ने. सं. ११४३ चौलाथ्व तृतीया -

पाचन प्रणालीइ प्वाःया ज्या

ख ला पाचन प्रणाली प्वाः जक मखु प्रणालीया दक्व फुक्कं अंग प्रत्यंगतय् उलि हे ज्या दु । उलि हे थाय् दु, उलि हे महत्व दु । अय्सां तवि प्वाः धालकि सर्वसाधारण मनूतय्सं पाचन प्रणालीया हे अंग कथं थुइकी, सीकी । पाचन प्रणालीइ छुं नं समस्या वलकि सकसिनं प्वाःयात हे खनी, प्वाःयात हे कुंखिनी। मखु धाये नं मजिल, मनूतय्सं नइगु त्वनीगु दक्व फुक्कं व हे प्वाथय् वनीगु जुल । प्वाथंय् हे च्वनी जुल । भिंगु मभिगु, निंगु मनिंगु, साःगु मसाःगु दक्व फुक्क ला न्हापा ला प्वाथय् हे वनीगु जुल । प्वाथय् हे च्वनीगु जुल । लिच्वः ला प्वाःयात हे लाइगु जुल । प्वाथं हे फय् मालिगु जुल । अले प्वाःयात ला थाकुइगु हे जुल । अनंलि प्वाःयात वा प्वाथय् थीथी समस्यात वइगु हे जुल ।

जिगु न्हापाया निगू च्वसु पाचन प्रणालीइ म्हुतुप्वाःया ज्यायात कयाः पिहां वयेधुंकल । पाचन प्रणालीइ म्हुतुप्वाःया ज्या लिपा याने म्हुप्वाःया ज्या धुंकाः नयेगु त्वनेगु दक्व फुक्कं प्वाथय् वनी । प्वाथय् थ्यनी । म्हुतुं प्वाथय् प्वाःया च्वकाय् स्वानाच्वंगु नलि झिगू इञ्च ताःहाकः । थ्व नलियात ‘इसोफागस’ धाइ । नेपाली व नेवाः भासं नसा नलि धाइ । सामान्य अंग्रेजी भासं फुड पाइप धाइ । थ्व नलिं नयेगु त्वनेगु पचय् जुइगु छुं नं ज्या याइमखु । खालि म्हुतुइ न्ह्ययाः चुचुं जुइ धुंकूगु, इखं बुलाः भचा भचा पचय् जुयाः प्यप्यचिने धुंकूगु नसायात प्वाथय् तक छ्वयेगु ज्या जक याइगु खः । थ्व नलि यदि छुं नं स्यंगु, ल्वय् मदुसा अःपुक खाना प्वाथय् वनी । थ्व नलि लाया पाँय्नं बनय्

जुयाच्वंगु जुइ ।
प्वाः ख ला सामान्य कथं धाये वा छम्ह सामान्य मनूया बिचाः कथं कायेबलय् नुगःचुया क्वय्, जवंखवं न्ह्यःनेपाखे जुयाः दुने च्वंगु दक्वं ब्वयात प्वाः धायेगु चलन दु । तर वास्तवय् व ब्व प्वाः जक मखु, अन प्वाथय् दुने दुगु अनेक अनेक अंग प्रत्यंगयात नं प्वाः हे धायेगु चलन दु । थ्व थासय् छुं नं जुलकि स्यातकि प्वाः स्यात धाइ । अंग्रेजी भासं थ्व ब्वयात ‘आबदोमन’ धाइ । नेवाः भासं छु धाइ जिं मस्यू । तर थन न्ह्यथनेत्यनागु प्वाः चाहिं आवदोमन मखु । मात्र प्वाः वा स्टोमाय्क वा पेट जक खः । थ्व प्वाःयात नेवाः भासं फु धायेगु नं चलन दु । प्वाः जायेक नयेत फुदंक नयेगु नं धाइ ।

थ्व प्वाःया न्ह्यःने पाखे दथुइ लाक नुगः चु दु । क्वय् वनाः त्यपचिया क्वय् काःया च्वय् तक न्यनाच्वंगु दु । जवय् पाखे स्येँ दुसा खवय्पाखे स्प्लीन दु । च्वय् नसानलि क्वय् चीपुगु आतापुति स्वानाच्वंगु दु । आवदोमन धायेबलय् ला अन प्वाःया मेमेगु यक्व अंगत गथेकि जलास्येँ निगः जवंखवं, जलास्येँया च्व नलि, च्वप्वःचा, तपुगु व चीपुगु आतापुति, मिसातय् मचाछेँ आदि दु । नापनापं मेमेगु आवदोमनया अंगत नं दनि । थ्व फुक्कंयात प्वाः हे धाइ नेवाःभासं । अले मेमेगु सामान्य भाषा, नेवाः भाय्, नेपाली भासं थज्याःगु शरीर विज्ञानया आखःग्वः वा शब्दत आतक मदुगुलिं अंग्रेजी वा विज्ञानया शब्दत हे ग्वाहालि काये मालाच्वंगु दनि । माला हे च्वनी, लिपा लिपा तकं ।

