दानया अर्थ व पंचदान

संघरत्न शाक्य

दान छु खः ? झीसं दान छाय् याइ ? दानया महत्व छु खः ? थ्व स्वंगू न्ह्यसः न्ह्याबलें नुगलय् दनाच्वनीगु । दान सुयात बीगु व सुनां कायेगु ? थ्व मथुयाच्वंपिं नं यक्वं खना । संकटय् लानाच्वंपिं मनूतय्त इमिगु आवश्यकता पूवंकेगु निंतिं झीसं यायेगु ग्वाहालि हे सही अर्थय् दान खः । थःगु आवश्यकता पूवंके मफुपिं विवश मनूतय्त सुनानं दया माया यानाः बिउगु ग्वाहालि कायेगु हे दान कायेगु खः । दान न्ह्यागुकथंया नं याये जिउ । धन दुपिंसं धनं, मन दुपिंसं मनं । अन्न, धन जक मखु थःके छु दु व हे जक दान याःसां जिउ । थःके छुं मदुसा थःके दुगु अर्थात सुयातं छुं कथंया श्रम नं दान याये जिउ । दान यायेत थःके धन हे दयेमाः धइगु मदु । दकलय् न्हापां ला दान यायेत मन दयेमाः । अले दान यायेबलय् उकिया महत्व छु धकाः नं थुइकेमाः । दान यायेबलय् मनय् व्यक्तिगत स्वार्थ सुलाच्वने मजिउ । विना स्वार्थ यायेगु ग्वाहालि हे दान खः ।

तर थन दानया महत्व थूपिं म्हो हे जक खनाच्वना । दान याइपिंसं नं व्यक्तिगत स्वार्थ व देखासिकीया निंतिं जक अप्वः दान यानाच्वंगु खना । गबलें गबलें मनूतय्सं दानया अर्थ हे मथूगु जकं खः ला धइथें आभास जुइगु । नये पित्याःम्हेसित लं दान यायेगुया छुं अर्थ मदु । नये पित्याःम्हेसित भोजन दान याःसा जक वया प्वाः जाइ । दानया सार जुइ । उकिया अर्थ दइ । अदृश्य रुपं पुण्य प्राप्त जुइ । सुयाके छु दु व आवश्यक मनूयात दान बीगु हे धर्म खः । अनावश्यक मनूयात दान बीगुया छुं अर्थ मदु । धनवानयात धन दान यायेगुया अर्थ छुं मदु । दान बीगु इच्छा दुपिं दातापिंसं दान सुयात बीगु, गज्याःपिंत दान यायेगु धइगु थुइकेगु आवश्यक जू । नांया निंतिं दान यायेगु धइगु दानया महत्वयात क्षीण यायेगु खः ।

छुं ई न्ह्यः छम्ह नांदंम्ह आनीं छगू गामय् ताँ जीर्ण जुयाः वये वने याइपिंत तसकं दुःख जुल धकाः ताँ दयेकेत सरकारयात छगू करोड तका दां दान याःगु खः । व दानया ध्यबां ताँ दयेकल वा मदयेकल आतक छुं हे अत्तोपत्तो मदु । गुगु उद्देश्यं दान याःगु खः, आःतक व उद्देश्य पूरा जुल धइगु बुखँ वःगु नं मदुनि । व दान सही थासय् प्रयोग जुल वा मजुल सुनां चिउताः काःगु नं मखना । ताँ दयेकेत धकाः दान याःगु छगू करोड ध्यबा प्रधानमन्त्री कोषया गुगु अंगलय् फ्वसा ह्वयाच्वन खः सुनानं सिउगु खइमखु । गामय् च्वंपिंसं ताँ गबलय् उपभोग याये खनी धइगु नं मसिउ । दान यायेबलय् स्वार्थ सुलाच्वन धाःसा दानया महत्व हे तनावनी ।

बुद्ध शासन दुने दानया तःधंगु महत्व दु । दान प्रदान यायेगु बौद्ध आचरणया छगू अंग खः । थःगु स्वामित्वया छुं नं वस्तुत निःस्वार्थ रुपं सुयातं श्रद्धापूर्वक प्रदान यायेगुयात हे दान धाइगु खः। त्याग भावनां पे्ररित मजूतले सुनानं दान याये फइमखु । थम्हं यानागु वा बियागु दानया प्रतिफल दयेमा धकाः दान यात धाःसा व दान मखसे ब्यापार जू वनी । दान याइपिंसं त्याग चित्तं दान याये फुसा जक दान याःगुया महत्व दइ । दान सुयातं क्यनेत यायेगु नं मखु । अले देखासिकीकथं यायेगु नं मखु । नुगलय् दुने लुया वइगु निःस्वार्थ श्रद्धां दान याये फुसा जक पुण्य प्राप्त जुइ । भगवान बुद्धं दशपारमिता रचना यानाबिज्याःबलय् दानपारमिता दुने दानया महत्व बारे बांलाक वर्णन यानाबिज्याःगु दु ।

पंचदान

बौद्ध धर्म दुने तःता किसिमया दानत दु । संघदान, पञ्चदान, सम्यक दान, नवदान (नरां) नामं विभाजित जुयाच्वंगु दु । थ्व फुक्कं दानया थःगु हे महत्व दु । परम्परानिसें झीसं बौद्ध नखःकथं गुंलागाः जुगःचः¥हे (साउन कृष्णपक्ष त्रयोदशि) कुन्हु दँय्दसं पंचदान नखः तःजिक हना वयाच्वनागु दु । थ्व नखःयात पंजरां नखः नं धायेगु याः । थ्व कुन्हुया दिनस दिपंकर तथागत बुद्धया स्थापना यानाः शाक्यभिक्षु, बुद्धाचार्य, वज्राचार्य, ब्रम्हचर्य भिक्षुपिंत ससम्मानपूर्वक पुजा यानाः पञ्चतत्व अर्थात अन्न, धन, हलः, बूबः व क्षीर भोजन याकेगु परम्परा दु ।

