बोडेया नीलबाराही गंप्याखं छपुलु

प्रेम के. निडर

नेवाः संस्कृतिया थःगु हे विशेषता दु। ऐतिहासिककालनिसें न्ह्याना वयाच्वंगु जूसां बिस्कं महत्व व विशेषता खनाः झी नेवातसें गथे खः अथेहे व न्ह्याकाच्वंगु नखःचखः, जात्रा, पर्व, संस्कृतिया यक्व उदाहरणत दु। उकीमध्ये मध्यपुर थिमिस्थित बोडेया ऐतिहासिक नीलबाराही गंप्याखं नं छगू खः । अजु चायापुसेच्वंगु विशेषता दुगु नीलबाराही गंप्याखं स्वसः दँ न्ह्यः गथे खः आः नं अथे हे चले जुया वयाच्वंगु दु ।

गथांमुगः चःह्रे नेवातय् नखःचखःया न्हापांगु नखः खः । धार्मिक ग्रन्थअनुसार गथांमुगः चःह्रे कुन्हु नृत्यनाथया उत्पत्ति जूगु विशेष दिं धाइ । नृत्यनाथया उत्पत्ति जूगु दिंकुन्हु छुं नं कला कौशलया ज्या सयेकेगु यात धाःसा याकनं सिद्ध जुइ धइगु धापूकथं हे गथांमुगः चःह्रेकुन्हु प्याखं स्यनेगु , बाजं थायेगु स्यनेगु परम्परा चले जुया वःगु खः धाइ । बोडेया नीलबाराही गंप्याखंया द्यः प्याखनय् पुइगु ख्वाःपाः, तिसा वसः, प्याखं हुलेत थाइगु बाजं नं थ्व हे गथांमुगः चःह्रेकुन्हु पिकायेगु चलन दु। गंप्याखंया पूर्व तयारीकथं प्याखंया निंतिं माःगु ख्वाःपाः, तिसा-वसः बिधिवत अनुष्ठान पुजा यानाः पिकयेगु व थ्व हे इलय् न्हूगु ख्वाःपाः दयेके माल वा पुलांगु ख्वाःपाः ल्ह्वने माःसां ल्ह्वनेगु याइ । गंप्याखंया ख्वाःपाः तान्त्रिक विधिविधानकथं जीवन्यास यानाः दयेकीगु जूगुलिं ख्वाःपाः पुयाः प्याखं ल्हुइपिंत द्यः माने यानाः पुजा यायेगु चलन दु ।

बाजं व प्याखं पिकायेत पूर्वाभ्यासया जरुरत जुइ । पूर्वाभ्यास विना सफल प्रदशन जुइ मखु। गुंपुन्हिया इलय् पिकाइगु नागाचा प्याखं, कवंचा प्याखं, गाइँचा प्याखं, माकः प्याखं नं गथांमुगः चःह्रेया कन्हय्कुन्हुनिसें स्यनेगु याइ । गंप्याखं मध्ये थिमिया भैलः प्याखं, नगदेशया महाकाली प्याखं नं गथांमुगः चःह्रेया कन्हय्कुन्हुनिसें स्यनेगु याइगु खःसा बोडेया नीलबाराही गंप्याखं धाःसा गुंलाथ्व द्वादशिकुन्हुनिसें गुंपुन्हितक स्यनेगु याइ । थ्व गणया द्यःछेँय् च्वनाः प्याखं ल्हुइधुंकूपिंसं जक स्यनेगु याइ धइगु जनधारणा दु। द्यः जुयाच्वंम्ह सुं सित धाःसा वया पलेसा द्यः जुइम्हेसित द्यःछेँया नासःकुथिइ प्यदां छायेके धुंकाः जक प्याखं स्यनेगु याइ । गुंपुन्हिकुन्हु नासः द्यःया पुजालिपा देव गणयात भ्वय् नके धुंकाः विधिवत रुपं अःखालय् प्याखं ल्हुइ दइ ।

नीलबाराही गंप्याखं नीलबराही थम्हं हे स्यनां ल्हुइकातःगु प्याखं खः धइगु जनधारणा दु। थ्व प्याखंया फुक्क विधि विधान नीलबराही द्यवं हे स्यनाः हःगु धाइ । प्याखं स्यनेगु इलय् गणया जःतय्त च्वयेकेगुनिसें सांचा छ्वयेगु, स्यूका पुजा वनेगु, प्याखं पिहां वये न्ह्यःया विधि बिधानत न्हापा गथे चले जुया वयाच्वंगु खः आः नं अथे हे छुं भचा हे पाःगु मदुनि । छुं भचा जक च्वय् क्वय् जुल धाःसा नं बिघ्न जुइगु व जुयाच्वंगु दु ।