थ्व मनूया म्हय् च्वंगु प्वाः छगः प्वंगु, खालिगु थल खः । सालुगु लापिया थल । थ्व प्वाथय् अथेहे छगू लिटर वा निम्ना ति न्ह्यं सामान्य कथं । थ्व प्वाथय् पिने सालुगु पिलिं भुनातःगु दुसा थ्व पिलियात ‘पेरिटो नियम’ धाइ । अले प्वाथय् दुने धाःसा ख्वातुगु पिलिं भुनातःगु दु । थ्व पिलि गुजिगुजि कयाः प्वाःया न्यंकं न्यनाच्वनी । थ्व पिलि निगू मिलिमिटर ख्वातु । थ्व पिलियात म्युकस मेम्बुन धाइ । थ्व प्वाः लापि नं बनय् जुयाच्वंगु, अले दुनेच्वंगु पिलि गुजि गुजि कयाच्वंगु जुयाः यदि प्वाथय् निमना स्वयां अप्वः वा छगू लिटर स्वयां अप्वः मन्ह्यं मन्ह्यं तल धाःसा वा नल धाःसा प्वाया लापि तन्कय् जुयाः फुलय् जुयाः तःग्वः जुया वइसा दुने च्वंगु गुजि गुजि काःगु पिलि म्युकस मेम्ब्रेन नं तःधं जुयाः तन्कय् जुयाः प्वाःयात क्षमता स्वयां अप्वः न्ह्यने फइगु यानाबी । अले प्वाथय् अप्वः न्ह्यनी ।

धाइ नि शारीरिक ज्या याइपिं ज्यामितय्सं फुदंक नइबलय् निमना जक मखु, प्यमना तक नं नयेफु । व हे प्वाः फुलय् जुइगु पिलि टन्कय् जुइफुगु कारणं यानाः खः ।

प्वाथय् दुने दुबसा थें भुनातःगु थ्व पिलिया तसकं महत्व दु । ततःधंगु यक्वः ज्या दु । थ्व पिलिखय् थाय्थासय् पाचन प्रणालीया अनेक अनेक थीथी पाचन रसत सेचन याइगु, उत्पादन याइगु ग्रन्थी ग्ल्यान्डत दु । कोष, कोषत दु । गुकिं पाचन प्रणालीइ तसकं महत्वपूर्ण ज्या यानाच्वनी । नसा त्वँसा म्ह न्यंकं न्यनाः शक्ति पिज्वयेका च्वनीसा मेमेगु म्हय् माःगु अनेक प्रोटिन, भिटामिन, खनीज, लवण आदिया मात्रा पुरे यानाच्वनी । मनूया प्वाः बलाना च्वंतले, नयेत्वने फतले, नसात्वँसा नयाः त्वनाः पचय् जुयाः च्वंतले, म्हय् न्यना च्वंतले शारीरिक जक मखु, मानसिक रुपं नं बलानाच्वनी । म्हय् शक्ति दया च्वनी ।

प्वाःयात थीथी ब्वय् ब्वथलातःगु दु । व हे ब्व ब्व कथं वा ब्वय् थीथी पाचन ग्रन्थी च्वनाच्वंगु दइ । दयाच्वंगु दइ । न्हापां प्वाःया च्वकाय् नसानलिया प्वका स्वानाच्वनी । थन लाया छगू स्प्रीड दु । गुकिं यानाः प्वाथय् च्वंगु व नसा नलिया प्वकाय् च्वंगु लुखाया खापा तिये थें टम्म बन्द यानातइ, बन्द जुयाच्वनी । थ्व स्प्रीगयात ‘कार्डियाक स्फीङटर’ धाइ । थुकिं यानाः प्वाथय् च्वंगु छुं नं च्वय् थहां वयेफइमखु । तर नयेगु त्वनेगु यायेबलय् थ्व स्फीङटर चाली, नसानलिया दबाबं ।

यदि छुं जुयाः ल्वचं वा मेमेगु कारणं कार्डियाक स्फीङटर वा लुखा ह्वालुल धाःसा प्वाथय् दइगु छुं नं पदार्थ च्वय् थहां वये यः । अर्थात बुलुक्क बुलुक्क वइगु, वान्ता जुइगु जुइयः । अथेहे प्वाःया च्वय्या ब्वयात फन्दस धाइ, क्वय्या ब्वयात आन्ट्रम धाइ । न्ह्यःनेया ब्वयात लेसर कर्भेचर धाइ, लिउनेया ब्वयात ग्रेटर कर्भेचर धाइ । प्वाःया प्वका चीपुगु आतापुति ड्युडेनमय् स्वानाच्वंगु दइ । प्वाःया थ्व थाय्या महत्वया बारे लिपांगु च्वसुइ कथहं च्वयेगु कुतः याये । लिपा लाःसा क्षमता यानादिसँ ।