जि न्हाय्कंया नुगः खँ
मञ्जु महर्जन
जिगु म्हसीका
जितः म्हसीकेत छिकपिं यक्व तापाक्क वनेम्वाः । न्हापा न्हापा जितः छिकपिंसं छिगु छेँया झ्यालं क्वस्वइबलय् हे खं जुइमाः, छिगु क्यबय्या कुंचाय् नं जितः खं जुइमाः, अले छिकपिंसं जितः लँय् वनेबलय् नं नाप लाःगु जुइमाः, तर थौंकन्हय् जितः नापलायेत अथें अःपु मजू । लँय् छथाय्–निथाय् जक नापलाइ । जितः नापलायेत ला आः छिकपिं गुँइ झायादीमाः । न्हापा–न्हापा जि लँय् च्वनाच्वनेबलय् छिकपिंसं छकःनिकः मचायेक हे जितः थियादी, अले छक्वलं हे “आथाः गय् च्वंक पुकूगु” धकाः धयादी । अले जि नापं तं म्वयेका “थ्वं गुलि जक दुःख ब्यूगु खः । थ्वयात थन तयातल धाःसा थ्वं मेपिंत नं पुकी” धकाः जितः अन च्वने हे मबिल । जिगु नुग यक्वः ख्वल । तर छकः–निकः ज्ञां मदुपिं मस्तय्त ख्यायेत तःमां, बाज्यापिंसं जितः मामां झायादीबलय् जि तसकं लय्ताल । छिकपिंसं जितः आःतक नं लुमंकाच्वंगु खनाः जि लय्ताया । आःला छिकपिंसं जितः म्हसिल जुइ नि, जि खः– न्हाय्कं खः ।
न्हाय्कं जिगु नेवाः नां खः । जिगु मेमेगु नं नां दु । खस् भासं जितः सिस्नु धाइ । शेर्पा दाइ नं जितः झदुक धकाः सःतेगु याइ । लिम्बु ततां माया यानाः सिक्या धकाः सतादी । अले गुरुङ व तामांगतय्सं पोलो धकाः धया वयाच्वंगु दुु । अङ्ग्रेजतय्सं जितः स्तिङगिङ नितल धकाः धाइ । जर्मनतय्सं ब्रेननेसय् धकाः सःती । फ्रान्सय् जितः ओर्ती धाइ । थीथी देशय् जितः सःतेगु नां पाःगुलिं हलिन्यंक छता हे नां जुइक जितः वनस्पतिया बैज्ञानिक जगतय् अर्टिका दायोका धकाः धायेगु याः ।
छिकपिंसं जिगु नां ला सिइका दिल, लुमंका तयेत नं इनाप यानाच्वना । आः जिगु बारय् मेमेगु खँ नं थुइकादिसँ । जि २ मिटर तक तःमा जुइगु अले भुुज्याचा मिनेगु छताजि वनस्पति खः । जिगु हः व दंलय् चिचीपूगु सँ थेज्याःगु कं दइ । कँलय् फर्मिक एसिड, हिस्तामाइन, सेरेतोनिन धाइगु रसायनत दइ । जितः थिल कि छितः थ्वं हे पुकिगु खः । गन थ्यूगु खः अन लाः ह्याउँसे च्वनावइ अले चासुसे नं च्वनी । चासुसे च्वन धकाः छिसं ल्हातं चासु वयेगु ज्या याये मज्यू । गुलि चासुल उलि हे थ्व रसायन छिगु ला दुने दुहांवनी अले छितः घाः जुइ ।
ल्हातं मथ्युसे च्वनेगु यायेमाः, अले पलख लिपा साबुं लखं सिलकी छितः च्वासुसे च्वनीमखु । मस्तय्त जिं पुकीबलय् इपिं ख्वयेगु याइ, अले मांपिंसं व हे मस्तय्गु न्हि पाकाबीगु नं याः । जेठं निसें मंसिरतक जिके चिचीफ्वःगु वाउँगु स्वां ह्वइ । नेपाः देशय् जि ५०० मिटर उचाई निसें ४५०० मिटर उचाइ तक लुया वइ धका सफुलिइ च्वयातःसां आः जि चितवनया जगतपुरय् नं च्वनेगु याना । क्लाइमेत हिलावंगुलि यानाः जि च्वनेगु थाय् नं पानाच्वंगु दु । जितः भारत, चीन, भुटान, तिब्बत, युरोप व अर्फिकाय् नं लुइकेफइ ।
जिगु ज्या
जितः थिलकि पुइ धकाः छिकपिं जिनापं तापाक झायदीमते । जि छिकपिंत यक्व ज्या वः । जितः नेवाःतय्सं इमिगु तजिलजिइ नं छय्ला वयाच्वंगु दु । दिल्लागा श्रावणकृष्ण चतुर्दशीकुन्हु हनावयाच्वंगु गथांमुगः कुन्हु छेँय् च्वनाच्वंम्ह भूतयात पितछ्वयेत छ्वालिप्वाः वायेगु चलन दु । थथे छ्वालिप्वाः वायेत छ्वालि, फकं, बकं, धसिकचा नापनापं जितः नं छय्ला वयाच्वंगु दु ।
