नेवाः बौद्ध धर्मय् ‘ये धर्मा हेतुप्रभवा हेतुस्तेषां तथागतो ह्यवदत’ गाथाया प्रभाव
भगवानबुद्धं बुद्धत्व प्राप्ति लिपा थःम्हं अवबोध याना कयागु बोधिज्ञानयात जगतहितया लागि थःगु जिउताभरि कना बिज्यागु खः । भगवानबुंद्ध व बोधिज्ञानयात स्वंगू प्रकारं कनाबिज्यागु बौद्ध साहित्यय् उल्लेख दु । अथे धैगु सम्यकसम्बोधि, प्रत्येकबोधि व श्रावकबोधि । थ्व स्वंगू प्रकारया बोधिज्ञान प्राप्त यायेगु लँपु नं स्वंगु हे दुगु जुल । व खः सम्यकसम्बुद्धयान, प्रत्येकबुद्धयान व श्रावकयान ।
सम्यकसम्बुद्धयानया लँपु ज्वना वंपिसं सम्यकसम्बुद्धत्व प्राप्त यानाकाइ, प्रत्येबुद्धयानया लँपु ज्वना वंपिसं प्रत्येकबुद्धत्व प्राप्त याना काइ अले श्रावकयानया लँपु ज्वना वंपिसं श्रावकबुद्धत्व पाप्त याना काइगु उल्लेख दु । बुद्धया थ्व स्वंगु ज्ञान प्राप्तिया लागि बुद्धया अनुयायिपिसं थःत यःगु छगू छगू लक्ष ज्वना न्ह्यावंगु खँ बौद्ध साहित्यया इतिहासय् स्पष्ट खनेदु । नेपाःया नेवाः बौद्धतय्सं सम्यकसम्बुद्धया लागि बोधिसत्व चर्यायात नालाकाःगु खनेदु । नेपाःया बौद्धधर्मया इतिहास अध्ययन याना स्वया यंकल धाःसा सलंसः दँ न्ह्योनिसे थनयापिं मनूतय्सं बाहा, बही पलिस्था याना सम्यकत्वया लागि बज्रयान बिधि कथं पूजा, पाठ, कर्मकाण्ड, नखःचख आदि हना वया च्वंगु खंकेपैm । नेवाःतय् गुलि नं बाह्य व गुह्य पूजाविधि त दु व पूजाआजाय् तसकं हे प्रयोग जुइगु छपु श्लोक खः,
“ये धर्मा हेतुप्रभवा हेतुतेषां तथागतो ह्यवदत ।
तेषाञ्च यो निरोधो एवंवादी महाश्रमणः ।।”
थ्व निझ्वःया गाथा, प्यंगु पद व च्यागु शब्दांश मिलेजुया बनेजुया च्वंगु दु । थ्व गाथाया अर्थ थथे खः– गुलि नं हेतु प्रत्यय चूलाना उत्पन्न जूगु वस्तुत (धर्म) दु, व फुक्कया हेतु (कारण) तथागतं कना बिज्याई, नापं उगु फुक्क वस्तुया निरोध नं कनाबिज्याई थुजोम्हवादी महाश्रमण खः । भगवान बुद्ध बोधिबृक्ष मूलय् वेैशाख पून्हीया दिनसं सम्यकसंबुद्धत्व लाभ याना बिज्यागु खः । गुगु ज्ञान अतिकं गम्भिर, सूक्ष्मगु थुइकां थुइके थाकुगु प्रतित्यसमुत्पाद धर्म खः । भगवानबुद्ध बुद्धत्व प्राप्ति जूगु व हे मण्डपय् च्वना थ्व प्रतित्य समुत्पाद धर्मयात ं छगू सप्ताह तक्क चिन्तन मनन् यायां विमुत्ति रसपान याना बिज्यागु खः । थ्व प्रतित्य समुत्पाद धर्मया सार संक्षेप धैगु हे थ्व गाथा खः ।
थ्व गाथा सुनां, सुयात, छाय् कंगु ?
