लःया स्रोत लिसें न्हना वनाच्वंगु तजिलजि

रविन्द्र शाक्य

प्राचिनयुग निसें हे मानव जीवन म्वायेत व मानव सभ्यता विकासया लागि खुसि, पुखूया तःधंगु महत्व दया वयाच्वंगु दु। मनूया जीवन म्वायेत लः मदयेके मगाः । त्वःनेगु लःया स्रोतया निंतिं जक मखु बुँ ज्या यायेत, लँपुँ दयेकेत खुसिं महत्वपूर्ण भूमिका म्हिता वयाच्वंगु दु। परापुर्वकालनिंसें हे पुर्खातय्सं विशेष महत्व बियाः त्वःनेगु लःया निंतिं हितिगाः, ल्वहंहिति, तुं, तुंथि दयेकेगु याना वयाच्वंगु दु। धर्म, संस्कृति, संस्कार, जात्रा, नखःचखः थेंज्याःगु तजिलजिया विकास व विस्तारय् नं लःया भूमिका दु। थ्व धयागु मानव सभ्यताया निंतिं हे लखं तःधंगु भूमिका म्हिता वयाच्वंगुदु। थज्याःगु महत्वपूर्ण लःया मू स्रोत खुसियात संरक्षण व सम्वद्र्धनया निंतिं पूर्खा निसें हे खुसि सिथय् मेला, तीर्थ, पुजाआजा, जात्रा पर्व न्यायेकेगु याना वयाच्वंगु दु। थ्व धयागु झी पुर्खातय् खुसि संरक्षणया निंतिं न्ह्याकातःगु दूरदर्शी सोच खः । खुसियात संस्कृति, संस्कार नाप स्वाना लःया मूश्रोतयात विशेष तरिकां संरक्षण व सुरक्षित याना तःगु खनेदु। परम्परांनिसें चले जुयाच्वगुं मौलिक जात्रा, परम्परा व धार्मिक, साँस्कृतिक नखःचखः संस्कार यानाः लःया मेगु स्रोत पुखू, ल्वहंहिति, हितिगाः, तुंथिया नं संरक्षण याना वयाच्ंगु दु ।

येँ, यल, ख्वप, भ्वँत व नेवाः लागा दुने लाःगु पवित्र व ऐतिहासिक धार्मिक खुसि बागमति, विष्णुमति नापं स्वाइगु अनेकौं चिचिधंगु खुसिलगायत स्वनिगलय् दुगु पवित्र ऐतिहासिक, धार्मिक सम्पदा दुगु खुसि थौं स्वयां ३५-४० बर्ष न्ह्यः तक नं कलकल न्ह्यानाच्वंगु खः । उबलय् खुसिया लः यच्चुसे च्वनाः स्वय्बलय् मन हे आनन्द व मनमोहक जुयाच्वंगु खः । आः थज्याःगु दृश्य् केवल म्हगसं थें जक जुइधुंकूगु दु। न्हापा सुथ न्हापनं दनाः वागमती, विष्णुमती थेंज्याःगु पवित्र खुसिइ, हितिगालय् वनाः ख्वाः सिलाः निलः कयाः पुजाआजा यानाः द्यइके वनेगु चलन दु। मस्त, ल्याय्म्हतय्गु पुचः पुचः मुनाः स्कुल बिदा जुलकी, शनिवाः पतिकं न्या लाः वनेगु, म्वः ल्हुवनेगु, लिसे खुसिइ धरंब्वाः वनीपिं (पौडी म्हितेगु) नं यक्व दु, तर आः वयाः खुसिइ लः सुना वनाः धः जक बाः वनाच्वंगु दु। खुसि नवया च्वनां च्वनेमफइगु अवस्था दु। पवित्र खुसि गुमनाम व सुनसान जुयाच्वन सा बहनी जुलकी थज्याःगु थाय् या जःखः लुटपाट, आपराधिक क्रियाकलाप व लागू वासःया दुव्र्यसनीतय्गु अखडा जुयाच्वंगु दु ।