थ्वकुन्हुया दिनय् दान काःबिज्याःपिं शाक्य, वज्राचार्यपिंसं दान गाथा वाचन यानाः दातापिनिगु आयु आरोग्य, धन, सन्तान, प्रज्ञा वृद्धि जुइमा धकाःआशिर्वाद बीगु याइ । अले दान काःवःपिं सकसितं अमय् चिज नये मजिउगु कारणं क्षीर भोजन याकेगु चलन दु । शाक्यमुनि गौतम बुद्धं बुद्धत्व प्राप्त यायेया लागिं कठिन तपस्या (दुश्करचर्या) च्वंगु इलय् तसकं कमजोर जुयाः बेहोस जुसेंलि सुजाता नांया छम्ह ग्वालापुत्रीं तथागत बोधिवृक्षया क्वय् अर्धबेहोस अवस्थाय् ग्वारा तुलाच्वंगु खनाःलः, दुरु अले क्षीर नकाः वसपोलयात शक्ति प्रदान यानाबिउगु खः । थ्व नं छगूकथंया दान खः ।

बुद्धकालनिसें दानया परम्परा न्ह्याना वयाच्वंगु खः । दानया महत्वयात थुइकाः नेपाःया बौद्ध समाजं नं थुकिया अनुशरण यायेगु याना वयाच्वंगु दु । दान यायेत पञ्चदान हे पिया च्वनेमाः धइगु मदु । दान धइगु थुबलय् हे यायेमाः, अबलय् हे यायेमाः धइगु नं मदु । दान गुगुं नं इलय् याये जिउ । दान याइम्ह मनूया नुगलय् गबलय् धर्मचित्त उत्पन्न जुइ, अबलय् दान यायेगु उत्तम जुइ । बौद्ध धर्मय् दानया तःधंगु महत्व दु । थ्व हे महत्वयात थुइकाः बहाः बहिलिइ श्रद्धेय थपाआजुपिंत संघदान यायेगु व याकेगु परम्परा न्ह्यानच्वंगु दु ।

सम्यक दान
नेपाःया बौद्ध इतिहासय् परम्परानिसें न्ह्याना वयाच्वंगु महादानकथं कयातःगु सम्यक दान छगू नं खः । झिंनिदँय् छक्वः माघ १ गते कुन्हु बौद्ध परम्पराकथं न्यायेका वयाच्वंगु थ्व सम्यक दान तसकं हे उत्कृष्टगु छगू धार्मिक ज्याझ्वः खः । थ्व सम्यक दान न्यायेकेत लगं बहाः, इतुंबहाः व तःधंबहाः स्वंगू बहाःया शाक्य समुदाययापिंसं गुथि हे स्वनाः मंकाःकथं सम्यक दान न्यायेका वयाच्वंगु खः । न्हापा प्यदँय् छक्वः अलग अलग हे न्यायेका वयाच्वंगु सम्यक महादान लिपा वयाः सामूहिक रुपं झिंनिदँय् छक्वः न्यायेकेगु चलन जूगु खः । झिंनिदँय् छक्वः न्यायेकेमाःगु थ्व हे सम्यक महादान नं थौंकन्हय् धाःसा दिनाच्वंगु अवस्था दु ।

नेपाःया बौद्ध धर्मया इतिहासय् तःजिगु दानकथं कयातःगु सम्यक महादान छाय् दिनाच्वन धइगु खँय् सुनानं चिउताः कयाच्वंगु खनेमदु । थथे दिनाच्वंगु सम्यक महादान न्यायेकेया निंतिं शाक्य महाविहार संघया पहलय् सरोकारवाला स्वंगू बहाःया शाक्यपिं नापं सहलह नं याःगु खः । न्हापा न्हापा जुजुयात न्ह्यःने तयाः दान यायेगु याना वयाच्वंगु खःसा आः सुयात सःतेगु धइगु खँय् मत विभाजन जूगु खः । मेगु बैठकय् थुकिया विषयय् छगू अन्तक्र्रिया यानाः ज्या न्ह्याकेगु निर्णय जूगु खःसां अनं लिपा खँ मन्ह्यात । वास्ता नं मदयावन । सरोकारवालत नं सकलें सुम्क च्वन । सम्यक महादान हाकनं न्ह्याकेगु निंतिं छुंकथंया पहल तकं मजुया वन । उकिं सम्यक महादानयात निरन्तर न्ह्याकेया लागि समग्र बौद्ध संघसंस्थातय्सं पहल यायेमाःगु आवश्यकता खनेदु ।

नवदान अर्थात नरां
नेपाः दुने विशेष यानाः येँ देय् दुने आर्थिक रुपं सम्पन्नपिं धर्मचित्त दुपिं बौद्ध जगतया साहू महाजनपिंसं इलय् ब्यलय् ऐच्छिक दानकथं पञ्जरां (नरां) नं न्यायेका वयाच्वंगु खः । दानशाला दयेकाः काः वक्व शाक्य, वज्राचार्यपिंत थथे दान यायेगु चलन दु । थथे नरां न्यायेकेबलय् छेँ–बुँ तकं दान यायेमाःगु परम्परा दु । व नं थौंकन्हय् दिना हे च्वंगु अवस्था दु । सीदुकथं वा न्यनाकथं न्यय्दँ दुने झिंछम्ह साहू महाजनपिंसं थथे नरां न्यायेकाः दान यायेधुंकूगु दु । थौंकन्हय् थथे नरां न्यायेकीपिं नं खने मदया वंगु दु ।