थ्व गाथा सारिपुत्र भिक्षुं अस्सजि धैम्ह भिक्षुयाके छिमि गुरु गुजोम्ह धका न्यंगु सन्दर्भय् कंगु खः ।
थ्व हे निझ्वःया गाथा न्येनेमात्रं भगवान बुद्धया निम्ह अग्रश्रावकपिं सारिपुत्र व मौद्गल्यायनया धर्मचक्षु उत्पत्र जूगु खः ।
झीगु बाहा–बहीलय् सारिपुत्र व मौदगल्यायन
विहारया मूलगन्धकुटी देवता (क्वाःपाद्यो)या मूलुखाया पिने जवंखवं पिण्डपात्र व चैत्य अंकित शिक्षाभाजन व शिक्षाभाजनकुण्डिका धारण याना च्वंपिं युगल श्रावकपिनिथु प्रतिमा तयातःगु झीसं खंके फई । थुपिं निम्ह श्रावकपिं मध्ये जवय् च्वंम्ह बुद्धशासनया धर्मसेनापति सारीपुत्र खःसा खवय् च्वंम्ह महाऋद्धिवान महामौद्गल्यायन खः । सारीपुत्र व महामौद्गल्यायनपिनिगु मूर्तियात बौद्ध विहार परम्पराय् अनिवार्यकथं जवं खवं तय्माःगु चलन दु । अथे हे पौभाः, थांका, भित्ते चित्र आदिइ नं बुद्धमूर्तिया जवंखवं थुमिगु चित्रत अंकित याना तःगु झीसं खंकेफइ ।
बुद्धया जीवन कालय् नं पूर्वारामप्रसाद, जेतवनथेंज्यागु विहारय् भगवान बुद्ध च्वना विज्याइगु कोथाया जवं खवं सारीपुत्र व मौद्गल्यायनया कोथात दु धैगु खँ मज्झिम निकायया अट्ठकथा प्रपञ्चसूदनी न्ह्यथना तःगु दु । बुद्धं थथे धया बिज्यागु दु, “जिनरुपी पञ्जलय् दथ्वी च्वना च्वनाम्ह जितः जवपाखे सारीपुत्र व खवपाखे मौद्गल्यायन च्वना सदां पालना यायेमा” । थुपिं श्रावक भिक्षुपिनिगु लागि तुलादण्ड व प्रमाणकर खः । बुद्ध, धर्म व संघया लागि तसकं आदर–गौरब तयमाःपिं बुद्धया औरसपुत्रपिं खः । अथे जुया नेवाः बौद्ध समाजय् सारिपुत्र, मौद्गल्यायन व बोधिज्ञान लाभ जुइगु बुद्धधर्मया हे सारसंक्षेप जुया च्वंगु थ्व गाथायात तसकं महत्व बिया छ्यलाबुलाय् हयाच्वंगु खनेदु ।
नेवाः बौद्ध धर्मय् थ्व गाथाया छ्यलाबुला
नेवाः बौद्ध परम्पराय्थें थ्व गाथाया प्रयोग साय्द गनं हे मेगु बौद्धधर्म अभ्यासय् जुयाच्वंगु खनेमदु । थनया चाहे बाह्य पूजा जुइमा चाहे गुह्य पूजा जुइमा व पूजाविधिइ छक्वपतिकं थ्व वाक्य ब्वना च्वनी । सम्यक सम्बुद्धत्व लाभ यायेगु लागि “सर्वप्रकारं जगतो हिताय” नारा ज्वना बोधिसत्व चर्याया साधना यायेमाःगु जुल । व साधनाया क्रमय् कथंहं प्यंगु तह मार्पmत ज्ञान–दर्शनय् थ्यंकीगु जुल । अथे धैगु क्रिया, चर्या, योग, अनुत्तरयोग खः ।
क्रिया अन्तर्गत पूजा, पाठ, जप, तप, होम, मूर्ति, चैत्य स्थापना, मण्ड दनेगु धलं दनेगु आदि जुइगु खः। थुकि बाह्य जगतयाबारे शिक्षा बिइ । अनंलि चर्या कथं उकियात आन्तरिक अनुभूति बिइगु ज्या जुइ । गुह्य पूजाय् योग व अनुत्तर योगपाखेँ समथ–विपश्यना अभ्यास जुई । थन उत्पत्र–क्रम व सम्पत्र–क्रम पाखे शून्यता ज्ञान वा अद्वयज्ञान दर्शन यायेगु ज्या जुई । थ्व तसकं हे दुर्लभगु ज्ञान जुल । थ्व हे ज्ञान दर्शन यायेत ग्वाकिगु व क्वाकिगु जुया थ्व श्लोक प्रयोग जुइगु खः ।