आयुर्वेदिक दृष्टिकोणं स्वयेगुु खसाः जितः यक्वः थासय् छ्यला वयाच्वंगु दु । जलास्येँया पत्थर, सुगर, प्रोस्टेट ग्लायण्डया ल्वय्या वासःया रुपय् नं जितः छ्यला वयाच्वंगु दु । सन् २००२ लय् नारायण प्रसाद मानन्धरं च्वयादीगु सफुलिइ नं जितः थीथी कथं छ्यला वयाच्वंगु विधिया उल्लेख यानातःगु दु । थीथी थासय् थीथी जातया मनूतय्सं जिगु हा, दं व हः वासःया रुपय् छ्यला वयाच्वंगु दु । थौंकन्हय् मानसिक तनाव, अव्यवस्थित नये त्वनेगु यानाः मनूतय्गु प्रेसर अप्वः जुइगुु समस्या खनेदु । जितः केँ दयेकाः नल धाःसा प्रेसर नर्मलय् हयेत ग्वाहालि याइ धइगु धापू दु । अथेहे प्वाथय् मुनाच्वंगु सँ, पत्थर आदि नष्ट जुइ धइगु नं धापू दु ।
जितः विशेषयानाः तसकं चिकुबलय् वा माघं जक नयेगु याइ । जिगु स्वभाव तसकं गरम प्रकृतिया जुइगुलिं दँय् छकः जक जूूसां नयेमाः धकाः नं धयातःगु दु । क्यातूगु हः व दं चिम्तां काकाः कायेगु याइ । जिके चिचीधिकःपिं कीचात थानाच्वनीगु जुयाः जित कःनि चुंलय् वालाः हासाय् हिला तयेगु याइ । थथे यातकि कीचा बिसिउँवनी । सफा याये धुंकाः जितः ग्वाराग्वारा दाःगु लःखय् तयाः त्वपुइ । पलख लिपा भतिचा भतिचा यानाः कःनि चुं तयाः संकेगु याइ । लाभा, मल्ता चुं अले स्वाद अनुसारं चि तयाः संकेगु याइ । क्वाः लखय् तयाः मज्जां सिलकि छितः नइबलय् जिगु कंथं पुइमखु । गुलि अपुक जिगु केँ तयार जुइ मखुला ? जितः दालय् तयाः नं नयेगु चलन दु । थ्वं च्वसु ब्वनेधुंकाः छिं नं जितः थथे यानाः साक्क केँ खुनाः नयादी धकाः जिं विश्वास याना ।
जिके फाइबर नं दुगुलिं जितः वसः दयेकेत न छ्यला वयाच्वंगु दु । अस्ट्रिया, जर्मनी, इटलीं व्यावसायिक रुपं जितः वसः दयेकेत छ्यला वयाच्वंगु दु । नेपालय् नं जितः व्यावसायिक खानाया रुपं होटलतय्सं छ्यला वयाच्वंगु खनेदु । येँया लाजिम्पातय् दुगु “कोसिना मिठो छ” रेष्टुरेन्टय् जितः ढिडो नापं पाहुनातय्त नकेगु याना वयाच्वंगु दु । जिगु हः चियापति दयेकेत अले हा अय्लाः दयेकेत नं छ्यला वयाच्वंगु दु । जितः छ्यलाः मनूतय्सं ध्यबा नं मुंकाच्वंगु दु ।
जिगु नुगः खँ
जिगु मूया बारे नेपाः देशय् जक मखु हलिमय् नं अध्ययन अनुसन्धान जुयाच्वंगु दु । सन् २०१८ य् हुबर्ट एनतोलक लिसें च्वयातःगु च्वसाय् जिगु मूया बारय् उल्लेख यानाः जितः “अर्डिनरी प्लान्टस् विद एक्स्ट्राअर्डिनरी प्रोपर्टिज” धकाः धाःगु खः । छिसं छगू खँ छु नं थुइकेमाः धाःसा जिगु तता केहँेपिं न यक्व दु । हुबर्ट एनतोलकं वयागु च्वसुइ हलिमय् दुगु ४६ प्रजाति उल्लेख यानातःगु दु । नेपालय् ४ प्रजाति दु धकाः एनोतेतेद चेकलिष्ट अफ दि फ्लाओरिङ प्लान्टस् अफ नेपालय् धयातःगु दु । ४ प्रजातिमध्ये नेपालय् अर्टिका दायोका अप्वः लुयावइ धकाः धाइ । जिं नं जिगु नां अर्टिका दायोका धकाः धयाः । तर हुबर्ट एनतोलकं नेपालय् अर्टिका दायोका दइमखु धकाः वय्कःया च्वसुइ धयातःगु दु । आः छु खँ पाय्छि खः धकाः जि नापं स्वापू तयादीपिं सकसिनं वाः चायेकेमाःगुु ई वल । वनस्पति अध्यता, वनस्पति विभाग थापाथली, केन्द्रिय वनस्पति विभाग कीर्तिपुर लिसें थ्व ख्यलय् नं अध्ययन अनुसन्धान न्ह्याके माःगु खनेदु ।
थौंकन्हय् विकासया ज्या धमाधम जुुयावल, खाली थाय् मंत, लँ तबाला जुयावःलिसे जि च्वनेगु थाय् मंत । लकस प्रदूूषित जुयावःलिसे जितः सासः ल्हाये थाकुल । विस्तारं जि छिकपिंनापं तापाना वना । जिगुु मू थुइकादीपिं अले वनस्पति ब्वनादीपिं छम्हनिम्ह भाजु मय्जुपिंसं जितः वय्कःपिनि क्यबय् च्वनेत थाय् बियातःगुलि वय्कःपिंत यक्व यक्व सुभाय् । थ्व च्वसू ब्वनेधुंकाः जिगु मूयात नुगलय् तयाः जितः छिगु छेँ, क्यब, उद्यानय् गनगन पाय्छि जू अन च्वनेत थाय् बियादी धकाः विश्वास नं याना ।
LEAVE YOUR COMMENTS