सोह्र सराद्ध
दँय्दसं यंलाथ्व पुन्हि (समयपुन्हि) निसें यंलागा आमाइ तक झिंखुन्हु दिंया दुने याइगु सराद्धयात सोह्र सराद्ध धाइ । थ्वयात पितृपक्ष नं धायेगु याः । थुगु झिंकुन्हु दुने येँया पशुपति व गोकर्ण, कालीगण्डकीया कागबेनी तीर्थय् सराद्ध याइपिं म्वःम्वः दइ ।
धर्मशास्त्र व कुलया आचार कथं पितृतय्त (सी धुंकूपिं मां अबुपिं वा थःथितिपिंत) लुमंकाः पिण्डदान (प्यं थयेगु) यायेगुयात सराद्ध, श्राद्ध व सराद्धे धाइ । आत्माया विश्वास याइपिनिगु बिचाः कथं सराद्ध धयागु मदये धुंकूपिनिगु आत्मायात पुज्यानाः नकेगु खः ।
झीगु संस्कृति कथं सुं सित धायेवं सिथं यंकाः दिपय् सीम्ह मनूया तुति क्वस. मी तये न्ह्यः मी तइम्हेस्यां वया नामय् जाकि वा बजिया लिकुपिण्ड थइ । घःसूया कुन्हय्कुन्हु झिंस्वन्हु दुकुन्हु सीम्ह मिसाम्ह जूसा मांया स्वंगू पुस्ता, अथेहे मिजंम्ह जूसा अबुया स्वंगू पुस्ताया नामं प्यंग्वारा दयेकाः पिण्डदान (सराद्ध) याइ । लय्लय्पतिकं छँेय वा तीर्थय् (खुसिइ) वनाः सीम्हेसिगु नामाया नामं लय् प्यं थइ । लत्याय् सीम्हेसिगु नामय् लोकोत्तर पिण्ड थइ । अथेहे खुला, दकिला, निदँ तिथिइ सीम्हेसिगु नामय् सराद्ध याइ । निदँ तिथि सिधल धायेवं दँय्दसं दिवंगत तिथिइ (सीगु दिनय्) सराद्ध याइ ।
अथेहे दँय्दसं न्यायेकीगु थीथी गुथि, सनागुथि, मू दिगुपुजा गुथि व नछाः दिगू पुजाय् नं पितृपिंत लुमंकाः सराद्ध याइ । उलि जक मखु भिंगु ज्याय् वा कय्तापुजा, इहिपा व ज्याजंक्व न्ह्यः पितृपिंत लुमंकाः नन्दी सराद्ध÷नन्दीमुख सराद्ध धकाः बयरं सराद्ध याइ । हिन्दूमार्गीतय् प्यंग्वारा पाय्स(खीर) वा तछ्वचुंया प्यंग्वारा दयेकी । गुम्ह गुम्हेसिनं द्यःयात भोग ब्यूगु बाहाया ला वा चबाहां (ख्येँय्) प्यंग्वारा दुने तयेगु चलन नं दु । बौद्धमार्गीतय्सं जा थुयाः जाया प्यंथयेगु वा तछ्वचुंया प्यंग्वाराय् जाकि, बजि, गैंडा मेय्या ला, खाजा, केरा, प्यारा आदि तयाः दुरु व लखं न्हाया प्यंग्वारा दयेकी ।
सराद्ध वा सोह्र सराद्ध याइबलय् खुसिं कयाहःगु फि प्यंकुं लाक्क लाइ । मन्दः दयेकाः उकी गुकू क्वथा खुइगु याइ । धर्मधातु मन्दः कथं फुक्क क्वथाय् दुने प्वचुनं स्वस्तिक चिं च्वइ । थुगु मन्दःया च्वसं बुद्ध, धर्म, संघया प्रतीक स्वंगः फि ग्वारा तइ । ल्यूने फिया मन्दलय् गौमाता, तछ्वचुंया चिभाः च्याकातइ । सराद्ध याइम्ह मनूया न्ह्यःने चाकलाःगु मन्दलय् सुखावती लोकेश्वरया प्रतीक फि छग्वारा तयाः द्यः पुज्याइ । देपाय् फि लानाः सिजःया खुगू अर्घय् लः, सादुरु, मेय् दुरु, धौ, घ्यः, कस्ति व थ्वँ तइ ।