नेवाःबौद्ध संस्कारया मूल श्रोत धैगु नव ग्रन्थ खः । अथे धैगु गुंगु ग्रन्थ समाधिराज, ललितविस्तर, लंकावतार, सुवर्णप्रभास, गण्डव्यूह, सद्धर्मपुण्डरिक, दशभूमिकसूत्र, तथागतगुह्यक व प्रज्ञापारमिता खः । थ्व फुक्क ग्रन्थया अन्तय् नं थ्व हे गाथा च्वया क्वचायका तःगु दइ । थनया गुलि नं पूजाविधिया सपूmत दु उकी दकले लिउने थ्व गाथा च्वयतःगु दई । नेवाः बौद्धतय् थीथी नखः चखः, गुँला, श्रीपञ्चमी, अष्टमी, संल्हू आदिबले पञ्चरक्षा, नामसंगिति, अष्टसहस्रीका प्रज्ञापारमिता आदि ग्रन्थ पाठ यायेगु चलन दु । थ्व पाठ याये सिधय्का थ्व हे गाथा ब्वना क्वचायकी ।
नेवाःतय्गु दशसंस्कारकर्म (गर्भाधान, पुंसवनकर्म, सीमन्तोपनयनकर्म, जातकर्म, नामकर्म, अत्रप्रासन, प्रवज्यासंवरकमृ, ब्रतमोक्षन, पाणिग्रहण व मृत्युसंस्कार)या पूजा पाठ जुइबले, लसकुश याना दुकाइबले, सिफंलुइबले, तायं पुज्याइबले गुरुजुपिसं थ्व वाक्य ब्वनीगु याइ । गुलि नं बाह्य व गुह्य पूजाविधि जुइ उकी पञ्चोपचार पूजा जुई । गन्ध, पुष्प, धूप, दिप, नैवद्य तथा लाजाय धका अन्तिमय् तायं पूजा यायां थ्व गाथा ब्वनी । अनं शताक्षरया मन्त्र ब्वना क्वचाय्की ।
तायं पुज्याना थ्व वाक्य ब्वनीगुया दार्शनिक अर्थ
तायं पूजा यायेगु धैगु हेतु प्रत्यय व निरोध धर्मयात थुइका शून्यता (अद्वय) ज्ञान दर्शन प्राप्त यायेगु खः । ताय धैगु वा सिया, उकीं उत्पत्र जूगु स्वाँ खः । ताय न्ह्याथाय् लाःसां विलय् जुया वनी, हाकनं पुसा जुई फइमखुत । उकीं ताय् निर्वाणत्वया प्रतिक खः । प्रत्येक प्राणिपिंके बुद्धरुपि बिज दई । व बुद्धरुपि बिजयात प्रस्फुटन याना स्वाँ ह्वयेकेत अनेक उपाय कौशल्यया प्रयोग याई । झीके च्वंगु बुद्धरुपी पुसायात ज्ञानरुपी स्वाँ ह्वय्कीगु अर्थय् थ्व गाथा प्रयोग जुइगु खः । गुगु ज्ञान दर्शनलिपा हानं हानं जन्म जुइमालिगु राग, द्वेष, मोह, मान व इष्र्या आदि क्लेश नाश जुया वनी । थुजोगु अतिकं उच्चगु ज्ञान दर्शन प्राप्त यायेत थ्व वाक्य ब्वना साधना यायेगु खः ।
निष्कर्ष
थुकथ नेवाः बज्रयानी ध्यान साधनाय् झीत जगत संसारया वास्तविकता धैगु थन गुलि नं धर्मत दु उंिपं सकतां हेतु प्रत्ययया हुनी उत्पन्न जुया च्वंगु जक खः । उत्पन्न जूगु धर्मत सकतां निरोध नं जुई धैगु अद्वय ज्ञानय् प्रतिष्ठित याना गबंले फुना मवनीगु सुख प्राप्त यायेत क्वाका बिइगु थ्व गाथा जुया च्वन । थुकथं विशिष्ट मौलिक विशेषताया हुनि नेपाया बज्रयानी बुद्धधर्मंं विश्वया अमेरिका, यूरोप थेज्यागु देशयात आकर्षित याना च्वंगु दु । मन्त्रपाखें मनया रक्षा जुइगु व तन्त्रपाखें सिद्धी प्राप्त जुइगु बज्रयानया थ्व रहष्यमय विधायात झी नेपाःमीपिंसं म्हो जक थुइके फया च्वंगु खने दु । थुकियात हिन्दु संस्कार, विकृति धका हेयया दृष्टीं स्वयेगु याना च्वंपि नं मदुगु मखु । थ्व स्वभाविक नं खः । सलंसः दँतक्क दमन, शोषणय् लाना यक्व बिकृति बिसंगति थुकी दुहाँ वया थुकिया स्वरुप पाना वंगु ला अवस्य नं खःगु हे जुल । आः झीसं थुगु खँयात वाःचायका आवश्यक सुधार याना यंके फतधाःसा हानं छक नेपाः बुद्धशिक्षाया केन्द्र जुइतिनि धैगु विश्वास दु ।
LEAVE YOUR COMMENTS