु दु ?
– नेपाः थेंज्याःगु यक्व औद्योगिक ज्या मदुगु देशतय् हरितगृह ग्यास दयेकेगुलिइ योगदान शून्य धयाथें जुइ । तर पृथ्वी क्वाकेगुली योगदान छुं मदुसां अज्याःगु देशं पृथ्वीया तापक्रम अप्वःगुया मार फयेमालाच्वंगु दु । उकिं थज्याःगु देय्तय्त क्षतिपूर्ति बीमाः धयागु खँ पिदंगु खः । थुकियात कयाः कोप सम्मेलनय् छगू कोष दयेकेगु खँ पिदंगु खः । तर आः तक अज्याःगु कोष दयेके फयाच्वंगु मदु । तर जिगु बिचाः छु धाःसा थथे क्षतिपूर्ति बियां मज्यू । पृथ्वीया तापक्रम म्हो यायेगु हे ज्या यायेमाः । ध्यबा कायेगु स्वयां नं जलवायु परिवर्तनयात निर्मूलता पाखे यंकेगु बांलाइ । चीन, भारत व अमेरिका थेंज्याःगु देशं २०६० तकया दुने कार्बन ग्यास उत्पादन ० प्रतिशतय् हयेगु धयाच्वंगु दु । गुलि याये फइ वा मफइ धयागु मू न्ह्यसः खः । तर नेपाः थेंज्याःगु देशं तापक्रम म्हो यायेत हे आह्वान यायेमाः ।

थौंकन्हय् नेपालं गुलि न्ह्यः तकया पूर्वानुमान यायेगु ज्या यानाच्वंगु दु ।
– झीगु पूर्वानुमान यायेगु क्षमता धइगु स्वन्हु लिपा तकया खः । उकिं नं छु धाःसा हरेक २४ घौया दुने अपडेट जुइ । तर अन्तर्राष्ट्रिय रुपं स्वल धाःसा न्हय्न्हु वा झिन्हु पुर्वानुमान यायेगु चलन दु । नेपालय् थ्व प्राक्टिसय् वःगु मदुनि ।

थ्व स्वन्हुया पूर्वानुमान गुलि तक पाय्छि जुयाच्वंगु दु ?
– स्वन्हुया पूर्वानुमान यक्व हे बांलानाच्वंगु दु । थ्व मिले नं जुयाच्वंगु दु । थौंकन्हय् ला अझ १२ घौया पूर्वानुमान यायेगु निसे्ं २ घन्टा न्ह्यः पूर्वानुमान यायेगु ज्या नं जुयाच्वंगु दु । थुकिं यानाः अझ एक्वेरेसी अप्वया च्वंगु दु ।

मौसम पूर्वानुमान शाखां स्वन्हु न्ह्यः हे सुचना बिउसां नं सरकारपाखे क्षति कम यायेगु वा उद्धार यायेगु ज्या इलय् जुयाच्वंगु मदु धकाः धयाच्वंगु दु । थुकियात छिं छु धयादी ?
मौसम विज्ञान विभागं गुगु पुर्वानुमान याःगु खः उकियात गम्भीर रुपं मकाःगु खनेदु । सरकारं जक मखु जनतां नं उकियात गम्भीर रुपं मकाःगु खनेदु । थुकथं गम्भीर रुपं मकाःगु कारण छु धाःसा न्हापा पूर्वानुमान सतिक मजू । उकिं अविश्वास याइगु खः । तर थौंकन्हय् पूर्वानुमान बांलाना वयाच्वंगु दु, उकिं सरोकारवालातय्सं थुकियात गम्भीरता पूर्वक कयाः गां गामय् तक सुचं थ्यंकेमाः । गामय् च्वंपिं मनूतय्सं मथू । पुर्वानुमान यात धाल खः ला मखुला धकाः कायेगु ज्या जुयाच्वन । अथेजुयाः जनतायात थ्व बारे शिक्षित यायेमाःगु आवश्यकता दु । थुकिया नितिं सरकारया लिसे निजी क्षेत्र मिले जुयाः ज्या यायेमाः ।

स्वनिगः न्हापा गुलि सिचुसे च्वंगुु खः, आः अथे मजू । स्वनिगलय् नं तसकं तान्वया वःगु दु । स्वनिगः थथे क्वानाच्वंगु कारण छु खः ?
– स्वनिगः क्वानाच्वंगु कारण नं हरित गृह ग्यासया हे प्रभाव खः । ग्लोेबल वार्मिङ ं ग्लोबल्ली हे लिच्वः लाकाच्वंगु दु । संसारन्यंकभनं हे तापमान अप्वयेगु ट्रेन्ड जुयाच्वंगु दु । अथे जुयाः स्वनिगःया तापक्रम नं अप्वया च्वंगु खः । स्वनिगःया खँ ल्हायेगु खःसा जिं स्टडी यानागु कथं १९८० पाखे दकलय् अप्वः तापक्रम धयागु ३३ डिग्री सेल्सियस खः । तर आः वयाः स्वनिगःया टेम्प्रेचर ३६ डिग्री तक थ्यंगु रेकर्ड दु । थुकिं छु क्यनाच्वंगु दु धाःसा हरेक दँय् तापक्रम अप्वया वनाच्वंगु दु । स्वनिगलय् जक मखु देय्न्यंक थुकिया लिच्वः लानाच्वंगु् दु । गुकिया कारणं हिमालया च्वापु नायाः खुसिबाः वयाच्वंगु दु । थगुने मुस्ताङय् अप्रात्यिश रुपं खुसिबाः वल । थुकिया कारण नं जलवायु परिवर्तन हे खः ।

अन्तय् नेपालभाषा टाइम्सपाखे सर्वसाधारण जनतायात छु धयादी ?
थौंकन्हय् सुथय् न्हापां दनेवं खँ जुइगु हे मौसम सम्बन्धी जुइधुंकल । वा वयाच्वना ला ? निभाः त्वयाः च्वना ला ? मौसमया बारे झी सकस्यां थुइकेमाल । थुकिया बारे स्कुलया विद्यार्थीयात ज्ञान बीमाःगु आवश्यकता खना । थ्वहे ज्ञान विद्यार्थीयात बीफत धाःसा यक्वः लबः दइ ।