न्हापा अर्घ पुज्यानाः सुखावती लोकेश्वर द्यः पुज्याये सिधलकि मांया प्रतीक ग्वलाय् ब्वः (बजि, कःसू, वः, पालुचा व दक्षिणा तयाः पालप्तेय्) मां जूसा चीधिकःम्ह म्ह्याय्, अबु जूसा तःधिकःम्ह म्ह्याय् नं सिजःया क्वला लःल्हाइ । अथेहे सराद्ध नं मां जूसा कान्छाम्ह काय, अबु जूसा तःधिम्ह कायनं उत्तरधोती चिनाः, सँ पाचुक खायाः यायेमाःगु चलन दु । लिसें निदँ तिथि सिधयेवं अबु जूसा गोकर्णय्, मां जूसा मातातीर्थय् सराद्ध यायेधुंकाः बौ बीगु व सराद्ध यायेगु चलन नं दु । सराद्ध पतिकं बियाछ्वये धुंकूपिं म्हयाय्मस्तय्सं प्यनय् छायेगु धकाः जाकि, स्वां, केरा, खाजा, मरि आदि लिसें थःगु श्रद्धा कथं निसलाःपाः व सिरा नं ज्वना वइ ।
प्यं थयेबलय् सीधुंकूगु जूसा भाःतलिसें कलाःया लिक्क् प्यंग्वारा नां कयाः तइ । थथे प्यं थयेबलय् विकः धकाः पिण्डग्वारा छग्वारा दकलय् क्वय् अलग तयाः देपा ल्हातं पुज्यायेगु, भ्वय् नकेगु याइ । थथे बिकः तयेगुया मूल अर्थ दिवंगत जूसां संस्कारगत ज्या यायेम्वाःपिं, गाः मचा जुयाः सीपिं, मचा कुहां वयाः सीपिनिगु नामय् तयेगु खः । किगलं तीबलय् प्यंग्वाराय् तहप्यंस्वां, चिहःप्यंस्वां, धवःस्वां, कपूसिन्हाय्, सिन्हाय्स्वां आदि स्वां छायेगु याइ । ह्याउँस्वां चैत्यय् जक छ्यली ।
विशेष यानाः तुयुगु, म्हासुगु छ्यलेगु याइ ।अखतं कुसालप्ती लानाः वया द्यःने सीपिनिगु नामं प्यंग्वाराय् सादूर, मेय् दुरु, धौ, घ्यःकस्ति तयाः फ्वयातःगु, लैं, धौबजि, ह्याउँथ्वं, थ्वँ, अय्लाः खालि ग्वाः, ग्वय् छानाः लः नं त्वंकी । भ्वय्ब्व संकल्प यानाः सुं मदुगु क्वथाय् पञ्चगब्य हाः यानाः सीकीब्वया रुपय् खापा तिनाः त्वती । उगु भ्वय्ब्व, पिण्ड चुइक वनेबलय् खुसि धिकय् त्वःता वयेगु याइ । न्हपा सीकीया नामय् तःगु जाब्व त्वाहाजंनं कयायंकी । सराद्ध सिधयेवं सकसिनं भागी यानाः सिन्हः ती, निसलाःपाः व सिरादान याइ । क्वलाय् कुसालप्ते ल्ह्वनाः प्यंग्वारा तयाः सलिखय् च्याःगु ह्यंग्वालय् नस्वाः तयाः कुँ थनेगु याइ । द्यःने चिभाःद्यः तयाः अकाय्माः (ह्याउँस्वां मतसे सिन्हाय् स्वानय् म्हासुगु वा तफ्वःस्वां तयाः कचिकाय् हनातःगु स्वांमा) छाइ, कथि पाल्चा नं तइ, सलिखय् च्वंगु नस्वाः नं तयाः प्यंग्वारा खुसिइ चुइके यंक ि। न्ह्यानाच्वंगु लखय् प्यंग्वारा चुइकेबलय् न्हापा पोयात दक्षिणा बीगढु चलन दु । क्वलाय् खुसिया लः तयाहयाः छेँय् थ्यनेवं क्वथा पतिकं हाः याइ । शाक्य व वज्राचार्यतय् तिथि सराद्ध थःथःगु बाहाः दुने प्यंगालय् वायेगु याइ ।
न्हापा सराद्ध याइबलय् न्यागू पुस्ताया नामं प्यंथयेगु याइ । सराद्ध याइम्ह मनूया छगू पुस्ता, सराद्ध याइम्हेसिया अबु÷मां निगू पुस्ता, सराद्ध याइम्हेसिया बाज्या, अजि स्वंगू पुस्ता, सराद्ध याइम्हेसिया तापाबाज्या अजि प्यंगू पुस्ता, सराद्ध याइम्हेसिया पायबाज्या अजि न्यागू पुस्ताया नामं प्यंगु थयेगु याइ ।