स्वनिगः दुने व पिने बस्ती दुगु थासय् धार्मिक, साँस्कृतिक तिर्थस्थल व सम्पदा दुगु थासय्ं दुगु अनेकौं ऐतिहासिक, पुरातात्विक, मौलिक, परम्परागत सम्पदा, पुखू, ल्वहंहिति, हितिगाः, तुंथि, खुसियात सम्बन्धित सरकारी निकायं वेवास्ता यानाच्वंगु दु। थज्याःगु ऐतिहासिक थाय्यात महत्व मबिसे थज्याःगु थाय् लिक्क लिक्क भौतिक निर्माण ज्याय् लाक्वपाक्व स्वीकृति बियाः भूमाफियातय् हालिमुहाली यानाच्वंगु दु। उमिसं बस्ती लिक्कसं दुगु पुखु, खुसि ल्हानाः सार्वजनिक जग्गा धकाः धमाधम मियाः कम्लेक्स, छे, मल दयेकाच्वंगु दु ।

अथेहे सुकुम्बासीतय्सं नं धमाधम पक्की छेँ दनाः सार्वजनिक जग्गा छ्यला वयाच्वंगु दु। नेपाःया हिन्दू व बौद्ध धर्म नाप यक्व हे स्वापु दुगु, थःपिनि परम्परागत संस्कार यायेमाःगु थासय् दुगु हितिगाः, तुंथि, पुखू, खुसि, ल्वहंहिति ल्हानाः ततःधंगु विल्डिब, कम्लेक्स, शपिब मल, हल दयेकाच्वंगु दु। गुलिखे खुसि ल्हाकाः सरकारं हे लँ दयेकेधुंकूगु दु। गुकिं याना धार्मिक, साँस्कृतिक, परम्परागत रुपं यायेमाःगु धर्म, संस्कृति, संस्कार, जात्रा, नखःचखतय् समेत प्रत्यक्ष लिच्वः लाःवंगु दु। गुलिखे पुलांगु थाय् नां छुनातः कथं थौंकन्हय् गन लाः धकाः तकं सिइका काये फइगु अवस्थाय् मदयेधुंकल । थज्याःगु थाय्या बारे सिउपिं मनूतय् नं मदया वनेधुंकूल । स्थानीय निकायं धाःसा थज्याःगु महत्वपूर्ण थाय्या आधिकारिक तथ्यांक तयातःगु मदु। थज्यागु पवित्र व धार्मिक आस्था दुगु थाय् सम्बन्धित निकायं नियमित मर्मत सम्भार, जिर्णो द्धार व संरक्षण मयासे ं बेवास्ता याःगु कारणं तनावंगु खः ।

भूमाफिया, सुकुम्बासीतय्गु चलखेलं थज्याःगु पवित्र थाय् न्हना वनाच्वंगु दु। थौंकन्हयष्् मानव वस्तीयागु तिब्र विकास नापनापं तुं झीगु प्राचिन, धार्मिक, साँस्कृतिक, पुरातात्विक सम्पदा विनाश जुया वनाच्वंगु दु। झीगु संस्कार, सँस्कृति, धर्म, परम्परा न्ह्यायेमाःगु थासय् नं प्रत्यक्ष लिच्वः लाकाच्वंगु दु। थ्व हे कारणं गुलिखे थासय् यक्व हे जात्रा, धर्म, संस्कृति, संस्कार, परम्परा तने धुंकूगु दुसा गुलि तनेत्यंगु अवस्थाय् लानाच्वंगु दु । सम्पदाप्रेमी, अभियन्ता, संघसंस्थातय्सं मदिक्क अभियान न्ह्याकाः थज्याःगु थाय्यात पुलागुं हे स्वरुपय् हयेगु लागि कुतः याना वयाच्वंगु दु। तर उपलब्धी धाःसा खनेमदु। उकिं सरकार व स्थानीय निकायं हे विशेष ज्याझ्वः हयाः संरक्षण यंकल धाःसा जक व्यवस्थित याना यंकेफइ, अले झीगु यक्व सम्पदा अझं ल्यंकेफइ । अथेहे आन्तरिक व बाह्य पर्यटकतय्गु लागि थनयापिं स्थानीय आदिबासीतय्गु धर्म, संस्कृति, संस्कारया पहिचान ल्यंकातयेफइ ।