हलिमय् न्यना वनाच्वंगु बुद्ध धर्म

मणिरत्न शाक्य

थ्व धरतीइ मानव जीवनया श्रृष्टि लिपा मनूतय्के खने दयावःगु दानव प्रवृत्तियात अन्त्य यासें सभ्य मानव समाजया निर्माणया लागि धर्मया प्रादूर्भाव जूगु धइगु न्यने दु । धर्म सद्भावया प्रतीक खः, जीवन हनेगु तरिका खः । थुकिं मनुष्य जीवनय् मैत्री, करुणा व परोपकार थें जाःगु मानवीय गुण ब्वलना जीवन श्रद्धा व भक्तिभावं उज्वल जुयाच्वनी । निष्कलंक, स्वच्छ व स्वस्थ जीवनशैली विकसित जुयाः जीवन अनुशासित व आरामदायी जुयाच्वनी । थ्व हे मनूतय् जीवनपद्धति सहज व सरल जुया च्वनीगुया कारण जुयाच्वनी ।

तर थ्व जीवनयात्राय् मनुखं कुशल वा अकुशल गज्याःगु कर्म याइ वं व हे कथं जीवनय् सुख वा दुःखया अनुभूति यानाच्वनी । थ्व सत्य खः । नापं जीवनय् सुखया अनुभति गुलि सहज जुयाच्वनी, दुःख मिं पू थें पुनाः उलि हे असह्य जुयाच्वनी । थ्व हे हुनिं मनुष्य जीवनय् दुःख मजुइक सुख, शान्तिं जीवन गथे यानाः हने फइ ? थ्व सम्पूर्ण मावन जातिया लागि चिउताःया विषय जुयाच्वंगु दु ।

बुद्ध धर्मं मनूतय् जीवनय् दुःख दु, दुःख जुइगुया कारण दु । दुःख निवारण यायेफु । उकिया लागि उपायत अवलम्बन जुयाच्वंगु दु धइगु सत्यतथ्य उलाबिउगु दु । गुगु बुद्ध धर्मया महान विषेशता कथं कायेफु ।

अत्यन्त व्यावहारिक व यथार्थवादी थ्व धर्मं मनुष्य जीवनय् सुख वा दुःख जुइगु धइगु जीवनया स्वभाव जुयाच्वंगु उल्लेख यासें मनुखं सुख जुइबलय् न्हिलेगु अले दुःख जुइबलय् ख्वयेगु मयासे तटस्थ जीवन हने सयेकेत न्वानाच्वंगु दु । अथेहे मनुखं जीवनयात यक्व सुखं मचिइगु अले अति कष्टकर जीवन नं महंसे मध्यम मार्गय् न्ह्यज्यायेत हःपाः बियाच्वंगु दु । थ्व हे सुख, शान्तिं जीवन हनेगु उत्तम उपाय जुयाच्वंगु प्रष्ट यानाच्वंगु दु । तथागत बुद्धया जीवनया अनुभव अले त्याग व तपस्याया फल जुयाच्वंगु थ्व धर्मं मनुष्य जीवनया यथार्थयात थुइकाः सार्थक जीवन हनेत बः बियाच्वंगु दु ।

अनिश्वरवादी, अनात्मावादी व अनित्यताया सिद्धान्तं भय्बियाच्वंगु थ्व धर्मं मनूतय् जीवन कुशल कर्म व मेहनतं हे जक सफल जुइ धइगु भाव उल्लेख यासें कर्मवादया महत्वयात न्ह्यब्वयाच्वंगु दु । तथागत बुद्धं धयाबिज्याःगु दु कि मनूया जन्म दुर्लभ खः, व नं छुं न्हिया लागि जक । थन सदां म्वाना च्वनीपिं प्राणी सुं मदु, सदां ल्यनाच्वनीगु वस्तु छुं मदु । स्वयं थ्व ब्रम्हाण्ड छन्हू नाश जुया वनी तिनि । थ्व सत्य खः । मनुष्य जीवन ला थन छगू विश्राम स्थल थें खः, गन निश्चित गन्तव्यया लागि मनूत छुं ई पियाच्वंगु जुयाच्वनी । थ्व हे हुनिं मनुखं वर्तमान ईया महत्वयात थुइकाः कुशल कर्म यासें म्वाना च्वंबलय् हे स्वर्ग खंकेमाः, सी धुंकाःया स्वर्ग मखु धइगु अभिव्यक्ति उद्घोष जुयाच्वंगु दु ।