गंप्याखंया विधि विधानय् तसकं महत्वपूर्ण धइगु स्यूका पुजा खः । स्यूका पुजा धइगु शक्ति व कलाकौशलया साधना स्वरुप याइगु पुजा खः । तान्त्रिक विधिअनुरुप द्यःया साधना यानाः थःके शक्ति वयेकेगु मान्यताकथं याइगु पुजा विधि खः । स्यूका पुजाय् नीलबाराही गंप्याखंया द्यःगण व बाद्यगुरुत थःगु गणया देगलय् वनाः विधिपूर्वक पुजा याइ । भैलद्यः जुइम्ह महालक्ष्मी द्यःयाथाय् व बाराही जुइपिं प्यम्ह टिकनीया नीलबाराहीइ वनी । अथे हे कुमारि जुइपिं कालिका द्यःयाथाय्, सिम्बाः धुम्बाःपिं महालक्ष्मी द्यःयाथाय्, द्वारपाल व क्षेत्रपाल निम्ह टिकनीया द्वारपाः द्यःयाथय्, गणेद्यः जुइपिं प्यम्हमध्ये न्हापांम्ह व स्वम्हम्ह लाय्कू गणेद्यःयाथाय मेपिं निम्ह महालक्ष्मी द्यःया परिसरय् च्वंम्ह गणेद्यःयाथाय पुजा वनी । बाजं थाइपिं फुक्क महालक्ष्मी द्यः परिसरय् च्वंम्ह नासः द्यःयाथाय् व मुख्य बाजंगुरु टिकनीइ च्वंम्ह नीलबाराहीयाथाय् दर्शन जक याना वइ ।

स्यूका पुजा वनीबलय् सुं मनू नापलाके मजिउगु व सुंनाप न्ववाये मजिउगुलिं सुचं बीत साचा छ्वयेगु यानातःगु धइगु धापू दु। उकिं द्यःया सायाः वलकि सुनं पिने च्वनीमखु। गंप्याखंया गणया न्ह्यःने च्वनीम्ह द्यवं जक पुजा यायेमाःगु व पुजा सिमधःतले गणया मेपिं सुनानं न्ववाये तकं मजिउ । नापं पुजा वःपिं नं पुजा सिमधःतले देगलं पिने हे च्वनाच्वने माः ।

पुजा सिधयेवं द्यः भागि यानाः लिहां वइ । स्यूका पुजाय् भैलद्यः, बाराही व गणेद्यवं जक बलि बी मेपिं द्यःतय् ख्यें जक छानाः पुजा सिधयेका वइ । वकुन्हु समयबजि जक नइ स्यूका भ्वय प्याखं पिहां वइगु दिंकुन्हु नइ । प्याखं पिहां वइगु दिंकुन्हु भैलद्यःया छेँय् गुरु, थकालि, ज्वंकालु, कजिनापं व बाराही व गणेद्यःया थःथःगु छेँय् भ्वय् नइ । द्यःया छेँय् भ्वय् सिधयेकाः सुचुकुचु यानाः गुरुतसें भैल व गणेद्यःयात आरति भैलःया ज्वंकालु व लःभाली जानाः प्याखंया निंतिं च्वयेके छ्वइ । ख्वाःपाः व गणया द्यः, बाजागाजा थाइपिं सकलें वयेवं गुरु, कोताः पुजा ताः पुजा व प्वंगा पुजा च्वना नासःकुथिया नास द्यः पुज्याइ । द्यःया स्वां मकासे सुं नं द्यः पिहां वल धाःसा वं प्याखं ल्हुइ फइमखु नापं वयात छुं बिघ्न क्यनी धाइ । फुक्कं तयारी जुइवं द्यः गुरुं कजियात स्वक्वः तक सःती । अनंलि कजिं गंप्याखनय् थाइगु बाजंज्वलं लःल्हाना बी । लः भालीं नं कोताःपुजायात कोताः (गंप्याखंया मुख्यगु धाःबाजं) लःल्हाना बी । कोताः लः ल्हाना कायेवं ज्वंकालुतसें ज्वनां वःगु गंप्याखंया ख्वाःपाः द्यःयात पुइकी ।

ख्वाःपाः पुयाः द्यःत तयार जुइवं ताःपुजां स्वकः ताः थायगु याई । वं लिपा प्वंगा पुजां प्वंगा पुइ । कोताःया आदेशं नाय् खिं थाइ । नाय्खिं थायवं भैलद्यः, बाराही द्यः, कुमारि द्यः, सिंद्यः, द्वारपाल व गणेद्यः छसिकथं पिहां बिज्याइ । बोडेया द्यः दुगु मुख्य मुख्यगु थासय् वनाः प्याखं ल्हुयाः द्यःछेँय् दुहां वइ ।

थःगु हे मौलिक विशेषता दुगु नीलबराही गंप्याखं दैवी चरित्र व विशेषता क्यनाः ल्हुइगु प्याखं जक मखु दैवी शक्ति हे दुगु गंप्याखं नं खः । बोडेया मुख्य मुख्यपिं द्यःयाथाय् प्याखं हुहुं वनेबलय् व लिहां बिज्याइबलय द्यःपिनि थःथःगु विधि विधानकथं पशुपति, गुहेश्वरी, फूच्वया ससुमांजु, ख्वपया भैलद्यः, नवदुर्गा, चांगुया इतामाजु, थिमिया बालकुमारी आदीयाके भावपूर्वक विदा काइगु थ्व गंप्याखंया छगू विशेषता खः । झिंप्यघौ, झिंन्याघौतक मनसे, मदिक्क प्याखं ल्हुया च्वनेमाःगु, न्ह्याक्व हे मदिक्क वाफय् वःसां कुसां कुइ मजिउगु अलें गनं ओट नं काये मजिउ । थाकुल, त्यानुल धकाः गनं फ्यतुइ तकं मजिउगु थ्व कठोर प्याखं खः । न्हापा न्हापा गंप्याखंया दैवी शक्ति बारे यक्व खँ न्यने दुगु, शक्ति व सामर्थ्यं जाःगु गर्व यायेबहगु नेवाः संस्कृतिया छगू जक प्याखं नीलबाराही गंप्याखं छक्वः जक जूसां दर्शन यायेगु नं तःधंगु साथ सहयोग जुइ धइगु मति तया ।