मां, अबु मदुपिंसं मां अबु सीगु दिनय् तिथि सराद्ध यायेधुंकूगु दुसा सोह्र सराद्ध यायेम्वाः धाइ । यदि उगु दिनय् सराद्ध याये मफुसा सोह्र सराद्धया तिथि लाकाःसराद्ध यायेगु चलन दु । थुगु सराद्धय् स्वंगू, न्यागू पुस्ताया पुर्वजपिंत जक मखु स्याःन्याःपिं, म्हस्यूपिं, थःथिति, थःपिं नाप स्वापू दुपिं गुरुजु व जुजु आदिपिनिगु नां कयाः पिण्ड तयाः तर्पण याइ । गुम्ह गुम्हेसिनं तःजिगु नखः मोहनी न्ह्यः दिवंगत जूपिं पितृतय्गु आत्मायात शान्त यायेत सराद्ध यानाः नकेगु याइ । बौद्धमार्गीतयसं तिथि सराद्धय् जा थुयाः जा प्यंथयेगु झ्वपलय् न्यागः स्वनाः द्यः पुज्याइ । क्वलाय् जा, माय्केँ, तरकारी घासा तयाः ताइ ।
प्यंग्वारा बाहाःया प्वंगालय् तइ । मेगु सराद्ध जाः माय्केँ, तरकारी घासा तयाः छाइ । प्यंग्वारा बाहाया प्यंगालय् तइ । मेगु सराद्ध तछ्व चुंया पिण्ड दयेकाः नं याइ । स्वनाः द्यः पुज्यानाः घासात ज्वरे यानाः भ्वय् ब्व नं छाइ । सराद्ध यायेबलय् म्ह्याय्मचा, भिनामचापिंत प्रसाद बीमाःगुलिं सःति । फुपिंसं सराद्धबलय् त्वाःबाः, थःथितिपिंत भ्वय् सःताः नकेगु नं याइ । श्रेष्ठतय् सराद्ध याइबलय् भिंचापिंत सिन्हः तिकाः दक्षिणा बीगु चलन नं दु ।
पितृपिंत लुमंकाः याइगु सराद्ध ई हिलावंलिसे लिमलाः फमला जुइगुलिं थौंकन्हय् ईकथं पानावंगु खनेदु । सराद्ध यायेत खुसिया फोहर लखय् पिण्ड चुइके थाकूगुलिं गुम्हेगुम्हेसिनं पिण्ड सायात नकेगु यानाच्वंगु दु । सराद्ध मयासे दिवंगत जूपिनिगु तिथिइ लुमंकाः गुरुजु द्यःभाजुपिंत सिरादान, निसलाःपाः बीगु यानाच्वंगु दु । अथेहे लय्प्यं मथसे जलदान यायेगु नं यानाच्वंगु दु । सुथ न्हापां म्वःल्हुयाः वा ख्वाः सिलेबलय् सीपिं मांअबु थःथिजतिया नामं निलः तिनेगु नित्य सराद्ध खः । जा नये न्ह्यः सुथय् दिवंगत मांअबु थःजःपिंत लुमंकाः बौ बीगु नं छगू कथं सराद्ध खः ।
सोह्र सराद्धबलय् नं श्राद्ध मयासे दिवंगत जूगु तिथिइ निसलापाः व सिरादान बीगु यानाच्वंगु दु । पूर्वजपिंत लुमंकाः श्रद्धा तयाः यायेगु हे सराद्ध खः ।
ग्वाहालि ज्वलं
१. वज्राचार्य, डा. चुन्दा (११२०)ः ‘नेवाः तजिलजिइ नखःचखः’ । येँ, नेपालभाषा एकेदेमि, पौ १०९–११२
२. ज्यापु, पञ्च (११२०) ‘भाबो’ । ख्वप ः कुतः पिकाकः, पौ १०७–१०८
३. ढकाल, प्रा.डा. बेणीमाधव (२०६८), ‘निर्णयसिन्धुः’ । काठमाडौं ः विद्यार्थी पुस्तक भण्डार, पृ २७९
४. न्यनेकने ः मृगनारायण डंगोल, ७९ दँ, महाबू
देवनारायण महर्जन, ६९ दँ, पासिक्व
LEAVE YOUR COMMENTS