अत्यन्त गहन व संवेदनशील थ्व धर्म मानव जातिया लागि प्रेरणाया स्रोत जुयाच्वंगु दुसा समस्त प्राणी हित व मानव कल्याणया लागि समर्पित जुयाच्वंगु दु । थ्व हे कारणं थ्व धर्म प्राणी मात्रया लागि सम्भावं ओतप्रोत जुयाच्वंगु दु । मावन जीवनय् विषेश महत्व दयाच्वंगु थ्व धर्म सम्पूर्ण मानव जातिया लागि समान व्यवहार जुयाच्वंगु दु । थुकी सुयातं थी ज्यू वा मज्यूू धइगु मानवीय वर्गिकरण मदु । न त जातपातया भेदभाव दु, न त लिङ्गया हे । अथेहे थाय् वा सिमानाया वन्देज नं छुं मदु । स्वतन्त्र रुपं न्ह्याना च्वंगु फय् समान खः थ्व धर्म, गुकी सकसिनं सासः ल्हाये फु ।

बुद्ध धर्मया अनुशीलनंं सत्ययात उजागर यानाच्वनी । थुकी अन्धविश्वासयात अविश्वास यानाच्वंगु दु । थन सुनानं छुं धाल धायेवं चाहे व व्यक्तित्वया पात्रया हे धापू जूसां उकियात मिखा तिसिनाः पत्याः यायेमाःगु जरुरी मदु धइगु स्पष्ट यानाच्वंगु दु । अथेहे छुं नं ख“ सफुलिइ च्वयातल धायेवं वा छुं नं क्रियाकलाप परम्परां निसें न्ह्याना वयाच्वंगु अले उकियात पत्या याना वयाच्वगुं जूसां थःम्हं सिइकाः, थुइकाः हे जक सत्ययात ग्रहण यायेमाः धइगु भाव व्यक्त जुयाच्वंगु दु । थुकिं छुं नं घटनायात करपिंसं धाःगु भरय् विश्वास यायेगु घाटक जुइ फइगु सम्भावनायात प्रष्ट यानाच्वंगु दु । थ्व हे हुनिं बुद्ध धर्मय् ‘ईहिपस्सिको’ अर्थात थः हे वनाः स्व धइगु उदगार प्रचलित जुयाच्वंगु दु । बुद्ध धर्मया थज्याःगु महान अभिव्यक्तिं बुद्ध धर्म निष्पक्ष व स्वतन्त्र जुयाच्वंगु प्रमाणित जूसां, थ्व बुद्ध धर्म वैज्ञानिक जुयाच्वंगुया दसु नं खः ।

बुद्ध धर्मया थज्याःगु वैज्ञानिकता, प्राकृतिक सत्यता व विविध ज्ञानया कारणं थौंया आधुनिक युगय् नं थ्व धर्म व्यावहारिक व सान्दर्भिक जुयाः महत्वं जायाच्वंगु दु । थ्व हे हुनिं २१औं शताब्दीया थौंया युगय् नं थ्व धर्म हलिमय् कुंकुलामय् न्यना वनाच्वंगु दु । नापं हलिमय् दुःख मदुपिं मनूत सुं मदुगु व दुःख यःपिं नं सुं मदुगु जुयाः सम्पूर्ण मावन जातिया लागि थ्व धर्म सरोकारया विषय जुया वनाच्वंगु दु ।

थ्व हे झवलय् संयुक्त राज्य अमेरिकाया वाशिंगटनस्थित प्यू रिसर्च सेन्टरं हलिमय् न्यना वनाच्वंपिं बौद्ध धर्मावलम्वीतय्गु गणनाया छगू रिपोर्ट न्ह्यब्वःगु दु । सन् २०१२ य् पिदंगु उगु रिपोर्टय् सन् २०१० य् हलिमय् मुक्कं बौद्ध धर्मावलम्बीतय् ल्याः ४८,७५,४०,००० दुगु उल्लेख जुयाच्वंगु दु । गुगु विश्वया जनसंख्याया ७.१ प्रतिशत खः । विश्वयात खुब्वय् थलाः याःगु थ्व गणना कथं हलिमय् दकलय् अप्व बौद्धमार्गीत एशिया प्रशान्त लागाय् दु । गुकिया ल्याः ४८,१२,९०,००० खः । अथेहे मध्य पूर्व व उत्तर अफ्रिकाय् ५,००,००० दुसा अर्धसहारा अफ्रिका अर्थात अफ्रिकाया दक्षिण लागाय् १,५०,००० दु । अथेहे युरोपय् १३, ३०,००० दुसा उत्तर अमेरिकाय् ३८,६०,००० दु । अले ल्याटिन अमेरिकाय् ४,१०,००० दु ।

थ्व हे गणनाया तथ्यांकया लिधंसाय् हलिमय् दकलय् अप्व बौद्ध धर्मया अनुयायीत दुगु देय् खः– चीन । अन कुल जनसंख्याया १८.२ प्रतिशत अर्थात २४,४१,३०,००० बौद्धमार्गित दु । गुगु हलिमय् कुल बौद्ध धर्मावलम्बीतय् ल्याःया बच्छि धईथें खः । देय्या ल्याखं हलिमय् शत प्रतिशत धईथें बौद्धमार्गित दुगु देय् खः क्याम्बोडिया । अन ९६.९ प्रतिशत बौद्ध धर्मावलम्बीत दु । थाइल्याण्डय् कुल जनसंख्याया ९३.२ प्रतिशत बौद्धत दुसा म्यानमारय् ८०.१ प्रतिशत दु । अथेहे श्रीलंकाय् ६९.३ प्रतिशत बौद्धत दुसा भारतय् ०.८ प्रतिशत दु । थ्व हे ल्याखं नेपालय् १०.३ प्रतिशत बौद्ध धर्मावलम्बीत दुगु उल्लेख जुयाच्वंगु दु ।

नेपाः देय्या केन्द्रीय तथ्यांक ब्युरों न्ह्यथं कथं नेपालय् सन् १९६१ इ कुल जनसंख्याया ९.२५ प्रतिशत बौद्ध धर्मावलम्बीत दुगु खःसा सन् २००१ य् थ्व ल्याः अप्वया १०.७४ प्रतिशत थ्यंगु खः । ९ऋभलतचब िद्यगचभबग या क्तबतष्कतष्अक, ल्भउब िद्दण्ण्ज्ञ० । तर सन् २०११ य् थ्व ल्याः म्हो जुयाः ९.०४ प्रतिशत जूगु दु । थ्व हे झ्वलय् प्यू रिसर्च सेन्टरं सन् २०५० तकया दुने हलिमय् बौद्ध मार्गितय् सम्भावित गणनाया बारे याना स्वःगु छगू अध्ययन कथं सन् २०३० तक हलिमय् बौद्ध धर्मया अनुयायीत अप्वया वनीगु सम्भावना दु ।ं थ्वयां लिपा धाःसा थ्व ल्याः कम जुइगु अनुमान दु ।

अध्ययन कथं सन् २०३० तक बौद्ध धर्मावलम्बीत अप्वया वनीगुया मू हुनि धयागु हलिमय् बौद्धमार्गीतय् जन्म दर अप्वइगु खः । थुकिया कारण धयागु हलिमय् अप्वया वनीगु आप्रवासीतय् ल्याः खः । गुपिं बौद्ध धर्मया अनुयायीत जुयाच्वनी । मेगु खः, हलिमय् विद्वत् वर्गतय् बौद्ध धर्म प्रति दयाच्वनिगु आस्था, विश्वास व समर्पण । तर, सन् २०३० लिपा हलिमय् खने दइगु हिउपाःया कारणं मनूतय् बुद्ध धर्म प्रति छ्वासुगु बिचाः ब्वलना वनीगु सम्भावना दु । नापं बौद्धमार्गितय् जन्म दर मेगु धर्मावलम्बीतय् तुलनाय् तसकं म्हो जुयावनीगु अनुमान दु । भवतु सव्ब मंगलम् ।